نگاهی به کتاب وهابیت و توحید

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا انتشارات مشعر کتاب «وهابیت و  توحید» اثر علی اصغر رضوانی را منتشر کرده است . 

این کتاب در سه بخش توحید نظری، توحید عملی و بررسی آیات متشابهات نوشته شده است.

یکی از مباحث اصلی و زیربنایی با وهابیان بحث درباره توحید و شرک و اقسام و مصادیق آن دو است؛ آنان گرچه در معنا و مفهوم توحید و حکم آن با دیگران اختلاف چندانی ندارند، ولی به تقسیم خاصی در این باره قائلند.  همچنین آنها برخی از مصادیق توحید از نظر دیگران را از مصادیق شرک عبادی می‌دانند. ازاین رو ، نویسنده در این نوشتار به مبحث توحید و اقسام و مصادیق آن پرداخته و مصادیق توحید و شرک عبادی را بررسی کرده است.  

در ادامه نویسنده در صفحه 93 پس از بیان اقسام توحید از نظر وهابیت آنها را اینگونه نقد می‌کند:   

وهابیان توحید را بر سه نوع تقسیم نموده‌اند: ربوبی، الوهی و توحید در اسما و صفات.  

ابن عثیمین می‌گوید: توحید ربوبی؛ یعنی اختصاص دادن خلق، ملک و تدبیر به خداوند. توحید الوهی همان توحید عبادت است؛ یعنی اینکه عبادت تنها مخصوص خداوند است. توحید اسما و صفات؛ یعنی اثبات هر صفتی که در ادله بر خداوند ثابت شده، لکن بدون در نظر گرفتن نظیر و شبیهی برای خداوند.   

  نقد   

این تقسیم اشکالاتی دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

1. ربوبیت به معنای خالقیت نیست، بلکه همان گونه که قبلاً به آن اشاره شد عبارت از تدبیر و اداره عالم وت صرّف در شئون آن است.  

2. از بررسی آیات و مطالعه تاریخ بت پرستان به دست می‌آید که توحید در خالقیت مورد اتفاق مردم شبه جزیرة العرب بوده، و تنها مشکل آنان توحید در ربوبیت والوهیت وعبودیت است. از همین رو خداوند متعال به پیامبرش می‌فرماید: «وَ لَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الأَرْضَ لَیقُولُنَّ اللهُ»(لقمان: ۲۵(؛ و هرگاه از آنان سؤال کنی چه کسی آسمان‌ها وزمین را آفریده است، مسلماً می‌گویند: الله.

3- «اله» به معنای معبود نیست، لذا توحید در الوهیت به معنای توحید در عبودیت نیست؛ بلکه مقصود از «اله» همان معنایی است که از لفظ جلاله «الله» استفاده می‌شود و تنها فرقشان در این است که اولی کلّی و دومی مصداق آن کلّی است.  شاهد این مدعا آن است که در کلمه اخلاص «لا اله الاّ الله» اگر مقصود از «اله» معبود باشد جمله کذب محض می‌شود؛ زیرا به طور وضوح در خارج معبودانی غیر از خداوند می‌بینیم که مورد پرستش مردم واقع می‌شوند   

4- در مورد معنای توحید صفاتی نیز اشکالاتی متوجه تقسیم آنان است که در بحث کیفیت صفات الهی به آن اشاره کرده ایم.   

خلاصه اینکه حقیقت توحید در صفات به معنای عینیت صفات با ذات است، نه نیابت ذات از صفات که معتزله قائلند، و نه زیادت صفات بر ذات که اشاعره قائلند و نه این معنایی که وهابیان به آن معتقدند؛ زیرا معنایی که وهابیان اعتقاد دارند، یا سر از تشبیه درخواهد آورد یا تعطیل.   

همچنین نویسنده در آخرین قسمت کتاب به پاسخ  چند شبهه مهم وهابیت پرداخته است که از مهم‌ترین آنها بحث رفع گرفتاری از غیر خداست. نویسنده در این باره چنین آورده است:

یکی از مسائلی که وهابیان از گذشته تا به امروز به ما ایراد می‌گیرند این مسئله است که شما شیعه‌ها از غیر خدا حاجت و رفع گرفتاری را می خواهید که این، شرک مسلم است و انها برای اثبات مدعای خویش به آیات 56 و 57 سوره مبارکه اسرا اشاره  کرده اند که خداوند متعال می‌فرماید:

«قُلِ ادْعُوا الَّذِینَ زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِهِ فَلا یمْلِکُونَ کَشْفَ الضُّرِّ عَنْکُمْ وَ لا تَحْوِیلاً * أُولئِکَ الَّذِینَ یدْعُونَ یبْتَغُونَ إِلی رَبِّهِمُ الْوَسِیلَةَ»؛ بگو: کسانی را که غیر از خدا (معبود خود) می‌پندارید، بخوانید! آنها نه می‌توانند مشکلی را از شما برطرف سازند، ونه تغییری در آن ایجاد کنند. کسانی را که آنان می‌خوانند، خودشان وسیله ای (برای تقرب) به پروردگارشان می‌جویند .    

وهابیت به این آیه تمسک کرده اند و می‌گویند طبق این آیه نباید از غیر خدا تقرب جوییم؛

پاسخ:   

اوّلاً: خطاب در آیه فوق به مشرکانی است که نظر استقلالی به واسطه‌ها اعم از ملائکه، جنّ ویا بت‌ها داشته‌اند که به طور حتم این دیدگاه شرک بوده و کفر آن ثابت و حتمی است و لذا خداوند متعال درباره عقیده آنان می‌فرماید: «زَعَمْتُمْ مِنْ دُونِ؛» یعنی گمان شما در اینکه واسطه را از ارتباط طولی آن با خدا قطع کرده اید .    

ثانیاً: از ظاهر این آیه و آیات دیگر استفاده می‌شود که مشرکان دید استقلالی نسبت به وسائط داشته و آنها را مستقل در تدبیر می‌دانستند و لذا قرآن کریم نفی ملک و استقلال از وسائط نموده است .  

انتشارات مشعر کتاب وهابیت و توحید را در 191 صفحه و به قیمت 15000 تومان روانه بازار نشر کرده است./۹۹۸/ن 602/ش