شماره 43 فصلنامه علمی پژوهشی «پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی» منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، چهل و سومین فصلنامه علمی ـ پژوهشی «پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی» به صاحب امتیازی دانشگاه امام حسین (ع) با مدیر مسؤولی دکتر جلال غفاری قدیر و سردبیری دکتر سیاوش نصرت پناه منتشر شد.

این فصلنامه در 6 مقاله و 162 صفحه منتشر شده است. عناوین، نام نویسندگان و چکیده مقالات مذکور به شرح زیر است:

نقد نظریه تربیت اسلامی «نگاهی دوباره به تربیت اسلامی» در بوته نقد

حسین باغگلی و امیر غنوی

چکیده: هدف مقاله حاضر، نقد و بررسی کتاب «نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، جلد اول» اثر آقای دکتر خسرو باقری است. روش مورد استفاده در نقد کتاب، نقد درونی بود و در این زمینه، کتاب در سه حوزه روش ­شناختی، ساختاری و محتوایی مورد بررسی قرار گرفت. در نقد روش ­شناختی، سه محور:  عدم توجه قابل‌قبول به ارکان دینی در فهم رویکرد دین به «تربیت»؛ تأکید بر مبانی انسان­ شناختی و غفلت از سایر مبانی مورد توجه در جریان «تربیت اسلامی» و تفکیک «تعلیم» و «تربیت» و پذیرش اصالت برای هریک از آنها، مورد بررسی قرار گرفت. در نقد ساختاری، سه محور: بررسی ربط منطقی فصول، اصرار به مرحله ­بندی سنی در تربیت و تحلیل و ترکیب نامناسب ویژگی ­های انسان بررسی شد و در بخش محتوایی دو محور، تحدید تعریف «تربیت» و انحراف از معنای توافقی تربیت و خَلط میان «تربیت» و «اخلاق» مورد تحلیل و نقد قرار گرفت. یافته­ های مطالعه انتقادی کتاب نشان داد، به‌رغم اینکه ظاهراً الگوی جدید و بدیعی در پرداختن به تربیت، مطرح شده است، اما محدودیت ­های موجود در حوزه روش ­شناختی و الگوی مورد استفاده مؤلف در کشف تعریف تربیت و صورت بندی آن، نشان‌دهنده آن است که نه ­تنها نوآوریِ کارآمدی صورت نگرفته است، بلکه با نگاه محدود به عناصر مؤثر در تربیت و خَلط میان دو حوزه «تربیت» و «اخلاق»؛ کارکردهای دقیق «تربیت» نیز با چالش مواجه شده­است، به ­طوری­که مزیت­ های رقابتی آن برای گفتگو با رویکردهای رقیب در دنیای معاصر را به­ شدت با چالش مواجه نموده است.                 

بررسی تحلیلی ویژگی‌های معلم در اسناد آموزش‌وپرورش کشور و نقد آن با استفاده از دیدگاه شهید ثانی

اعظم ریاضی، محمدحسن میرزامحمدی و محسن ایمانی

چکیده: هدف از این پژوهش، تبیین ویژگی‌های  معلم در اسناد آموزش‌ و پرورش کشور و نقد آن با استفاده از آراء شهید ثانی بوده است. روش‌های مورد استفاده در پژوهش حاضر شامل تحلیل اسناد و انتقادی بوده است. بر این‌ اساس، ابتدا با تحلیل اسناد مهم آموزش‌ و پرورش کشور، ویژگی‌های معلم استخراج و صورت‌بندی شده است. سپس با تحلیل آثار شهید ثانی (به‌خصوص کتاب منیه‌المرید) این ویژگی‌ها در آراء و اندیشه‌های ایشان بررسی و استخراج شد. در نهایت، با معیار قراردادن دیدگاه‌های شهید ویژگی‌های معلم در اسناد مورد نقد قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که برخی از ویژگی‌های معلم در اسناد و آراء شهید با یکدیگر هماهنگی و همخوانی دارند، برخی از ویژگی‌های مورد نظر شهید در اسناد نیامده و مورد توجه قرار نگرفته‌اند و بالاخره برخی از ویژگی‌ها هم در اسناد وجود دارند که در آراء شهید دیده نشده‌اند. با توجه‌ به عملیاتی‌شدن سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش و تأسیس دانشگاه فرهنگیان در کشور استفاده از دیدگاه شهید ثانی درخصوص معلم و شاگرد می‌تواند معلم را به مسئله اول  نظام تربیتی کشور برگرداند.           

تحلیل مسیر تأثیر نظام آموزش‌ و پرورش کشور بر توسعه اقتصاد مقاومتی (مبتنی‌بر تعلیم‌ و تربیت اسلامی)

سید جلال موسوی خطیر، حمیدرضا اسمعیلی گیوی و احمد فضائلی

چکیده: هدف مقاله حاضر؛ بررسی، تبیین و تعیین میزان تأثیر نظام آموزش‌ و پرورش کشور بر توسعه اقتصاد مقاومتی مبتنی‌ بر تعلیم‌ و تربیت اسلامی است. برای‌این‌منظور، از روش تحقیق آمیخته اکتشافی استفاده ‌شده است. ابتدا با بررسی ادبیات تحقیق و فیش ­برداری کتابخانه‌ای  و سپس تجزیه‌ و تحلیل آن و کدگذاری باز و محوری، مفاهیم مرتبط با نظام آموزش‌ و پرورش و اقتصاد  مقاومتی شناسایی شد، سپس ازطریق مصاحبه نیمه‌ساختاریافته با خبرگان حوزه تعلیم‌ و تربیت و اقتصاد مقاومتی، مفاهیم و مقوله‌های محوری مرتبط با توسعه­ اقتصاد مقاومتی جمهوری اسلامی  ایران شناسایی شد.  یافته‌های بخش کیفی تحقیق نشان می‌دهد که  نظام آموزش‌ و پرورش کشور به کمک متغیرهای میانجی (اقتصاد مردم‌پایه، اقتصاد دانش‌بنیان، فرهنگ عمومی و سبک زندگی) می‌تواند به توسعه اقتصاد مقاومتی، منجر شود. سپس برای انجام مرحله کمّی پژوهش از پرسشنامه محقق‌ساخته استفاده شد. در بخش کمّی با بهره‌گیری از مدل انعکاسی به تحلیل عاملی تأییدی پژوهش پرداخته شد. آزمون مدل­ های اندازه ­گیری انعکاسی ازطریق، آزمون پایایی مدل اندازه­ گیری، روایی همگرا و روایی واگرا مورد تبیین قرار گرفت. در ادامه، میزان اثرگذاری متغیرها (اثر مستقیم و اثر غیرمستقیم) با بهره‌گیری از نرم‌افزار پی­ال­اس صورت گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهد که نظام آموزش‌ و پرورش ازطریق متغیرهای میانجی رابطه مثبت و معنی‌داری با توسعه اقتصاد مقاومتی پیدا می‌کند.                       

تربیت اخلاقی علامه طباطبایی (ره) با تأکید بر مبانی، هدف، محتوا، روش و ارزشیابی

ابوالقاسم برادران، محمد حسنی، محمد داودی و علی ستاری

چکیده: تربیت اخلاقی یکی از دغدغه‌های مربیان نظام‌های تربیتی و اخلاقی جوامع در دوران معاصر است. در کشور ما نیز این موضوع مطرح ‌شده و از الگوهای متعدد و صاحب‌نظران غربی و اسلامی مختلف استفاده ‌شده است. هدف این مقاله، تبیین تربیت اخلاقی از دیدگاه علامه‌(ره) به‌عنوان نماینده رئالیسم اسلامی، با تأکید بر چهار عنصر: هدف، محتوا، روش و ارزشیابی است. در این پژوهش از روش توصیفی ـ تحلیلی استفاده ‌شده است. هدف غایی تربیت اخلاقی علامه‌(ره) دستیابی به سعادت دنیوی و اخروی عامل اخلاقی است. ازنظر علامه، در تربیت اخلاقی، محتوا موضوعیت دارد و برنامه‌ریزان باید در سازماندهی و انتخاب آن تأملات جدی داشته باشند. اولین‌گام در تربیت اخلاقی علامه (ره) شناخت فضایل و رذایل اخلاقی است. روش دعوت، اصلی‌ترین روش آموزشی تربیت اخلاقی علامه (ره) است. علاوه‌ بر این، در تربیت اخلاقی از روش‌ هایی مثل، اجرای عبودیت، احیای فطرت و روش رفع و پیشگیری بهره برده است. روش اساسی ارزشیابی در تربیت اخلاقی علامه (ره) خودسنجی است. متربی با استفاده از چهار مهارت: مشارطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه با روش خودسنجی به ارزشیابی اخلاقی خود می‌پردازد.                  

فلسفه تربیتی انتظار: رویکردی به نقش مدارس در تربیت نسل منتظر

رحمت اله مرزوقی و الهام راضی

چکیده: ادیان مختلف آسمانی، ظهور منجی رهایی ­بخشی را بشارت داده ­اند که حکومتی سرشار از اعتدال را در سراسر جهان برپای می­ سازد، اما باید گفت این اندیشه منجی­گرایی و انتظار ظهور در میان شیعیان دارای جایگاه بسیار والایی است. از آنجاک ه ظهور منجی و بشارت­ دهنده آخرالزمان، بدون فراهم‌ساختن بستر و زمینه لازم محقق نمی‌شود، تربیت نسلی مهدی­ باور و منتظر ضرورت می ­یابد. در این‌ راستا، استفاده از نیروی نفوذ و اثرگذاری تعلیم‌وتربیت در راستای تربیت انسان­ هایی منتظر اساسی می­باشد. مطالعه حاضر، با هدف تحلیل فلسفه تربیتی انتظار و نقش مدارس در تربیت نسل منتظر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و استفاده از منابع اسنادی نگاشته شده است. در این نوشتار، تلاش شده است تا ضمن مفهوم ­شناسی انتظار و فلسفه تربیتی انتظار با رجوع به سند تحول بنیادین آموزش ­‌و پرورش جمهوری اسلامی ایران، تمامی گزاره ­های مندرج در آن که مرتبط با تربیت نسل منتظر و مهدوی می­ باشد، استخراج شود. نتایج حاصل نشان داد، اگرچه گزاره ­های سند مذکور از بعد نظری قوی می ­باشند، اما در حیطه عمل، موفقیت چندانی حاصل نشده است. لذا در این مطالعه، برمبنای مطالعات اسنادی صورت‌گرفته، چارچوب مفهومی یک برنامه آموزشی برای پیاده سازی آرمان ­های تربیت نسلی مهدی­ باور در مدارس ارائه شد. در انتها نیز پیشنهادهای پژوهشی و کاربردی برای توجه بیشتر به این موضوع در حوزه اندیشه و عمل مطرح شد.                    

تأثیر برنامه فلسفه برای کودکان (فبک) بر نگرش اخلاقی دانش‌آموزان و تبیین مؤلفه‌های آن ازمنظر قرآن

رؤیا عبدالله پور، محمدرضا سرمدی، ذبیح پیرانی و محمد سیفی

چکیده: هدف پژوهش حاضر، مطالعه تأثیر برنامه فلسفه برای کودکان (فبک) بر نگرش اخلاقی دانش‌آموزان پایه پنجم ابتدایی و تبیین مؤلفه‌های آن از منظر قرآن است که مؤلفه‌های نگرش اخلاقی ازجمله: رفتار و گفتار مستدل و منطقی، روحیه احترام به ارزش‌های اخلاقی اجتماعی، احترام به دیگران و عزت‌نفس را مورد مطالعه قرار می‌دهد. پژوهش حاضر از لحاظ هدف، کاربردی و ازلحاظ روش نیمه‌آزمایشی است که به شیوه آمیخته انجام شده است (بخشی از پژوهش به‌صورت کمّی و بخشی دیگر به‌ صورت کیفی به تبیین مؤلفه‌ها ازمنظر قرآن می‌پردازد). جامعه آماری پژوهش 453 نفر شامل دانش‌ آموزان پایه پنجم ابتدایی شهرستان رامسر بود که 86 نفر به‌عنوان نمونه پژوهش به روش تصادفی انتخاب شدند. 43 نفر به‌عنوان گروه آزمایش و 43 نفر هم به‌عنوان گروه گواه در نظر گرفته شدند. آزمودنی‌ های گروه آزمایش در یک دوره 12 جلسه‌ای در معرض اثر متغیر مستقل قرار گرفتند و پیش‌آزمون و پس‌آزمون به‌ عمل آمد. از پرسشنامه محقق‌ساخته به‌ عنوان ابزار پژوهش استفاده شد. روایی محتوایی پرسشنامه توسط 10‌ نفر از صاحب‌نظران تأیید شد و روایی معیاری  92 درصد و آلفای کرانباخ پرسشنامه 86 درصد بود. فرضیه‌های پژوهش با آزمون کولموگراف - اسمیرنف  و  تحلیل کواریانس، مورد تجزیه‌ و تحلیل قرار گرفت. یافته‌های پژوهش بیانگر این است که برنامه فبک بر نگرش اخلاقی دانش‌آموزان تأثیر داشت و بین میانگین نمرات پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه آزمایش و گروه گواه، تفاوت معنی‌داری وجود داشت  و بر رفتار و گفتار مستدل و منطقی، روحیه احترام به ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی، احترام به دیگران و عزت‌نفس دانش‌آموزان، تأثیر داشت. همچنین در آیات متعددی از قرآن به این مؤلفه‌ها اشاره شده و پرورش و تقویت آن در جامعه جهت همگانی‌کردن اخلاق کریمه مورد تأکید قرار گرفته است. باتوجه‌ به هماهنگی مؤلفه‌های برنامه فلسفه برای کودکان (فبک) با مفاهیم قرآن درراستای پرورش و نگرش اخلاقی این برنامه به‌عنوان یک الگوی  تربیتی و تجربی موفق که به‌صورت کاوشگری اخلاقی اجرا می‌شود، مورد تأکید قرار می‌گیرد.  /۸۲۲/ن ۶۰۲/ش