برگزاری نشست بررسی کتاب «درآمدی به قرآن»

 به گزارش خبرگزاری رسا، نشست معرفی و بررسی کتاب «درآمدی به قرآن» اثر عبدالله سعید با ترجمه سعید شفیعی و ویراستاری محمدعلی طباطبایی، عصر دوشنبه 21 خردادماه با حضور مترجم، ویراستار اثر و شادی نفیسی، استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران، در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.
 سعید شفیعی در جایگاه مترجم این اثر، گفت: نگاه مولف این کتاب به مسائل جهان اسلام، نگاه واقع‌گرایانه است. وی علاوه بر توجه به دیدگاه مستشرقان، نگاه همدلانه‌ای دارد. عبدالله سعید در کنار آرای سنتی، نگاه نوگرایان را نیز مطرح کرده است. البته مولف بیشتر به نوگرایان ازجمله نصر حامد ابوزید و فضل‌الرحمان توجه دارد.
 وی ادامه داد: عبدالله سعید معتقد است قرآن با شخصیت پیامبر (ص) و بافت تاریخی آن دوره مرتبط است و مطابق با آن‌ها نازل شده است. وی در عین نگاه همدلانه، سوالات انتقادی غربی‌ها را در این زمینه مطرح کرده و سعی کرده پاسخ‌های مختصری نیز بدهد. مولف همچنین از این موضوع که قرآن کلام خداست، بحث به میان آورده است. وی در ادامه نظر افرادی همچون ونزبرو را آورده و مختصری هم نظر مسلمانان را بیان کرده و حتی از اِستل ولان نیز شواهدی نقل می‌کند که قرآن وثاقت تاریخی دارد.
 این مترجم تصریح کرد: در زمینه تفسیر هم به‌ویژه در فصل‌ پایانی،‌ مولف باز به آرای فضل‌الرحمان برمی‌گردد و آرای هرمنوتیکی او را بسط می‌دهد و در کنار آن از محققان روشنفکر دیگری نیز نام می‌برد. یکی از آرای جالب توجه عبدالله سعید در کتابش این است که اگر متن قرآن را سیال بدانیم، می‌توانیم تفسیر به‌روزتری داشته باشیم. نکته دیگر اینکه، مولف در کتاب خود از محققان ایرانی هیچ نامی نبرده و فقط در چند مورد مختصر دیدگاه‌های علامه طباطبایی وشهید مطهری را ذکر کرده است.

  شفیعی افزود: کتاب یک سری ویژگی‌هایی دارد که نشان می‌دهد علاوه بر آموزشی بودن، حالت پژوهشی هم دارد. عبدالله سعید به‌عنوان نمونه زبان قرآن را اخلاقی می‌داند نه فقهی و حقوقی و در واقع هدف رسالت پیامبر (ص) نیز ترویج اخلاق بوده است. مولف روی این بحث تکیه دارد. یکی دیگر از موضوعات مورد تاکید وی، بحث تفسیر هرمنوتیکی آزاد است که به عقیده عبدالله سعید با این روش می‌توانیم تفسیرهای کاربردی‌تری داشته باشیم.
 وی اظهار کرد: زبان روان و برخی تقسیم‌بندی‌های کتاب برای تدریس بسیار موثر و مناسب هستند. به‌عنوان مثال در فصل هفتم در معرفی ترجمه‌ها، مولف فقط به کتابشناسی نپرداخته، بلکه مباحثی همچون جواز ترجمه از صدر اسلام را نیز آورده است. عبدالله سعید کارهای خلاقانه‌ای و نوآورانه‌ای را نیز در کتاب خود انجام داده ازجمله در فصل هفتم که مباحث مربوط به تعالیم فقهی و اخلاقی قرآن را در پنج بخش دسته‌بندی کرده است. یکی از بحث‌هایی که بیشتر در کتاب‌های فقه و حدیث مطرح می‌شود و در کتاب‌های علوم قرآنی نیست، بحث ثابت و متغیر بوده که وی در کتاب خود به آن اشاره کرده است.
 مترجم کتاب «درآمدی به قرآن» در پایان گفت: در فصل‌های پایانی کتاب، نوآوری مولف بیشتر است. ازجمله اینکه در فصل 11 که درباره روش‌های تفسیری بحث کرده، در ادامه توضیحات مربوط به هر روش، یک مثال یا نقل قول نیز ذکر کرده است. در فصل 12 که از نظر مولف، مهم‌ترین فصل کتاب است، از چندین نفر نام برده  که برخی از آن‌ها نام‌های آشنایی هستند ولی افرادی مانند خالد ابوالفضل چندان شناخته شده نیستند که مولف آرای آن‌ها را مطرح و درباره آن بحث کرده است.

ارائه تصویر جامع و مثبت از آموزه‌های قرآنی در عین‌حال سازگار با جامعه غربی
 شادی نفیسی، سخنران این نشست نیز در ادامه مباحث بیان کرد: هویت کتاب را دو مولفه تشکیل می‌دهد؛ یکی اینکه کتاب برای معرفی قرآن به یک مخاطب غربی نوشته شده و دوم اینکه معرفی عمومی برای مخاطب عمومی صورت گرفته است؛ این دو ویژگی می‌تواند کل محتوا و روش کتاب را توضیح دهد. دغدغه اصلی این اثر، ارائه تصویر جامع و مثبت از آموزه‌های قرآنی در عین‌حال ارائه تصویری سازگار با جامعه غربی است. باید بررسی شود که این کتاب برای خواننده ایرانی چه اندازه می‌تواند کاربرد داشته باشد و چه قشری مخاطب این کتاب هستند؟
 وی افزود: از جمله نقاط قوت این کتاب می‌توان به روش سامان‌مند آن اشاره کرد در ابتدای هر بحث مباحث به‌طور مشخص عنوان شده و در پایان نیز چکیده‌ای ارائه می‌شود، همچنین آثار فراتر برای مطالعه بیشتر نیز به خوانندگان معرفی شده است. مطالب کتاب کاملا کلاسه‌شده به مخاطب ارائه می‌شود و در واقع یک کلاس درس مناسب برای مخاطبان هدف آن است.
 این استاد دانشگاه گفت: مولف در بحث کلیت طرح موضوع، با یک مسئله مواجه است که اگر بخواهد درباره موضوعی بحث کند آن موضوع باید در جوامع اسلامی دامن گسترده و دیدگاه‌های مختلفی درباره آن موضوع خاص در داخل و بیرون جوامع اسلامی مطرح شده باشد، اما به جزئیات اختلافی پیچیده چندان نپرداخته و از آن‌ها پرهیز کرده است. وی پایبند به این بوده که دیدگاه قالب سنتی را که در جوامع اسلامی حاکم است روایت کند و اگر دیدگاه مخالفی نیز وجود دارد به اشاره‌ای از آن بگذرد. یک نکته عالمانه که در شیوه گزارش کتاب دیده می‌شود مربوط به این مسئله است که اگرچه در مباحث مختلف ساده‌سازی صورت گرفته، اما مولف از این غافل نیست درباره این موضوع دیدگاه‌های مخالفی نیز وجود دارد.
 
این مولف در بحث کلیت طرح موضوع، با یک مسئله مواجه است که اگر بخواهد درباره موضوعی بحث کند آن موضوع باید در جوامع اسلامی دامن گسترده و دیدگاه‌های مختلفی درباره آن موضوع خاص در داخل و بیرون جوامع اسلامی مطرح شده باشد، اما به جزئیات اختلافی پیچیده چندان نپرداخته و از آن‌ها پرهیز کرده است. وی پایبند به این بوده که دیدگاه قالب سنتی را که در جوامع اسلامی حاکم است روایت کند و اگر دیدگاه مخالفی نیز وجود دارد به اشاره‌ای از آن بگذرد.

نویسنده و پژوهشگر حوزه دین، ادامه داد: نویسنده این کتاب در مباحث غامض کلامی وارد نشده، از جمله بحث مربوط به مخلوق بودن یا نبودن قرآن که به یک اشاره کوتاه بسنده کرده است. مستندسازی مولف در این کتاب تقریبا حداقلی است و متن این اثر بیشتر به یک خطابه می‌ماند تا یک کتاب تخصصی که البته با هدفی که از ابتدا داشته سازگار است. از دیگر نقاط حسن این کتاب، جامعیت نگاه به مباحث فرقه‌ای است. وی در کنار دیدگاه اهل سنت به دیدگاه‌های اقلیت از جمله شیعه و خوارج اشاره کرده و سعی داشته در بیان دیدگاه‌های مختلف سوءگیرانه قضاوت نکند. عبدالله سعید سعی کرده ادبیات و شیوه گزارش این کتاب بیطرفانه باشد. وی به دیدگاه شیعه در موارد مختلفی اشاره کرده که از نکات مثبت کتاب است.
 
نفیسی اظهار کرد: نویسنده کتاب در برخی موضوعاتی که در دوره معاصر به‌عنوان موضوعات چالشی مطرح می‌شوند نیز اشاره کرده از جمله موضوع زن در اسلام. مولف در توصیفی که دارد سعی کرده نگاه مثبتی را در این زمینه گزارش کند، در عین حال مشکلات و ابهامات را نیز نادیده نگیرد. وی در مساله آفرینش انسان هم تحلیل و جمع‌بندی انجام داده که براساس آموزه‌های قرآن همراه با رحمت است مانند مواجهه با گناه اولیه. یکی از شیوه‌هایی که باعث شده این کتاب خواندنی و روان باشد استفاده از جدول‌هایی است که در آن‌ها مطالب به‌طور خلاصه بیان شده است. نویسنده همچنین در طرح موضوعات مختلف از خود ابتکار به خرج داده است. همه این ویژگی‌ها نشان می‌دهد این کتاب می‌تواند الگوی خوبی برای تدوین کتاب‌هایی در این زمینه در سطح کارشناسی باشد.

این استادیار دانشگاه تهران، افزود: مولف در برخی موارد نیز سعی کرده از مباحث چالشی فرار کند یا شدت آن را کاهش دهد. از جمله در بحث خاورشناسان و مسلمانان سعی کرده از شدت انتقاد مسلمانان نسبت به خاورشناسان بکاهد و این نکته را ذکر کرده که هر دو طرف به یکدیگر حمله می‌کنند. یا درباره مسئله زنان به‌صورت یک طیف، ابتدا نگاه سنتی در ادامه نگاه‌های معتدل‌تر و در نهایت دیدگاه مدرن و کاملا متفاوت را بیان کرده است. در زمینه موضع قرآن درباره چالش تحریف در کتاب یهود و مسیحیت نیز سعی کرده موضوع را تا حد امکان تعدیل کند، البته کتاب با هدفی که مدنظر داشته و مخاطبی که لحاظ کرده، کاملا موفق بوده است. این کتاب برای خواننده ایرانی بیشتر مورد توجه دانشجویان مقطع کارشناسی علوم قرآنی است. برخی مباحث مانند ترجمه‌‌ها نیز کاربردی برای خواننده ایرانی ندارد. در واقع مخاطبان اصلی این کتاب در ایران دانشجویان مقطع کارشناسی علوم قرآنی و علاقه‌مندان به مباحث قرآنی هستند که می‌خواهند دورنمایی از مباحث جدید داشته باشند. اما برای مخاطب خاص چندان کاربرد ندارد، چون گزارش‌ها بسیار کوتاه و سطحی است و وارد چالش نمی‌شود و این مخاطب تخصصی ایرانی را راضی نمی‌کند.
 وی با اشاره به نکاتی در زمینه ویراستاری کتاب نیز گفت: در ویرایش کتاب نیز برخی اشکالات دیده می‌شود و یا به نظر برخی معادل‌ها در ترجمه درست نیستند. البته ترجمه و ویراستاری کار بسیار دشواری است و به این دلیل می‌گویم که نثر این کتاب در مجموع خوشخوان و روان است.
 مخاطب این کتاب صرفا غیرمسلمان انگلیسی‌زبان نیست
 محمدعلی طباطبایی نیز در جایگاه ویراستار این کتاب در سخنانی بیان کرد: در اولین برخورد به‌نظر می‌رسد این کتاب برای مخاطب غیرمسلمان غربی نوشته شده است. از قرن بیستم که مدخل‌نویسی در اسلام شروع شد، وقتی اثری به زبان‌های فرانسه، انگلیسی یا آلمانی نوشته می‌شد، مخاطب همان‌ها بودند، ولی به‌طور طبیعی مسلمانان ساکن آن کشورها نیز این کتاب‌ها را می‌خواندند. خود مسلمانان در جوامع غربی این نیاز را احساس کردند که درآمدی بر قرآن را خودشان باید بنویسند

چون به نظر آن‌ها مدخل‌هایی که پیش از آن از سوی غیرمسلمانان نوشته شده، می‌توانست برای مسلمانان و حتی غیرمسلمانان گمراه‌کننده باشد. در ادامه کتاب‌های بسیاری در زمینه درآمدی بر قرآن به زبان انگلیسی توسط مسلمانان نوشته شد. البته از سوی غیرمسلمانانی همچون مایکل کوک هم سنت مدخل‌نویسی بر قرآن متوقف نشد که جدیدترین اثر این حوزه از سوی غربی‌ها نیز در سال 2017 از سوی نیکلای سینایی تالیف شده است.
 وی افزود: احساس می‌کنم آنچه عبدالله سعید را واداشت که با وجود این همه مدخل‌ بر قرآن، باز هم به این حوزه ورود کند این بوده که هیچ‌کدام از کارهایی که مسلمانان در این زمینه انجام داده‌اند آکادمیک نبوده و نویسندگان آثار در دانشگاه‌های غربی قرآن‌شناسی نخوانده‌اند و این موضوع می‌تواند از سوی یک منتقد غیرمسلمان شکاک و دقیق غیرقابل اعتماد باشد. این کتاب تا حدی به مخاطب غربی این اعتماد را می‌دهد. مخاطب این کتاب نیز صرفا غیرمسلمان انگلیسی‌زبان نیست. نوع مطالب کتاب هیچکدام به گونه‌ای نیست که فقط بخواهد مخاطب غیرمسلمان را راضی کند، بلکه بسیاری از مسائل مانند مسائل تفسیری، پرسش‌های جوامع مسلمان در آمریکا و اروپا را نیز پاسخ می‌دهد.
 این نویسنده و پژوهشگر گفت: یک کتاب مدخل‌گونه مانند این اثر در درجه اول مخاطب عام دارد، لذا زبان اثر باید روان و گویا و خالی از اغراق و پیچیدگی باشد. همچنین ساختار کتاب و نوع ارائه مطالب باید به اندازه کافی برای مخاطب جذابیت داشته باشد. جای تعجب نیست اگر ببینیم ساختار کلی و مطالب کتاب تفاوت چندانی با مدخل‌های پیش از خود ندارد، اما نویسنده کتاب برای خود از ابتدا اهداف و مخاطبان خاصی را درنظر گرفته است. بیان کتاب نیز آنقدر جذاب است که خواننده می‌تواند تا پایان آن را ادامه دهد. همچنین به کار بسیار خوب مترجم اثر نیز باید اشاره کرد که هرجا منبعی قبلا به زبان فارسی ترجمه شده در بخش منابع آن‌را در کنار منابع کتاب معرفی کرده است.

طباطبایی ادامه داد: عبدالله سعید در این اثر سه ویژگی مثبت از خود نشان داده است؛ نخست اینکه وی در موضع یک مسلمان کتاب را نوشته، دوم اینکه به منابع اِشراف خوبی دارد. وی همچنین آشنایی خیلی خوبی نیز با سنت غربی پیدا کرده است. لذا دانشجویان علوم قرآن و حدیث به‌عنوان نقطه شروع می‌توانند از این کتاب کمک بگیرند و بعد مطالعات خود را کامل کنند.
 وی در ادامه با اشاره به تعریف ویراستار در جامعه علمی کشور، اظهار کرد: حداقل دو معنا برای ویراستار وجود دارد که با هیچکدام از این دو معنا من ویراستار کتاب نیستم. نخست اینکه ویراستار کسی است که متن کتاب را قبل از چاپ می‌خواند و از لحاظ ادبی و صوری اجازه دخالت در متن را دارد. در معنای دوم، ویراستار کسی است که سرپرستی و نظارت بر یک کار علمی و غیرعلمی را می‌پذیرد و از طرف نویسنده و ناشر این اختیار به او داده می‌شود که در متن و ساختار آن دخالت کند و البته تمام مسئولیت‌های بعدی را نیز خودش برعهده بگیرد که در بسیاری از موسسات پژوهشی کشور این معنای دوم در حال جا افتادن است. نقش من در این کتاب صرفا این بوده که پیش از چاپ یک دور آن را بخوانم و اگر غلط فاحشی وجود داشت آن را از طریق مقابله با متن اصلی اصلاح کنم.
 این پژوهشگر حوزه علوم قرآنی در پایان اظهار کرد: زمانی که پیش از چاپ کتاب به دست من رسید، بسیار خوشحال شدم که از سوی مترجمی توانا به فارسی برگردانده شده است. در مقابله با متن اصلی ترجمه را دقیق و وفادار یافتم، ایرادات در ترجمه این اثر نیز بسیار کم بود. جای خوشحالی است که یک اثر جدید به مجموعه آثار علوم قرآن و حدیث به زبان فارسی افزوده شده است./۹۲۵/ د ۱۰۳/ش

منبع: http://www.ibna.ir