فصلنامه کلام اسلامی در گام صد و چهارم+ چکیده

به گزارش خبرگزاری رسا، صد و چهارمین شماره فصلنامه علمی-پژوهشی کلام اسلامی به صاحب امتیازی حضرت آیت‌الله سبحانی و  مدیرمسئولی علی ربانی گلپایگانی منتشر شد.

در این شماره از فصلنامه این مقالات را مطالعه می‌کنیم:

تبيين توحيد صفاتي و نقد ديدگاه هاي نادرست در باره صفات ثبوتي ذاتي خداوند

روش شناسي عقلگرايي فلسفي در كلام اسلامي

نقش امامان معصوم در پيدايش و گسترش علم كلام

رويكرد انتقادي متكلمان اماميه در كلام اسلامي

نقش متكلمان شيعه در بالندگي علم كلام در قرن چهارم و پنجم با محوريت مدرسه بغداد

تبيين توحيد صفاتي و نقد ديدگاه هاي نادرست در باره صفات ثبوتي ذاتي خداوند

محمد رضا امامي نيا   

 چکيده: ‏توحيد صفاتي يكي از شاخه هاي توحيد نظري بوده و به دو معناي «تنزه خداوند از شبيه در صفات كماليه و عينيت صفات ثبوتي ذاتي با ذات الهي» و «تنزه واجب متعال از صفت زايد بر ذات» است. در اين نوشتار، توحيد صفاتي از دو طريق عقل و نقل تبيين شده است. پس از آن، ديدگاه هاي نادرست در زمينه صفات مزبور- يعني: نيابت ذات الهي از صفات، بازگشت صفات ثبوتي ذاتي به صفات سلبي، زيادت صفات بر ذات و حال- به چالش كشيده شده است.

روش شناسي عقلگرايي فلسفي در كلام اسلامي

علي رباني گلپايگاني

 محمد علي اسماعيلي   

چکيده: «روش عقل گرايي» عنوان عامي است كه بر هرگونه نظام فكري كه نقش عمده را به عقل داده، اطلاق مي شود. روش عقلگرايي به عقلگرايي فلسفي و عقلگرايي غير فلسفي تقسيم ميشود. «روش عقلگرايي فلسفي» رويكردي فلسفي به آموزههاي الهياتي است كه ميكوشد با استفاده از روش، مباني و ادبيات فلسفي، تبييني عقلاني از آموزههاي الهياتي ارائه دهد. از رهگذر اين جستار مشخص ميشود كه مولفههاي روش عقلگرايي فلسفي عبارتند از: محوريت يقين منطقي؛ استوار ساختن نظريات بر بديهيات منطقي؛ بهرهگيري از قواعد فلسفي؛ بهرهگيري از زبان فلسفي. آثار كلامي كه بر اساس روش عقلگرايي فلسفي تاليف شدهاند، غالباً از شيوه واحدي در تدوين برخوردارند؛ به اين صورت كه پيش از ورود به مسائل خداشناسي، يك سلسله مسائل معرفتشناسي و فلسفي كه زمينه ساز بررسي مسائل خداشناسياند، مطرح مي‌شود .

نقش امامان معصوم در پيدايش و گسترش علم كلام

رضا برنجكار

محمد جعفر رضايي   

 چکيده: يكي از مباحث مهم در تاريخ كلام اماميه موضع ائمه اطهار نسبت به علم كلام و نقش ايشان در شكل گيري و گسترش اين علم است. در اين مقاله ابتدا به موضع آنان نسبت به جريان متكلمان پرداخته و نشان داده مي شود كه هرچند پاره اي مخالفت ها از سوي ائمه اطهار با متكلمان به دلايلي خاص- مانند بي توجهي برخي به منابع وحياني، استفاده از روش هاي نادرست در علم كلام و احياناً آسيب هاي اخلاقي در بين متكلمان- گزارش شده است، اما ائمه اطهار خودشان به تربيت متكلمان پرداخته و راه هاي درست فهم، نظريه پردازي و مناظره كلامي را به ايشان آموزش داده اند. در ادامه به نقش ائمه اطهار در ارائه آموزه هاي كلامي پرداخته و نشان داده شده است كه ايشان خود به ارائه آموزه هاي كلامي نيز پرداخته و در بسياري از موارد مانند مباحث اصلي توحيد و عدل، متكلمانِ ديگر مذاهب تحت تاثير تعاليم ايشان بوده اند. در پايان به برخي از تمايزات ديدگاه ائمه اطهار با جريان هاي كلامي ديگر مانند معتزله و اهل حديث نيز اشاره شده است.

رويكرد انتقادي متكلمان اماميه در كلام اسلامي

سيداكبر موسوي تنياني   

چکيده: دانش كلام اسلامي در سده دوم و سوم هجري به صورت دانشي با قواعد و روش مشخص شكل گرفت. در اين ميان متكلمان شيعي با محوريت شخصيت هايي چون هشام بن حكم، هشام بن سالم، مومن طاق و فضل بن شاذان نقش بي بديلي در شكل گيري و گسترش آن بر عهده داشتند؛ به گونه اي كه حتي در محافل علمي نسبت به متكلمانِ ديگر گروه هاي كلامي همانند معتزله، خوارج و مرجئه شناخته شده تر و از جايگاه برتري برخوردار بودند. آنان با نظريه پردازي نوين در پرتو تعاليم اهل بيت و با نگارش آثار مهمي در موضوعات مختلف كلامي و پرورش شاگرداني بنام، در شكل گيري و تعالي علم كلام نقش آفريني كردند. رديه نگاري هاي عالمان شيعه در مباحث كلامي يكي از مهم ترين شاخصه هاي نشان دهنده اين حضور فعال و نقش آفريني پررنگ است. اين رديه نويسي ها علاوه بر نقد انديشه هاي غير مسلمانان نظير مسيحيان، مانويه، هندوان و يهود، به نقد آراء و انديشه هاي متكلمان جريان هاي اسلامي مانند معتزليان، خوارج، مرجئيان و اهل حديث نيز پرداخته است. اين رويكرد از آن جهت كه موجب بالندگي علم كلام و تاريخ انديشه گرديده است در اين مقاله به صورت ويژه مورد تحليل قرار گرفته و تبيين شده است.

نقش متكلمان شيعه در بالندگي علم كلام در قرن چهارم و پنجم با محوريت مدرسه بغداد

سيد علي حسيني زاده خضرآباد

چکيده: قرن چهارم و پنجم از مهم ترين دوره هاي تاريخ تمدن اسلامي است. در اين دوره با روي كار آمدن دولت شيعي آل بويه در بغداد و دولت هاي شيعي ديگر در مراكز مهم اسلامي، تمدن اسلامي يكي از پرفروغ ترين دوره ها را به خود ديد. در اين ميان متكلمان امامي مدرسه بغداد، همچون نوبختيان، شيخ مفيد، سيد مرتضي و شيخ طوسي نقشي برجسته در گسترش علوم اسلامي و فرهنگ و تمدن اسلامي داشتند. نوبختيان علاوه بر علم كلام با تدوين آثاري چون «الآراء و الديانات» قرن ها مرجعي قابل اعتماد براي انديشه نگاران حوزه تاريخ تفكر بودند. همچنين شيخ مفيد و شاگردانش با تدوين صدها اثر نظير اوائل المقالات، الذخيره، الشافي و الاقتصاد، ميراث مكتوب گران بهايي در علوم اسلامي به يادگار نهادند كه تا كنون به عنوان انديشه اماميه در شمار معتبرترين آثار علمي است. متكلمان امامي مذهب بغداد با تاسيس كتابخانه ها و مدارس علمي به تربيت شاگرداني در علم كلام پرداختند كه اين شاگردان در بازگشت به وطن خود علم كلام را در پهنه سرزمين هاي اسلامي نشر دادند و در نهايت، سيل رساله ها و مكتوبات علمي كه حاوي سوالات و شبهه هاي فكري نگارندگان آنها بود، روانه بغداد شد. اين شواهد نشان مي دهد متكلمان امامي مدرسه بغداد، نقشي پراهميت در گسترش علوم اسلامي بر عهده داشته اند.

نقش متكلمان اماميه در تحكيم و توسعه علم كلام در دوره ايلخانان با محوريت علامه حلي

رسول رضوي   

 چکيده: درسال هاي اخير پژوهش هاي جدي و آكادميكي در شناخت مدارس، مسائل و ادوار كلام اماميه صورت گرفته و طبيعي است كه بخش مهمي از آن ها به حوزه حله و مسائل اعتقاديِ مطرح در اين مدرسه پرداخته باشند. با اين وجود، پژوهش هاي انجام يافته هنوز كافي به نظر نمي رسند و نشان دادن كاركرد متكلمان پرورش يافته درحله كه بزرگترين مركز علمي در قرن هفتم و هشتم هجري و چراغ فروزان علم در عصر ايلخانان مغول به شمار مي آيند از بايسته هاي پژوهشي است كه هنوز نيازمند پژوهش هاي جديد مي باشد؛ كاري كه در اين مقاله به قسمتي از آن پرداخته شده و تلاش گشته تا با استفاده از شيوه تحليلي تاريخي به گوشه هايي از اين كاركردها در ضمن معرفي نقش آفريني هاي علامه حلي، بزرگ دانشمند حوزه حله پرداخته شود. نتيجه اي كه از اين پژوهش به دست آمد نشان مي دهد دانش آموختگان حله به خصوص علامه حلي علاوه بر تلاش هاي تبليغي در نشر مكتب شيعه و فعاليت هاي آموزشي در زمينه تاسيس مدارس مختلف و مدرسه سيار و هم چنين تاليف كتاب و تربيت شاگردان متعدد، در تقابل با جريان ظاهر گرايي و دفاع از عقل گرايي فلسفي خوش درخشيده و توانسته اند اصل امامت را به عنوان تنهاترين و كامل ترين نسخه براي رهايي جامعه اسلامي از بحران خلا حاكميت مشروع، معرفي كنند./998/د ۱۰۳/ش