ارتباط مراکز علمی، راهی برای جلوگیری از هم‌پوشانی پژوهش‌های تکراری

اشاره: حجت الاسلام والمسلمین حمیدرضا مطهری رییس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) است. وی دکترای تاریخ اسلام خود را از دانشگاه اصفهان دریافت کرده و در حوزه علمیه نیز تا مقطع خارج فقه و اصول ادامه تحصیل داده است.
وی در دانشگاه‌ها و مراکز مختلف علمی نظیر دانشگاه باقرالعلوم (ع)، مؤسسه آموزشی عالی امام رضا (ع)، جامعه المصطفی العالمیه، دانشگاه مفید و دانشگاه ادیان و مذاهب سابقه تدریس دارد. همچنین از ایشان چهار کتاب و بیش از ۴۰ مقاله علمی منتشر شده است.
از این‌رو، برای آشنایی بیشتر با فعالیت‌های پژوهشی این پژوهشکده، در فضایی صمیمانه پای صحبت‌های حجت الاسلام والمسلمین مطهری نشسته‌ایم؛ آنچه در پی می‌آید حاصل این گفت‌وگوی صمیمی است:
رسا ـ هدف از تاسیس پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت را بیان کنید.
پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) از نخستین پژوهشکده‌های پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی است و با هدف تدوین و پژوهش به صورت دقیق و روشمند زندگانی و سیره معصومان متناسب با شأن آن بزرگوران و همچنین شبهه‌زدایی از باور‌های جامعه اسلامی درباره تاریخ معصومان شکل گرفته است.
در جامعه با شبهات زیادی درباره تاریخ معصومان رو به رو به رو هستیم و برخی از آن‌ها را گروه‌ها و اشخاص مختلف مطرح می‌ کنند و برخی از آن‌ها از افرادی است که اطلاع کافی ندارند و سؤالی در این باره برای آن‌ها مطرح می‌شود؛ اما برخی از شبهات را افراد مغرض با علم به تاریخ معصومان مطرح می‌کنند؛ بنابراین ما وظیفه داریم، در هر دو بخش فعال باشیم؛ یعنی هم برای رفع نیاز علمی افرادی که صادقانه به دنبال فهم تاریخ و زندگانی اهل بیت (ع) هستند و هم پاسخگویی به شبهات افراد مغرضی که درصدد ایجاد شبهه و انحراف در جامعه هستند؛ از این رو در این پژوهشکده به تببین صحیح سبک زندگی و رفع شبهات درباره اهل بیت (ع) پرداخته می‌شود.
همچنین برخی افراد، نادانسته به ترویج خرافات و مقدسات در جامعه می‌پردازند؛ از این‌رو جلو گیری از گسترش و پاسخگویی به خرافات وظیفه دیگری از پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت (ع) است.
رسا ـ در زمینه‌ها رفع شبهات و خرافات و ترویج سیره اهل بیت (ع) چه پژوهش‌ها و آثاری را تولید کردید؟
کتاب‌های «سیره معیشتی معصومان» و «سیره معصومان در فقرزدایی» از جدیدترین آثاری است که در پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت تدوین شده و این آثار تلاش برای نهادنیه کردن و ترویج سبک زندگی معصومان و همچنین مجموعه «نقد و بررسی منابع» برای مواجهه با شبهات و خرافات تدوین شده است.
از طرف دیگر، «دانشنامه اهل بیت (ع)» پروژه‌ عظیمی در این پژوهشکده است که با هدف پاسخگویی به پرسش‌ها و شبهات و همچنین ترویج جایگاه و سبک زندگی اهل بیت در حال تدوین و انتشاراست.
رسا ـ پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت دارای چند گروه علمی و پژوهشی است؟
این پژوهشکده دارای چهارگروه پژوهشی با عنوان‌های «سیره اهل بیت (ع)»، «دانشنامه اهل بیت (ع)»، «تاریخ تشیع» و «فرهنگ و تمدن اسلامی» است.

 

گروه «دانشنامه اهل بیت (ع)» دارای محور‌های مشخص است، اما موضوع‌های آن فراگروهی و فراپژوهشکده‌ای است که با بیش از ۱۳۰۰ مدخل در حال اجراست. برخی مداخل آن، مداخل فقهی، کلامی، سیاسی و اجتماعی مرتبط با اهل بیت (ع) است که همه قسمت‌های پژوهشگاه با این دانشنامه همکاری دارند و خود دارای سه بخش است: یخش تاریخ و سیره، بخش فقه و اخلاق و بخش کلام.
گروه «سیره اهل بیت (ع)» در موضوع سیره و زندگانی معصومان فعالیت دارند و همچنین گروه «تاریخ تشیع»، به بررسی تاریخ و زندگانی شیعیان از عصر حضور ائمه (ع) تا بدین عصر در مناطق مختلف و همچنین گروه «فرهنگ و تمدن» به ماهیت فرهنگ و تمدن در سرزمین‌های اسلامی می‌پردازد.
رسا ـ برای جلوگیری از هم‌پوشانی و تکراری نبودن آثار مراکز علمی و به ویژه مدخل‌های دایرة المعارف چه راهکار‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
راه حل برای جلوگیری از هم‌پوشانی پژوهش‌های مراکز علمی اطلاع و آگاهی از فعالیت‌های همدیگر است؛ بنابراین اگر مراکز علمی از طرح‌های همدیگر اطلاع نداشته باشند، پژوهشکده و پژوهشگر دیگر در همان موضوع تحقیق می‌کند، اما وقتی ارتباط میان مراکز به صورت تخصصی برقرار شود؛ همانند اینکه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با پژوهشگاه حوزه و دانشگاه یا پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه همکاری داشته باشد و از کار‌های همدیگر اطلاع یابیم، به طور قطع دیگر هم پوشانی به وجود نخواهد آمد؛ بنابراین اگر فعالیتی یا پژوهشی هم در این زمینه انجام دهند، با هدف تکمیل پروژه‌های یکدیگر است و به موارد و موضوعاتی که طرف مقابل نپرداخته است، می پردازند.
از این روی، تا زمانی که ارتباط میان پژوهشگران و پژوهشکده‌ها به وجود نیاید، ممکن است از نظر محتوا و نویسنده یکی باشد.
از سوی دیگر، تدوین دانشنامه نیز باید به صورت تخصصی شکل گیرد؛ همانند اینکه دانشنامه «سیره اهل بیت» به همت پژوهشکده سیره و تاریخ اهل بیت (ع) و دانشنامه «حج و حرمین» به همت پژوهشکده حج و زیارت تدوین شده است؛ بنابراین موضوع‌ها و مدخل‌ها باید در راستای تخصص دانشنامه تدوین شود. به طور مثال، مدخل بیعت در دانشنامه «سیره اهل بیت (ع)» درباره معصومان و این مدخل در دانشنامه «حج و حرمین» متناسب با حج نگارش شود.

رسا ـ برای رفع شبهات و خرافه زادیی از جامعه چه راهکاری را پیشنهاد می کنید؟
گاهی برخی افراد شبهات دیگران را بدون گاهی و نادانسته باز نشرمی دهند، در حالی که بسیاری از شبهات در منابع وجود ندارد، همانند اینکه بیان می‌شود که این مطلب در کتاب تاریخ طبری جلد ۲ مطرح شده است، اما وقتی بدان منبع مراجعه می‌کنیم، می بینیم که چنین مطلبی وجود ندارد. شبهه افکنان آدرس به ظاهر دقیقی را با جلد و صفحه برای شبهه هم بیان می‌کنند؛ زیرا آن‌ها اطلاع دارند که مخاطبان یا دسترسی به منابع ندارند و یا حوصله مراجعه به آن آدرس را ندارند و یا این که به همان ظاهر دقیق آن اعتماد می کنند؛ بنابراین افراد زیادی با اعتماد به آن مطلب شبهه را پذیرفته، منتشر خواهند کرد.
بنابراین؛ مناسب است که افراد جامعه وقتی آدرسی برای مطلب و شبهه‌ای مطرح شد، بدان آدرس و منبع مراجعه کنند و از صحت و سقم آن اطلاع یابند.

از سوی دیگر، وظیفه مراکز علمی این است که مطالب منابع را بررسی کنند؛ زیرا بسیاری از مطالب که در منابع ذکر شده است، غیر قابل اسناد و غیر قابل قبول است؛ پس نقد منابع، خرافه‌زادیی و تدارک پاسخ به شبهات قبل از آن که مطرح شود، از وظایف اصلی پژوهشکده‌ها و مراکز علمی است.
رسا ـ شما چه آثاری را در زمینه رفع شبهات تولید کرده اید؟
کتاب‌های «نقد و بررسی زندگانی معصومان»، «سیمای ۱۲ امام در میراث مکتوب اهل سنت» و «نقد و بررسی منابع عاشورا» از آثاری بوده که در زمینه نقد منابع و جلوگیری از بروز شبهات، در پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت تدوین شده است.
رسا ـ سپاس از اینکه وقت ارزشمند خود را در اختیار خبرگزاری رسا قرار دادید.
موفق باشید. /۹۹۸/گ 
خبرنگار: میثم صدیقیان