5 پرسش اساسی پیرامون هوش مصنوعی و علوم اسلامی

به گزارش خبرگزاری رسا، همزمان با سی اُمین سال تأسیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) و با حضور اساتید و دانش پژوهان حوزوی و دانشگاهی، نخستین پیش نشست همایش هوش مصنوعی و علوم اسلامی به میزبانی این مرکز برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین حمید شهریاری معاون قوه قضائیه و رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در این جلسه، با اشاره به آیه 78 از سوره مبارکه نحل «وَاللَّهُ أَخْرَجَكُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِكُمْ لَا تَعْلَمُونَ شَيْئًا وَجَعَلَ لَكُمُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ ... »، گفت : برخلاف نظر برخی از فلاسفه، انسان در بدو تولد فاقد دانش است و به مرور، کسب علم می کند و این موضوع درخصوص ساخت ماشینهای هوشمند نیز مصداق دارد ؛ یعنی یک ماشین، در ابتدای ساخت، هیچ دانشی را در خود ندارد و پس از برنامه نویسی صاحب علمِ مرتبط می گردد.

وی در ادامه با ورود به بحث هوش مصنوعی، افزود : در حال حاضر، مورد کاوی در موضوع هوش مصنوعی باعث ایجاد روشِ نوین روان شناسی پژوهشی گردیده و کمک شایانی به طبقه بندی اطلاعات می کند.

این استاد حوزه و دانشگاه با طرح بحث درخصوص نقش هوش مصنوعی و فناوری اطلاعات در اقتصاد دنیا اظهار کرد : در سال 2001 میلادی، از میان شرکتهایی که در حوزه فناوری اطلاعات فعالیت می کردند، تنها شرکت «مایکروسافت» بود که در زمره ی سازمان های تولیدکننده سرمایه و ثروتمند به حساب می آمد و غالب شرکتهای صاحب سرمایه آن سالها، نهادهای غیر فناوری بودند اما امروزه، 5 شرکت اول سرمایه در دنیا، همگی از جنس فناوری اطلاعات هستند.

وی در مقدمه ی ورود به هوش مصنوعی و علوم اسلامی، این نکته را هم افزود که امروزه هوش مصنوعی می تواند نقش تأثیرگذاری در قلمرو حکمرانی کشورها داشته باشد و با مدیریت صحیح و هوشمندانه از این فناوری، می توان حاکمیت را تقویت کرد.

عضو شورای عالی فضای مجازی کشور در ادامه، با توصیف نقش هوش مصنوعی در علوم اسلامی، اذعان کرد : هوشی که ماشین ها دارند، می تواند به نوعی کارکردهای مشابه رفتار هوشمند انسانی داشته باشد که از مصادیق این موضوع می توان به «درک شرایط محیطی»، «شناخت محتوای انسانی»، «فهم افعال و عواطف انسانی»، «یادگیری مبتنی بر تجربه پیشین و آموزش»، «طراحی، تصمیم گیری و فرماندهی متناسب با شرایط موجود»، «رفتار متناسب با وضع فعلی»، «رفتار متناسب با درک، شناخت و تفکر ماشین»، «شبیه سازی فرایندهای تفکری»، «مسأله یابی و حل مسأله همراه با عَرضه استدلال»، «تعاملات فردی و اجتماعی انسانی» و «خودآگاهی و خویشتن بینی در تعامل با دیگران» اشاره کرد.

وی در بخش دوم سخنان خود با طرح 5 پرسش پیرامون هوش مصنوعی و علوم اسلامی خاطر نشان ساخت : بنده در نشست تخصصی امروز، این سؤالات را مطرح می کنم و بحث و تبادل نظر را به عهده طلاب، دانشجویان و علم پژوهان عرصه هوش مصنوعی و علوم اسلامی می گذارم که امیدوارم به نتایج مثمر ثمری دست یابید.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) ادامه داد : پرسش نخست این است که آیا ماشین و انسان می توانند جایگزین هم شوند ؟ در پاسخ به این پرسش عنوان همسانی هویتی را مطرح و بحث از آن را به دو رشته علمی فلسفه و فلسفه ذهن مرتبط دانست و پرسش دوم مربوط به اوصاف و اجزاء جسمانی و نفسانی و مربوط به حوزه دانش انسان شناسی است.

وی با طرح پرسش سوم پیرامون این که آیا ماشین می تواند مانند انسان ادراک داشته باشد ؟ گفت : تصور (در سه رتبه ثبوت صورت شیء نزد نفس، ثبوت صورت شیء نزد حافظه و ثبوت مُحاذی صورت شیء نزد مُحاذی حافظه)، تصدیق (حکم به ثبوت چیزی برای چیزی با دو رتبه مشابه دیگر)، فکر (حرکت از مبادی به مراد با همان دو رتبه مشابه دیگر) و استدلال (تشکیل قیاس اقترانی یا استثنائی با دو رتبه دیگر)، از جمله مواردی هستند که باید در پاسخ به این پرسش بدان توجه کرد.

حجت الاسلام والمسلمین شهریاری در تشریح مقوله هوش مصنوعی و علوم اسلامی، با طرح سؤالی با محتوای این که آیا ماشین می تواند امور انسانی را انجام دهد ؟ ابراز کرد : از مصادیق این پرسش، رباتهایی هستند که در حال حاضر بخشی از امور انسانی را انجام می دهند اما نه تمامی امور.

وی ادامه داد : سؤال دیگری هم می توان مطرح کرد که آیا با تحلیل جزء به جزء روش استنباط بشری می توانیم به ماشین، قدرت استنباط و استدلال بدهیم ؟ و برای پاسخ می بایست بدانیم که چالشهایی پیشِ رو داریم از جمله : «صوری کردن مفاهیم بنیادین و شهودی»، «الگودار کردن استنباط های روزمره»، «شهودی بودن بسیاری از استدلال های انسانی»، «متکثر بودن تصورات و تصدیقاتی که یک فرد عادی نیازمند مهندسی هستان شناسی آن است» و این بحث را هم باید دانست که بسیاری از دانش های بشری قابل بیان در گزاره نیستند.

حجت الاسلام والمسلمین شهریاری در ادامه سخنان خود، با طرح سؤال پنجم با موضوع : چه کارهایی را هوش مصنوعی می تواند در فرایند تولید علوم اسلامی انجام دهد ؟ تأکید کرد : به اعتقاد بنده هوش مصنوعی با امکاناتی که امروز در اختیار داریم نمی تواند در تمامی امور انسانی در حوزه علوم اسلامی ایفای نقش نماید اما در برخی از امور می‌تواند به مُحَقِّق علومِ اسلامی کمک کند ؛ مواردی همچون : درک محتوای علوم اسلامی، طبقه بندی و خوشه بندی محتوا، استخراج کلیدواژه، استخراج نمودار درختی، تحلیل معنایی مفهوم، مشابهت یابی محتوا، خلاصه سازی محتوا، الگوسازی موضوعی بین مفاهیم و ... از جمله این موارد است.

معاون قوه قضائیه و رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در بخش پایانی سخنان خود، برخی از دشواریها و چالشهای استنباط علوم اسلامی توسط هوش مصنوعی را برشمرد و تصریح کرد : حل مسأله و عرضه استدلال به همراه تسلط و تبحر ویژه در دانش «رجال، لغت، صرف، نحو، معانی بیان، اصول، فقه و استنباط فقهی» از جمله علومِ مورد نیاز برای طراحیِ هوشمندی در تحقیق علوم اسلامی است و بسیاری از موارد استدلال وجود دارد که با امکاناتی که امروز بشر در اختیار دارد هوش مصنوعی نمی‌تواند به جای انسان در فرایندهای علوم اسلامی ورود کند.

شایان ذکر است، در ابتدای این نشست، دکتر بهروز مینایی – عضو هیأت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران -، با تشریح برخی از تلاش های صورت گرفته در حوزه هوش مصنوعی و علوم اسلامی گفت : برای بررسی این پروژه، مقرر است تا 5 کارگاه با موضوعات : «آشنایی با هستان نگار»، «وب معنایی»، «پایگاه های داده»، «برنامه نویسی شیء گرا» و «منطق توصیفی» برگزار گردد که مکان و زمان برگزاری این کارگاه ها، متعاقبا از طریق رسانه ها اعلام خواهد شد.

وی در بخش دیگری از سخنان خود، با اشاره به پروژه نجف (ناصر جامع فقیه) خاطر نشان ساخت : این پروژه از سال 1396 آغاز گردیده و ایجاد پایگاه اطلاعاتی خبره جهت مسائل دانش اسلامی به همراه مخزن دانش معنایی حوزه فقه و اصول از جمله مواردی است که در این پروژه دیده شده است.

گفتنی است، پیش نشست دوم این همایش، 5 اردیبهشت سال جاری به میزبانی مدرسه علمیه معصومیه (س) قم برگزار خواهد شد و آبان ماه سال جاری هم، زمان برگزاری «همایش هوش مصنوعی و علوم اسلامی» خواهد بود.