بررسی گره تشکیل دولت لبنان

با این حال حدود هفت ما از ماموریت سعد حریری می‌گذرد اما وی هم چنان در تشکیل کابینه ناکام و مردد باقی مانده است. وی که به دستور محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان چند روزی در ریاض در حبس به سر برد و در سایه دخالت و درخواست رسمی میشل عون و دیگر احزاب و سازمان‌های سیاسی لبنان از جمله حزب‌الله لبنان از گرداب حبس خانگی در ریاض بیرون کشیده شد، انتظار می‌رفت با همخوانی با رییس جمهور و جریانات سیاسی 8 مارس در پارلمان به سرعت خلاء دولت لبنان را پر کرده و با تفاهم سیاسی، کشور بدون کابینه دولت را به سرانجامی قانونی و حقوقی برساند اما آن چنان که اخبار و تحولات لبنان نشان می‌دهد وی همچنان گوش و چشم خود را به ریاض بسته و از آخرین حبس خانگی در ریاض درس عبرت نگرفته است، به گونه‌ای که اکنون شخص رییس جمهور لبنان به میدان آمده و با این موضع که انگار تشکیل کابینه برای سعد حریری اولویت اول نیست، تهدید کرده است که اگر حریری در زمانی کوتاه کابینه را تشکیل ندهد از او خواهد خواست تا رسما از ماموریت تشکیل کابینه عذرخواهی کرده و آنگاه پرونده تشکیل کابینه و تعیین نخست وزیر را به پارلمان باز می‌گرداند.

مشکل تشکیل هیئت دولت کجاست؟

مشکل در شش نماینده از اهل سنت لبنان است که در انتخابات پارلمانی پیروز شده‌اند و زیر گروه جریان سعد حریری نیستند مثل فیصل کرامی و جهاد الصمد که در فراکسیون طونی فرنجیه حضور دارند. نماینده دیگر عبدالرحیم مراد از مستقلین پارلمان است. در کنار این سه نفر، قاسم هاشم، عضو فراکسیون نبیه بری و عدنان طرابلسی نماینده بیروت از جمعیت احباش و ولید سکّریّه، عضو فراکسیون مقاومت و آزادی پارلمان قرار دارند. این نمایندگان در مشاوره‌های اولیه سعد حریری برای تشکیل و تدوین اعضای هیئت دولت از میان اهل سنت شرکت کردند اما این مشارکت در قالب یک فراکسیون یا یک جریان متحد شش نفری نبود. در طول این مشاوره‌ها، حریری مشکلاتی برای چگونگی حضور نمایندگان دروزی و مارونی در دولت داشت که با مشورت‌های پارلمانی حل و فصل نمود اما به جایگاه این شش نفر نماینده مستقل اهل سنت که در مشاوره‌ها حضور داشتند توجهی نکرد اما وقتی موضوع نمایندگی این شش نفر در دولت در قالب اختصاص یک وزیر به عنوان سهمیه پارلمانی آنها مطرح شد، حریری برای فرار به جلو اعلام کرد که این خواسته در حقیقت سنگ اندازی حزب‌الله بر راه تشکیل دولت است و بهانه گرفت که چرا در ابتدای مشاوره‌ها این درخواست مطرح نشده، از همین رو با آن مخالفت کرد. این در حالی است که این شش نماینده از مدافعان مقاومت در لبنان به شمار می‌روند.

 

 

پارلمان لبنان

سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان پس از ادعای حریری اعلام نمود که حزب‌الله از روز اول برگزاری مشاوره‌ها در پارلمان از طریق نبیه بری و حسین خلیل، معاون نبیه بری چندین بار پیغام فرستاد که این شش نماینده اهل سنت باید وزیری در هیئت دولت داشته باشند اما حریری نه تنها آن را اجابت نکرد بلکه با آن با اهمال و بدون توجه برخورد کرد.

-         حالا یکماه از این جدال و مناقشه سیاسی می‌گذرد و حریری چنین می‌پندارد که اگر در مقابل اعطای وزیر به این شش تن کوتاه آمده و موافقت کند در حقیقت دست به یک خودکشی سیاسی زده است زیرا وی معتقد است تاکنون برای تشکیل دولت لبنان و پیش از آن برای انتخاب رییس جمهور و بسیاری از پرونده های سیاسی به نفع رقبایش (اشاره به حزب‌الله) عقب‌نشینی‌های زیادی کرده است. حالا چرا حریری از خودکشی سیاسی حرف می‌زند؟

براساس نقشه راه تشکیل دولت لبنان، شش وزیر سنی (با اداره وزارتخانه‌های کلیدی) باید در کابینه حضور داشته باشند. با توجه به آن که حریری عملا در انتخابات شکست خورده و بسیاری از نیروهای فراکسیون سابقش در پارلمان را از دست داده بود از همان ابتدا متعهد می‌شود که یکی از وزارتخانه‌ها را در اختیار وزیر پیشنهادی نجیب میقاتی (نخست وزیر سابق لبنان و رییس یکی از فراکسیون های پارلمان ) قرار دهد. بنابراین عملا پنج وزیر باقی می‌ماند. اما در مشاوره‌های انجام شده برای حل و فصل حضور وزیر مارونی از فراکسیون حزب آزاد ملی (وابسته به رییس جمهور) قرار می‌شود که وزیری از اهل سنت از سوی میشل عون معرفی و در مقابل حریری یک وزیر از میان مارونی‌های مسیحی وابسته به حزب آزاد ملی معرفی کند و بدین ترتیب او با سه وزیر دیگر می‌ماند که حق انتخاب آن متعلق به حریری است. حریری این گونه ارزیابی می‌کند که اگر انتخاب یک وزیر سنی دیگر به آن شش نماینده واگذار شود او فقط حق انتخاب دو وزیر را دارد و این به مثابه خودکشی سیاسی برای او تلقی می‌شود.

 

 

شش وزیر اهل سنت

-         اما در مقابل، این شش نماینده اهل سنت مستقل از حزب المستقبل سعد حریری معتقدند که براساس قانون نسبی انتخابات، آنها نماینده طیف وسیعی از مردم اهل سنت لبنان هستند که از مقاومت در لبنان حمایت می‌کنند، پس حق آنها است که یک وزیر به نمایندگی از خود در دولت داشته باشند، آن هم در دولتی که از سوی سعد حریری به حکومت وحدت ملی شهرت یافته است. 

راه حل این مشکل چیست؟

-         اولین راه حل را رییس جمهور میشل عون پیشنهاد داد. وی گفت که از حق معرفی وزیر اهل سنت (در مقابل معرفی وزیر مارونی توسط حریری) گذشت می‌کند و این حق را به همان شش نماینده اهل سنت در پارلمان واگذار می‌کند. اما حریری با این اتهام که این شش نماینده اهل سنت سیاست‌های دولت سوریه را در لبنان نمایندگی می‌کنند تاکید کرد که تحت هیچ شرایطی نمایندگان دولت سوریه را در کابینه‌اش را نمی‌پذیرد لذا این پیشنهاد رییس جمهور را رد کرد.

در راه حل دوم طرحی با حمایت میشل عون مطرح شد تا تعداد وزرای کابینه از 30 نفر به 32 نفر (اضافه شدن یک وزیر علوی و یک وزیر سریانی) افزایش یابد. در این طرح وزیر علوی توسط حریری، وزیر سریانی توسط رییس جمهور و یک وزیر سنی هم (از میان آن شش وزیر) توسط شش نمانیده مستقل سنی در پارلمان معرفی شوند. حریری این پیشنهاد را هم نپذیرفت با این استدلال که این شیوه برای آینده هم سنتی در تشکیل کابینه می‌شود و نماینده علوی در کابینه حتما از جریان حامی دولت سوریه خواهد بود و وی این پیشنهاد را هم با همین استدلال رد کرد.

نگاه‌ها به سوی حزب‌الله

سید حسن نصرالله از طرح‌های میشل عون حمایت کرد و تاکید کرد که اگر تا روز قیامت هم صبر کنید، ما از هم پیمانان خود دست نخواهیم کشید، معنای این موضع سید حسن نصرالله آن است که عقب نشینی از نمایندگی آن شش نماینده پارلمان در قالب یک وزیر در کابینه اصلا وجود ندارد اما در پایان این موضع گیری یک جمله‌ای را بیان کرد که حاکی از نوعی تساهل و نرمش بود. دبیرکل حزب‌الله گفت در عین حال اگر هم پیمان‌های ما راضی به طرحی شوند ما هم از تصمیم آنها حمایت می‌کنیم. اگر ما این موضع سید حسن نصرالله را در کنار موضع سعد حریری بگذاریم خواهیم دید که یک انسداد سیاسی در تشکیل دولت شکل گرفته است؛ زیرا علی القاعده هیچ یک از این دو نباید از موضع خود عقب نشینی کنند، البته تاریخ تحولات چند ساله اخیر لبنان نشان داده که اگر کسی عقب نشینی کند آن فرد حتما حریری خواهد بود و نه دبیرکل حزب‌الله لبنان.

اما چه راه حلی می‌تواند مطرح شود؟

یکی از منطقی‌ترین راه حل‌ها این است که میشل عون یکبار دیگر شخصا وارد عمل شود و همانطور که در خطابه‌های ابتدای ریاست جمهوری‌اش اعلام کرد که او به منزله پدری برای همه لبنانی‌ها است از حق خود برای معرفی وزیر اهل سنت (در مقابل وزیر مارونی از سوی حریری) چشم پوشی کند و وزیر مورد نظر آن شش نماینده اهل سنت را وارد کابینه کند، در این حالت نه فرضیه 32 وزیر در کابینه لازم است و نه اسباب خودکشی سیاسی حریری فراهم می‌شود و البته موافقت شش نماینده اهل سنت هم پیمان با حزب‌الله نیز تامین می‌شود و در این حالت حزب‌الله هم مخالفتی نخواهد کرد. اشکال کار این است که در این حالت رییس جمهور ابزار سیطره بر یک سوم وزراء را از دست می‌دهد، این در شرایطی اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم اگر یک سوم وزراء کابینه را ترک کنند، هیئت دولت از قانونی بودن جلسات می‌افتد.   

گمانه‌زنی‌ها درباره دخالت خارجی

دایره تحلیل دخالت‌های خارجی درباره تشکیل دولت لبنان در این کشور زیاد است. برخی از این تحلیل‌گرها تشکیل دولت لبنان را به گره موجود در تشکیل دولت در عراق و دیگران این گره را به گره جاری در مذاکرات آستانه برای تشکیل کمیته تدوین قانون اساسی جدید سوریه مرتبط می‌دانند. به اعتقاد این گروه از تحلیل‌گران اگر گره‌های موجود در عراق و مذاکرات آستانه برای سوریه حل شود، آنگاه گره تشکیل دولت لبنان هم باز می‌شود. در میان این گمانه زنی‌ها، سید حسن نصرالله، دبیرکل حزب‌الله لبنان معتقد است این تحلیل‌ها بی هیچ ربطی به تشکیل دولت در لبنان است و شاهد این ادعا از نگاه سید حسن نصرالله آن است که بگذارید مشکل در آستانه و عراق حل و فصل شود و حق را به شش نماینده اهل سنت پارلمان لبنان ندهید و ببینید آیا گره تشکیل دولت لبنان حل می‌شود یا نه؟ معنای این موضع آشکار و شفاف دبیرکل حزب‌الله لبنان آن است که تا حق قانونی و سیاسی به بخش قابل ملاحظه ای از مردم اهل سنت که به این شش نماینده رای داده‌اند حل نشود آنگاه هیچ دولتی در لبنان هم شکل نخواهد گرفت، بنابراین همه باید به دنبال راه حلی کاملا داخلی و لبنانی و با نگاه حفظ وحدت ملی و نه مصالح جناحی، شخصی یا حزبی در لبنان باشند.

رییس جمهور لبنان چه می‌گوید؟

میشل عون، رییس جمهور لبنان از برخورد و واکنش‌های سعد حریری برای حل و فصل و باز کردن گره تشکیل دولت لبنان ناامید شده است. همین باعث شده تا برخی رسانه‌های لبنانی از جمله روزنامه النهار دعوای حاضر را بین دو رییس (رییس جمهور و رییس دولت) ارزیابی کند. این در حالی است که نرمش رییس جمهور برای حل موضوع کاملا آشکار و روشن است.

 

 

میشل عون و سعد حریری

از همین رو رییس جمهور لبنان بر اساس بند دوم از ماده 53 قانون اساسی لبنان معتقد است اگر نخست وزیر پیشنهادی نتواند کابینه را به سرعت تشکیل و ارائه دهد، آنگاه رییس جمهور حق قانونی دارد تا موضوع را به پارلمان لبنان ارائه کند و آنها درباره نخست وزیر و چگونگی توزیع وزارتخانه‌ها و وزراء تصمیم بگیرند. روشن است در چنین حالتی سعد حریری دیگر تصمیم گیرنده و یا بازدارنده نخواهد بود و همچون نماینده‌ای مثل دیگر نمایندگان پارلمان است که باید با نظر جمعی، درباره نخست وزیر و اعضای کابینه تصمیم بگیرد و دیگر نمی‌تواند اسمی را از حضور در کابینه وتو کند. در چنین شرایطی با توجه به فراکسیون‌های موجود در پارلمان پر واضح است که سعد حریری قافیه‌های سیاسی را از دست می‌دهد و بار دیگر باید اعتراف به شکست سیاسی جدید در فضای لبنان کند. 

رییس پارلمان لبنان چه می‌گوید؟

نبیه معتقد است روند تشکیل دولت لبنان به بن بست خورده است زیرا مواضع اطراف نزاع خیلی سخت شده است، با این حال معتقد است طرح تبدیل دولت از 30 به 32 وزیر بهترین پیشنهاد است و دلیلی نمی‌بیند که سعد حریری آن را رد کند. وی معتقد است این طرح دوبار توسط وزیر خارجه یعنی جبران باسیل (رییس حزب آزاد ملی ) به سعد حریری پیشنهاد شده است ولی وی آن را رد کرده است.

 

 

میشل عون و نبیه بری

مواضع نبیه بری نیز گویای آن است اگر سعد حریری از دو پیشنهاد در دست (که در بالا به آن اشاره شد) هیچکدام را نپذیرد آنگاه وی نیز مجبور است پس از ارائه موضوع از سوی رییس جمهور به پارلمان لبنان، آن را در دست کار فوری قرار دهد تا خلاء دولت لبنان به سرعت پر شود.

رقبای حریری چه می‌گویند؟  

در سایه فراکسیون‌های اهل سنت موجود در پارلمان لبنان، بی تردید اگر رییس جمهور موضوع تشکیل هیئت دولت یا انتخاب نخست وزیر را به پارلمان محول کند آنگاه سعد حریری رقبای سر سختی از میان نیروهای رقیب اهل سنت دارد که یکی از آنها نجیب میقاتی است.

نجیب میقاتی، نخست وزیر پیشین لبنان هم در اظهاراتی در باره گره کار در تشکیل دولت لبنان گفته است که این حق طبیعی ما است که پس از بروز بحران بر سر  انتخاب اعضای هیئت دولت و تعطیلی و انسداد عملی روند تشکیل کابینه، از خود بپرسیم که بحران انتخاب اعضای دولت، رویارویی بر سر تعداد و سهمیه‌های وزارتی است و یا یک نمایش سیاسی و نبرد بر سر منافع و نفوذ شخصی برای اهدافی فراتر از موضوع تشکیل دولت است؟

نجیب میقاتی که نماینده پارلمان از شهر طرابلس و دارای فراکسیونی قوی در پارلمان است با این موضع ناخشنودی خود از مواضع سعد حریری را بیان کرده است و به خوبی می‌داند که اگر ماموریت تشکیل کابینه از سوی رییس جمهور از سعد حریری گرفته شود او می تواند یکی از کاندیداهای بالقوه نخست وزیری لبنان باشد.

فشارهای خارجی و تشکیل کابینه

دو کشور عربستان و آمریکا فشار زیادی بر لبنان وارد کردند تا حزب‌الله نماینده‌ای در کابینه جدید لبنان نداشته باشد. آنها که تلاش‌هایشان برای شکست حزب‌الله در انتخابات پارلمانی اخیر به جایی نرسید و در عوض حزب‌الله و هم پیمانانش قوی تر از گذشته از صندوق‌های رای بیرون آمدند حالا تلاش دارند تا از قدرت و نفوذ حزب‌الله در کابینه جلوگیری کنند در حالی که برای اجرای این نقشه هیچ راه کار قانونی ندارند و فقط می‌توانند از ابزار انتخاب‌های سعد حریری برای این کار استفاده کنند.

عربستان سعودی پس از بازداشت سعد حریری در ریاض و قتل جمال خاشقجی در استانبول از همه روزها مواضعی ضعیف‌تر در لبنان دارد و به رغم فشار بر حریری نمی‌تواند نیت‌های خود را در بیروت عملی کند حال آنکه علی القاعده سعد حریری باید بازگشت خود به بیروت را مدیون سید حسن نصرالله و میشل عون رییس جمهور لبنان بداند، این نوعی بدتر از شکستن نمکدان برای حریری محسوب می‌شود که تحت فشار سعودی‌ها در کار تشکیل دولت لبنان بهانه تراشی کند.

اما در کنار مواضع آمریکا و عربستان، مواضع اتحادیه اروپا و به شکل خاص فرانسه است که خواهان تشکیل هرچه سریعتر  دولت لبنان هستند و روشن است مواضع اروپایی‌ها با عربستان و آمریکا متفاوت است گرچه آنها از روی اجبار حضور حزب‌الله را در کابینه پذیرفته‌اند ولی مجبورند به انتخاب مردم لبنان در تشکیل پارلمان جدید و انعکاس آن در تشکیل کابینه جدید این کشور احترام بگذارند.

علی منتظری