بررسی ابعاد گوناگون فتنه در نهج البلاغه

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، با توجه به ایجاد آشوب های خیابانی در چند روز گذشته در برخی شهرهای کشور و سوء استفاده دشمنان قسم خورده این انقلاب با حمایت از برخی آشوبگران و فتنه آفرینان، در نوشته پیش رو به مسئله مهم فتنه در نهج البلاغه پرداخته شده است. مسئله ای که بارها به صورت های گوناگون در زمان ایشان به پا شد و حضرت علی (ع) با بصیرت الهی خود چشم همه فتنه ها را کور کرده، جامعه اسلامی را از مشکلات و نتایج زیان بار انها نجات داد. بنابراین در این نوشته به معنای فتنه و ویزگی های فتنه و فتنه گران و در نوشته بعدی به عوامل برون رفت از فتنه پرداخته ایم.

معنای فتنه

فتنه از در لغت به معنای امتحان و آزمایش است. وقتی انسان بر سر دو راهی قرار می گیرد و باید بین این دو یکی را برگزیند در واقع در امتحان قرار گرفته است. این انتخاب باید بر اساس شناخت صحیح انجام یافته و بعد با اراده قوی راه و مسیر انتخاب شده طی گردد. این ابتلائات گاه در حوزه مسایل فردی است و گاهی در حوزه مسایل اجتماعی. در مسایل سیاسی و اجتماعی نیز گاه دو مسیر بر سر راه آدمی و جامعه قرار می گیرد که باید بر اساس معیارهای دقیق و شناخت صحیح یکی از راه ها انتخاب گردد. آزمایش های سیاسی و اجتماعی را فتنه به معنای خاص می توان دانست.
امام علی (ع) در یکی از خطب خود در نهج البلاغه می فرمایند:
«آنگاه که خداوند آیه «احسب الناس ان یترکوا ان یقولوا ءامنا و هم لا یفتنون»؛ آیا مردم گمان کردند چون که گفتند ایمان آوردیم، بدون فتنه و آزمایش رها می شوند(عنکبوت\2) را نازل کرد، دانستم که تا پیامبر در میان ماست ازمایش نمی گردیم. پرسیدم: ای رسول خدا! این آزمایش و فتنه کدام است که خدا شما را به آن آگاهی داده است؟ فرمود: ای علی! پس از من امّت اسلامی به فتنه و آزمون دچار می گردد.»(خطبه 156)
همچنین علی (ع) در کلامی سختی، خطرآفرینی و شکنندگی فتنه را برای جامعه دینی و اسلامی روشن ساخته، می فرمایند:
«فتنه ای سربرآورد که سخت لرزاننده، در هم کوبنده و نابود کننده است که قلب هایی پس از استواری می لغزند و مردانی پس از درستی و سلامت گمراه می گردند و افکار و اندیشه ها به هنگام هجوم این فتنه ها پراکنده و عقاید پس از آشکار شدنشان به شک و تردید دچار می گردد. آن کس که به مقابله با فتنه ها برخیزد کمرش را می شکند و کسی که در فرونشاندن آن تلاش می کند، او را در هم می کوبد."(خطبه 151)

ویزگی های فتنه و فتنه گران

از راه های شناخت فتنه، شناخت ویژگی ها و خصوصیات فتنه و فتنه گران است که ابعاد و زوایای مختلف فتنه را برای ما هویدا می سازد. حضرت امیر (ع)، در بخش های مختلفی از خطبه ها، نامه ها و کلمات قصارشان در نهج البلاغه ویزگی های فتنه و فتنه گران را مشخص نموده اند که در ادامه به آنها می پردازیم:

* رجوع به عصر جاهلیت و ارزشهای جاهلی

از ویژگی های فتنه، بازگشت از معیارها، ارزش ها و اصول اسلامی و ایمانی به معیارها ، ارزش ها و اصول غیر دینی و ایمانی است که در یک کلام می توان آن را "ارزش های جاهلی" و رجعت به "عصر جاهلیت"  نامید. کسانی که در دام فتنه افتاده و صید فتنه گران می شوند به تدریج از آرمان ها و اصول اسلامی و دینی خود فاصله می گیرند و زمینه سلطه تفکرات و فرهنگ غیر ایمانی و اسلامی متناسب با زمانه خویش را بر جامعه دینی فراهم می آورند.
علی (ع) یکی از سیاست های جبهه فتنه را همین بازگشت جامعه دینی به فرهنگ غیر دینی و جاهلی معرفی می کند. علی (ع) در نامه ای به معاویه که سردمدار این سیاست بود، می نویسد:
«ای معاویه! گروه بسیاری از مردم را به هلاکت کشاندی و با گمراهی خود فریبشان دادی و در موج سرکش دریای جهالت غرقشان کردی که تاریکیها آنان را فراگرفت و در امواج شبهات غوطه ور گردیدند که از راه حق به بیراهه افتادند و به دوران جاهلیّت گذشتگانشان روی آوردند و به ویژگی های جاهلی خاندانشان نازیدند.»(نامه 32)

*تخریب پایه های دین و اصول و ارزش های دینی

امام علی (ع)در کلمات گوناگون به این موضوع می پردازند. حضرت در جایی فتنه را باعث تخریب نشانه های دین (خطبه 151) و در جای دیگر آغاز فتنه ها را بر اساس بدعت گذاری در احکام آسمانی و سیطره آرمان ها، اصول و ارزش هایی که با قرآن در تضاد است، معرفی می نماید.(خطبه 50)

نکته جالب توجه در اینجا این است که جبهه فتنه برای ضربه به اصول و ارزش های اصلی و اصیل دینی، خود را به لباس دین و ایمان در می آورد تا در جامعه دینی مورد پذیرش قرار گرفته و بتواند در این جامعه با اغوای افراد، یارگیری کند. امام (ع)در خطبه 151 نهج البلاغه پس از تشریح ابعاد مختلف فتنه، در چگونگی یارگیری فتنه گران می فرمایند: «با سوگندها افراد را می فریبند و با تظاهر به ایمان آنها را گمراه می کنند.»(خطبه 151)

*در هم آمیختگی حق و باطل

در فتنه، حق و باطل در هم آمیخته می شود و به وضوح چهره باطل فتنه گر مشخص نیست. در این فضاست که فتنه گران می توانند به گمراهی انسان های بی بینش و کم بینش دست یابند و از آنان یارگیری کنند؛ از این رو بهترین موقعیت برای فتنه گران چنین موقعیتی است و آنان خود به تداوم این فضا و مشتبه بودن چهره حقیقی حق و باطل کمک می کنند. امام علی (ع)در سال 38 ق در خطبه ای که پس از فتنه نهروان ایراد فرمودند، به این مسأله چنین اشاره می کنند:
«فتنه ها آن گاه که روی آورند با حق شباهت دارند و چون پشت کنند حقیقت چنانچه هست نشان داده می شود. فتنه ها چون می آیند شناخته نمی شوند و چون می گذرند شناخته می شوند.»(خطبه93)
ایشان در جای دیگر در اهمیّت این موضوع و در تأثیرگذاری درهم آمیختگی حق و باطل در گمراهی و اغوای افراد گوناگون چنین می فرمایند:
«اگر باطل با حق مخلوط نمی شد، حق بر طالبان حق پوشیده نمی ماند و اگر حق از باطل جدا و خالص می گشت، زبان دشمنان قطع می گردید. امّا قسمتی از حق و قسمتی از باطل را می گیرند و به هم می آمیزند؛ آنجاست که شیطان بر دوستان خود چیره می گردد و تنها آنان که مشمول لطف و رحمت پروردگارند نجات خواهند یافت.»(خطبه 50)

*دنیاطلبی و هواپرستی

از مسایلی که موجب ایجاد فتنه در جامعه دینی می گردد، دنیاطلبی و هواپرستی فتنه گران و اصحاب فتنه است. در واقع، برخی برای دستیابی به منافع و مقامات دنیوی و ارضای هوا و هوس خویش به فتنه انگیزی می پردازند.
امام علی (ع)در خطبه 50 نهج البلاغه که پس از پایان فتنه صفین و حکمیّت ایراد شده، آغاز پدید آمدن فتنه ها را هواپرستی می داند.(خطبه (50)
روزی مغیره با عمار بر سر مسایلی به بحث و جدل پرداخت. امام علی (ع)وقتی این صحنه را مشاهده کردند، عمار را از این کار بازداشته و در توصیف شخصیت مغیره فرمودند:«مغیره را رها کن، زیرا او از دین به مقداری که او را به دنیا نزدیک کند برگرفته و به عمد حقایق را بر خود پوشیده داشته تا شبهات را بهانه لغزش هایش قرار دهد.»(حکمت 405)

*شک و جهالت

جریان فتنه با درهم آمیختن حق و باطل، ظاهرسازی و تظاهر به دین و اصول انسانی، ذهن ها را دچار شک و تردید می سازد و از این شک و تردید برای نقویت جبهه خود و تضعیف جبهه حق بهره می برد. امام علی (ع)در کلمات خویش به این حربه فتنه و فتنه گران اشاره می کند و فتنه را موجب از بین رفتن یقین (خطبه 151) و سبب به وجود آمدن شک و تردید در افکار و عقاید می خواند.(همان) از منظر علی (ع)، از این مسیر افرادی از جامعه دینی ریزش کرده، از جبهه حق جدا شده و به جبهه باطل می پیوندند.(همان)
همچنین امام علی (ع)جریان فتنه را کاهنده حکمت و دانش و خردورزی می داند (همان) و در فتنه ها جاهلان و عقل های سست و افکار سفیهانه را "نشانه ای برای تیرانداز و لقمه ای برای خورنده و صیدی برای صیاد" فتنه گر معرفی می نماید.(خطبه 14)

*ستمگری و اخلاق فاسد

امام علی (ع)از جمله ویژگی هایی که برای جریان فتنه و فتنه گران بر می شمارد، ستمگری آنان و وجود اخلاقیات پست و فاسد در این جریان است. ستمگری و خوی ظالمانه جریان فتنه، حتی از ریختن خون انسان های بیگناه برای رسیدن به اهداف دنیوی ابایی ندارد.
امام علی (ع)در خطبه ای که در سال 36 ه.ق پس از جنگ جمل در مسجد جامع بصره ایراد فرمودند، یکی از خصوصیات ناکثین و مردم بصره که به یاری آنان پرداختند را "اخلاق پست" آنان می داند.(خطبه 13) و در جای دیگر آنان را گروهی "سرکش و ستمگر" می داند که دل هایشان از "خشم و کینه" آکنده است.(خطبه 22)

*بهانه تراشی

از ویژگی های جریان فتنه، بهانه تراشی برای توجیه فتنه گری خودشان است. فتنه گران از اموری که مورد پسند عامه جامعه دینی به عنوان اصلی صحیح و مشروع است استفاده کرده و آن را علم می کنند تا با توجیه فتنه گریشان، از میان آحاد مردم یارگیری نمایند.
امام علی (ع)در خطبه ای که پیش از جنگ جمل ایراد فرمودند، اینگونه به بهانه تراشی اصحاب جمل پاسخ دادند:
«آگاه باشید که همانا شیطان حزب و یارانش را بسیج کرده و سپاه خود را از هر سو فراهم آورده است تا بار دیگر ستم را به جای خود نشاند و باطل را به جایگاه خویش پایدار سازد. سوگند به خدا، ناکثین هیچ گناهی از من سراغ ندارند و انصاف را بین من و خودشان رعایت نکردند. آن ها حقی را می طلبند که خود ترک کردند و انتقام خونی را می خواهند که خود ریختند. اگر شریک آن ها بودم پس آن ها نیز در این خونریزی سهم دارند و اگر تنها خودشان خون عثمان را ریختند، پس کیفر مخصوص آنهاست. مهمترین دلیل آنها به زیان خودشان است. می خواهند از پستان مادری شیر بدوشند که خشکیده، بدعتی را زنده می کنند که مدّت هاست مرده.»/۹۲۵/ ت ۳۰۳/ش


منبع:http://rasekhoon.net(نقل با تصرف در متن)