معرفی دوازده کتاب درباره قیام ۱۵ خرداد ۴۲

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، فردا سالروز قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ در ایران اسلامی است. همان حادثه ای که نقطه آغاز انقلاب ایران اسلامی شد و رهبر کبیر انقلاب اسلامی آن روز را برای همیشه عزای عمومی اعلام فرمود. به همین مناسبت در این نوشته به معرفی ۱۲ کتاب درباره قیام ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ پرداخته شده است.

تاریخ هر ملت بزرگ در نقطه عطف های تاریخی- که نمودار شور و شعور آنان است- جلوه گر می شود. این همه- که در خیزش های خرد و کلان شکل می گیرد- از امید و آرمان یک ملت زنده و چشم به راه اینده ای روشن حکایت دارد. اگر بر این همه که در خودجوش بودن آن هیچ تردیدی نیست، رهبری کاریزماتیک ملت را افزوده و ویژگی های شخصیتی و فکری و سیاسی رهبر را در نظر آوریم، تاریخ و حرکت مردم الهام بخش پیکارگران راه آزادی و استقلال خواهد بود. چنان که پس از قیام 15 خرداد و به خصوص در بامداد انقلاب اسلامی –که برایند تاریخی آن است- بازتاب منطقه ای و جهانی خود را نشان داد. تأمل در نقطه عطف 15 خرداد 42-که با تحولات سیاسی امریکا و منطقه تقارن داشت- پژوهشگر را به کندوکاری فزون تر و روشن تر وامی دارد. چرا که در پیش روی خویش، مردم و پیشوا و راهی را می نگرد –که به رغم اتمامها و اتهامهایی که در آغاز هر خیزش ملی انتظار آن می رود- گوش جان به پژواک حقیقت و حریت سپرده است. تاکنون آثاری چند درباره قیام 15 خرداد پدید آورده اند که هریک در حوزه ای می تواند پاسخگوی مخاطبان آن باشد. به هر حال به مدد خاطره های شاهدانِ قیام می توان گوشه هایی از آن را نگریست. اما این همه نباید راه جستارهای شفاف تر را فروبندد و به تردریج تجلیل ها جایگزین تحلیل های روشنگرانه گردد. بسا که در طی گفتارهایی از این دست –که جنبه عاطفی خیره کننده ای هم دارد- ریشه ها و پیشینه ها و ارتباط هایی که میان خیزشها و قیام های پیش و پس از 15 خردادِ 42 وجود دارد، نادیده انگاشته شود. از این رو می بایست در کنار آثار خاطره ها –که روشنی بر زوایای پنهان ماجرا می افکند- بینش تاریخی و سیاسی و فرهنگی داشت و بسترهای تاریخی دور و نزدیک حرکت حماسه ساز ملت را شناخت.

1- خاطرات 15 خرداد، دفتر هفتم، به کوشش علی باقری، حوزه ی هنری، 1378.

در این کتاب خاطره هایی از هفت تن-که از جوانان یا مبارزان آن دوران شناخته می شوند- آمده است: سعید رجایی خراسانی، علی شریعتمداری، حسین شریعتمدار، سید محمد غرصی، جلال الدین فارسی، غلامعلی حداد عادل، زهرا رهنورد. مجموعه نکات سیاسی- تاریخی گردآمده در این دفتر، می تواند سهم تعیین کننده ای در کالبد شکافی قیام 15 خرداد داشته باشد.

2- خاطرات 15 خرداد، به کوشش علی باقری، حوزه هنری، 1378

خاطره هایی از: محمد عبایی خراسانی و سید محمد غروی و مهدوی خراسانی و سیدتقی درچه ای و سیدمحمد موسوی خوئینی و اسماعیل فردوسی پور و مرتضی صالحی و خوانساری در این اثر به چشم می خورد. در طی گفتارهای حاضر، به این مقوله ها پرداخته شده است: مرجعیت پس از رحلت ایت الله بروجردی، سفر شاه به قم و کشتار فیضیه و راهپیمایی علیه رفراندوم شاه؛ 15 خرداد و اعتراض ها به دستگیری امام خمینی؛ تجمع علما در شهر ری؛ مخالفت امام با کاپیتولاسیون؛ مسأله دارالتبلیغ؛ تلاش و اعدام طیب؛ پشتیبانی اهالی ورامین و شهرستان های دیگر از امام؛ اعلامیه فضلای قم در مرجعیت امام؛ مواضع احزاب سیاسی؛ تبعید امام خمینی به ترکیه و آثار آن؛ روشنفکران و مبارزه امام؛ فعالیت های ساواک و مقاومت یاران امام.

3- خاطرات 15 خرداد شیراز، به کوشش جلیل عرفان منش، حوزه هنری،1375.

برخی شهرهای کشور، همچون شیراز با پایمردی علمای بیدار در هماهنگی با تهران و کانون 15 خرداد شرکت فعال داشتند. گردآورنده خاطرات می نویسد: جمعیتی که در جلسات شب های جمعه در مسجد جامع گرد هم می آمدند بی سابقه و باشکوه بود. از این رو رژیم و ایادی آن تلاش می کردند تا به هر نحو ممکن این انسجام و گردهمایی مردمی را [که به حمایت از نهضت امام خمینی و تحت تأثیر و نفوذ کلام شهید ایت الله دستغیب؛ سخنگوی ستاد جامعه روحانیت شیراز، شکل گرفته بود] متلاشی کنند...

4-  قیام 15 خرداد، جواد منصوری، حوزه هنری، 1376.

کتاب حاضر در سه بخش تدوین شده است. در بخش نخست، بستر تاریخی-فرهنگیِ واقعه 15 خرداد تصویر می شود و سپس از لوایح و احزاب و سیاست های پهلوی و فاجعه فیضیه یاد می شود. نویسینده در بخش دوم، به تحلیل قیام 15 خرداد و گزارش آن در تهران و شهرستان ها می پردازد. بخش پایانی کتاب، پیامدهای سیاسی و کنش ها و واکنش های دولت و ملت و حوزه علمیه، و در نهایت تبعید امام به ترکیه بررسی می شود. در لابه لای کتاب، پژوهشگر محترم از اسناد اداره اسناد و آرشیو وزارت خارجه-که خود در آن جا مسؤولیت دارد- مدد جسته است. در این مجال، پاره ای از تحلیل های کتاب را می آوریم که روشنگر ابعادی از قیام 15 خرداد 42 می باشد.

5- خاطرات 15 خرداد، دفتر یکم، به کوشش علی باقری، حوزه هنری، 1374.

در این دفتر، با خاطرات این کسان آشنا می شویم: محمد امامی کاشانی، عبدالکریم بی آزار شیرازی، علی حجتی کرمانی، علی دوانی، سید محمود دعایی، جعفر سبحانی، عباسعلی عمید زنجانی و سید علی غیوری نجف آبادی.

6-  خاطرات سیدعلی اکبر محتشمی، حوزه هنری، 1376.

این اثر که حاصل گفت و گوی دفتر ادبیات انقلاب اسلامی با سید علی اکبر محتشمی، طی 135 ساعت می باشد،

بخش های زیر را دربر گرفته است: پیش گفتاری درباره دوران پیش از 15 خرداد، از آن پس فصل نخست درباره کودکی و نوجوانی و تحصیل نام برده است. فصل دوم، زمینه های تاریخی قیام 15 خرداد را از اسلام زدایی رضاخان تا سیاست منافقانه شاه در سال 1340 و تلاش علی امینی برای رقابت با شاه، و لوایح و مواضع روحانیت و فاجعه فیضیه را دربر می گیرد. در فصل سوم، کالبد شکافی واقعه 15 خرداد صورت می گیرد. فصل چهارم کاپیتولاسیون و تبعید امام و عکس العمل مردم را طرح می کند و فصل پایانی کتاب به دوران تبعید امام به عراق اختصاص دارد.

7- متن کامل مذاکرات هیأت دولت طاغوت در 15 خرداد 1342، روابط عمومی نخست وزیری، بی تا.

در صورت جلسه های موجود، نخست وزیر(اسدالله علم) و وزیران، درباره نهضت 15 خرداد اظهار نظر کرده و خواستار برخورد شدید با اخلال گران در نظم و امنیت کشور شده اند. عَلَم می گوید: روز تاسوعا دو هزار نفر آمدند شعار دادند «زنده باد خمینی، مرگ بر دشمنان وی»، روز عاشورا همین طور شعار دادند. اگر آن روز دست به تفرقه می زدیم. مردم زیاد زیر دست و پا می رفتند. خود بنده با همه خطری که مرا تهدید می کرد شب عاشورا رفتم به چند مجلس روضه و باعث تعجب آخوندان می شد. تصمیم ما بر این بود که روز شنبه خمینی را در قم، و قمی را در مشهد بگیریم، ولی اتفاقی افتاد که باعث شد زودتر بگیریم. دو چیز اتفاق افتاد: 1) خمینی در قم بر منبر رفت و هتاکی زیاد به اعلیحضرت کرد. 2) خبر دیگر آن که قم و مشهد با هم همصدا بشوند و کار خیلی سخت بشود. لذا دیشت 4 بعد از نیمه شب خمینی را گرفتیم! (ص22).

8- کتاب شناسی 15 خرداد، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1375.

در بخش نخست، از کتاب هایی یاد می شود که درباره 15 خرداد نگاشته شده و یا به مناسبتی از آن واقعه نام برده شده است. غالب آثار با تاریخ انقلاب اسلامی و شخصیت ها مرتبط می باشد و تحلیل هایی پیرامون قیام 15 خرداد همراه خود دارد (ص27-51).

در بخش دیگر، از مطبوعات کشور یاد شده که از 42 تا 73، مقاله ها یا خاطره هایی در رابطه با 15 خرداد پراکنده اند. گفتنی است که در میان روزنامه ، کیهان و اطلاعات و جمهوری اسلامی، به لحاظ بهره وری در مرتبه نخست قرار یافته اند. از مجله ها (هفته نامه و ماهنامه و فصل نامه) می توان از سروش و اطلاعات هفتگی و پاسدار انقلاب و پیام انقلاب و پانزده خرداد و خواندنی ها و شاهد نام برد (ص61-214).

9- خاطرات 15 خرداد (جلد سوم)، به کوشش علی باقری، حوزه هنری، 1375.

افراد زیر خاطره های خویش را درباره 15خرداد تبریز وایت کرده اند: جعفر اشراقی و محمد حسن بکایی وابوذر بیدار و عقیقی بخشایش و عبدالحسین غروی و سید حسین موسوی تبریزی و محمود وحدت نیا.

10- قیام 15 خرداد، به روایت اسناد، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، 1378.

این کتاب در سه جلد (زمینه ها و فیضیه و زندان) تنظیم شده است. تردیدی نیست که وزارت اطلاعات با نشر اسناد اداره ساواک، قدم بلندی در روشنگری ماجرای 15 خرداد برداشته است. نکته هایی که این اسناد به دست می دهد، زوایای پنهان سیاست رژیم پهلوی را آشکار ساخته و پژوهشگر را در تحلیل ماهیت قیام 15 خرداد یاری می دهد. امتیازهای این مجموعه درخور ذکر است. نخست این که ترتیب زمانی اسناد رعایت شده است. دفتر اول شامل اسناد پانزدهم اردیبهشت 36 تا پایان 1341 می باشد. دیگر این که در کنار ارایه هر سند به فراخور موضوع، یادداشتی کوتاه در ارتباط با سوژه و شخصیت مورد نظر آمده است. سوم این که کپی هر سند آورده شده است.

11- خاطرات 15 خرداد، دفتر پنجم، به کوشش علی باقری، حوزه هنری، 1376.

این دفتر شامل خاطرتی از کسان زیر است: محمد آل طه و علی محمد بشارتی و سید محمد بهاءالدینی و علی محمدی تاکندی و عبدالحسین چهل اخترانی و نصراله خاکی و محمد حسن رحیمیان و ابوالفضل شکوری و محمد صادقی تهرانی و سید محمد کوثری و جواد محدثی و سید محمود مرعشی نجفی و عبدالمجید معادیخواه و حیدر میر یونسی و هادی مهدوی و علی محمد یثربی.

12-  خاطرات 15 خرداد، دفتر هشتم، به کوشش علی باقری، حوزه هنری، 1378.

خاطره ها و تحلیل هایی در این رابطه با 15 خرداد و قیام و رهبری امام خمینی، در این کتاب به چشم می خورد: حیدرعلی جلالی خمینی و سیدمحمد خاتمی و سیدهادی خامنه ای و سید نورالدین طاهری شیرازی و سیدجواد علم الهدی و محمدرضا فاکر و محمدتقی فلسفی و علی اصغر مروارید و فرج الله واعظی./925/ ن 604/ش

منبع: https://hawzah.net