بررسی سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتاب­ های چهار گانه شیعه در یک اثر

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، کتاب سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان در کتاب­ های چهار گانه شیعه به قلم علی اکبر ذاکری به همت پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی منتشر شد.

کتب اربعه از مهم ترین آثار و مجموعه های حدیثی شیعه است که از دیرباز مورد توجه بوده و منبعی ارزنده برای استخراج احکام فقهی، عقایدی و دینی است؛ از این رو، حجت الاسلام مطهری، مدیر پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت در سخنی با خواننده، چنین آورده است:

نویسندگان کتب اربعه از بزرگ­ترین دانشمندان شیعه و دارای آثار متعددی بوده و از جایگاه والایی برخوردار هستند. این کتابها از زمان تألیف در قرن چهارم و پنجم مورد اعتماد عالمان شیعه بوده و همواره بر حفاظت و استنساخ آنها تأکید داشته ­اند و این آثار بیشتر منبع فقهی بوده و به ابعاد دیگر آنها از جمله تاریخ و سیره معصومان کمتر توجه شده است.

در حالی که این کتاب ها منبعی ارزشمند برای شناخت سیره اهل بیت به شمار رفته و تبیین محققانه و سیره زندگی رسول خدا و فرزندان گرامی ­شان با استفاده از روایت رسیده و ثبت شده در این آثار ضروری و جای آن در میان پژوهش های تاریخ و سیره خالی است.

 ارائه سیره معصومان از کتب اربعه دستور العمل عینی برای سبک زندگی و رفتار منطقی مسلمانان در ابعاد مختلف فرهنگی، آموزشی، اجتماعی، عبادی، سیاسی، نظامی و اقتصادی است که از منابع معتبر استخراج شده و می تواند ما را از افتادن در ورطه اخبار نادرست و جعلی بازدارد.

 پیروی از اسوه و الگو یکی از راه های تربیتی در اسلام است و پیشرفت یک جامعه به فرهیختگان بستگی دارد که به عنوان الگو مطرح ­اند و مردم همیشه انسان­ های برجسته، سخت­ کوش، درس آموخته را الگوی خود در سبک زندگی قرار می­ دهند. سیره، عملکرد و روش زندگانی بزرگان و الگوگیری از آنان، عمل به سیره ایشان است، از این رو نویسنده در پیشگفتار این کتاب چنین آورده است:

 قرآن حضرت ابراهیم و پیامبر اسلام را اسوه دیگر مسلمان قرارداده و می خواهد از این اسوگان حسنه پیروی کنیم. این اثر به سیره رسول خدا(ص) و اهل بیت(ع) که جزو برترین انسان­ها هستند، پرداخته است و منظور از اهل بیت، فاطمه، دختر گرامی پیامبر حضرت علی(ع) و یازده تن از فرزندانش هستند که آنان را امام و مجموع چهارده نفر را معصوم می­ نامیم. این کتاب سیره فرهنگی اجتماعی این بزرگان از مهم­ترین و معتبرترین منابع حدیثی شیعه یعنی کتابهای چهارگانه شیعه است.

فرهنگ و آموزش زیر بنای تمدن

فرهنگ و آموزش زیربنای تمدن و باعث رشد جوامع بشری است. رفتار منطقی اجتماعی، در سامان یابی جامعه نقش بسزائی دارد. این کتاب به سیره فرهنگی و اجتماعی معصومان: در کتاب‌های چهارگانه شیعه پرداخته و دارای دو بخش فرهنگی و اجتماعی است.

در بخش فرهنگی به اهتمام به فرهنگ در اسلام توجه شده و مفهوم فرهنگ بیان و مبارزه رسول خدا (ص) با فرهنگ جاهلی تبیین شده و از کتاب و آثار شیعی یاد گردیده و شیوه‌های گوناگون آموزش در اسلام و توجه به علوم نافع مورد توجه قرار گرفته است.

استفاده از زبان اشاره و نظارت بر امور فرهنگی، در سیره، مواد آموزش، محل آموزش که در آن مقطع مسجد بوده است و انواع آموزش‌ها مانند تدریس، نگارش و آموزش در سفر موردتوجه قرار گرفته است. از دیگر فصول این کتاب: ادب پرسش و پاسخ است، در این فصل ابتدا از اهمیت پرسش سخن به میان آمده سپس انواع پرسش و پاسخ‌ها بیان شده که هدف از پرسش باید فهم باشد نه ایجاد مشکل برای پاسخ دهنده، معرفی پرسشگران از ادیان مانند یهود و نصارا و اصناف مختلف مانند حاکمان و قاضیان و دیگر اقشار و تعیین وقت برای پاسخگوئی در سیره معصومان آمده و نمونه‌هایی از سؤالات آنان ارائه شده است. سیره معصومان در برخورد با پرسش‌های مخالفان از جمله دهریان و زندیقان بیان شده است. فصل دیگر آن در باره تربیت شاگرد است، علی (ع) به عنوان برترین و عالم‌ترین شاگرد پیامبر(ص) معرفی شده است. برخی شاگردان دیگر ائمه از جمله تعدادی از شاگردان امام صادق(ع) معرفی شده‌اند و توجهی که ایشان به تربیت شاگرد متخصص در رشته‌های مختلف فقهی و کلامی داشتند.

 بخش دوم کتاب نیز ویژه سیره اجتماعی است. فصل اول با ارائه اصولی کلی در این باره از جمله عدالت و حق گرائی آغاز می‌شود. فصل دوم درباره شیوه برخورد معصومان با دیگر مسلمانان و گروه‌های مختلف اجتماعی همراه با تبیین اندیشه آنان از جمله رفتار با خوارج، ناصبیان، اسماعیلیه، مرجئه، واقفه است و در فصل سوم برخورد آنان با دهریان و مرتدان واکاوی شده است.

نگارنده در فصل نخست بخش سیره فرهنگی اسلام به بیان نکاتی درباره مسائل فرهنگی و آموزشی در سیره معصومان پرداخته است که مهم ترین مطالب در این فصل عبارتند از:

اسلام به فرهنگ بها داده و تلاش کرده فرهنگ جاهلی را تغییر دهد و ارزش های دینی را جایگزین آن نماید. معصومان شعر متعهد را تشویق می کردند و نگارش کتاب را ارج می نهادند و یاران خود را به نوشتن تشویق می ­کردند. آنان بر امور فرهنگی نظارت داشته ­اند و فعالیت­های تبلیغاتی مثبت را تشویق می کردند و مانع تلاش های فرهنگی خرافه آفرین می شدند.

طبق آنچه در کتاب خدا و سنت پیامبر اسلام آمده، به آموزش اهمیت زیادی داده و اولین آیات قرآن درباره خواندن و نوشتن است. در صدر اسلام مسجد مکان اصلی آموزشی بود و اولین بار حلقه های تدریس و آموزش در مسجد توسط پیامبر اکرم ایجاد شد. مسجد، هم مکان عبادت بود و هم جای سیاست و تعلیم و تربیت.

اسلام دین ارزش هاست و در مسائل اجتماعی اصولی را برای تمام انسان ­ها مد نظر دارد و بر آنها تکیه و تأکید کرده است؛ اصولی از قبیل اجرای عدالت در قبال همه مردم، همزیستی مسالمت آمیز با افراد مختلف و دارای عقاید متفاوت، وفای به عهد و پیمان در مقابل تمام افراد و حتی دشمنان، و استفاده از بیت المال مسلمین برای برطرف کردن نیازمندن غیر مسلمانان. از این رو نویسنده در فصل نخست بخش سیره اجتماعی چنین آورده است:

اسلام تفاوت های نژادی را رد کرده و تفاوتی بین سیاه پوستان و سفید پوستان قایل نیست و قرآن ملاک برتری را تقوا می داند و مسلمانان با یکدیگر برادر و از حقوق مساوی برخوردارند و متواضعانه واحترام آمیز با یکدیگر رفتار می کنند.

بعد از رحلت رسول خدا مسلمانان به دو گروه عمده تقسیم می شدند؛ یک گروه طرفداران مکتب خلفا که از آنان به اهل سنت تعبیر می شود و گروه دیگر، شیعیان. و ائمه شیعه در برخوردهای احترام آمیز با اهل سنت دوجهت گیری کلی داشتند: یکی، تلاش های برای اصلاح مواردی که بر خلاف سنت پیامبر بود. که در این راه هم همواره وحدت را مورد توجه داشتند و دیگر، توصیه به پیروانشان برای حضور در مجالس اهل سنت و شرکت در نمازهای جماعت و جمعه آنان که نشان دهنده وحدت و هماهنگی با آنان است.