فصلنامه علوم سیاسی در گام هفتاد و هفتم + چکیده
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، دانشگاه باقرالعلوم (ع)، هفتاد و هفتمین شماره فصلنامه علمی پژوهشي علوم سياسي را به مدیر مسؤولی شمس الله مریجی ویژه بهار 1396 منتشر کرد.
در این شماره این مقالات را می‌خوانیم:
شبكه ولاء؛ طرحي از الگوي جامعه قرآني از منظر آيت الله محمدمهدي آصفي
تأثیر مؤلفه هاي مذهبي بر رفتار رأی‌دهی و مشاركت سياسي در جمهوري اسلامي
الگويي (پيشنهادي) براي تبيين نظريه مردم سالاري ديني آيتالله خامنهاي
جریان‌های فكري سياسي اسلامي عراق پس از 2003
ايدئولوژي تكفير؛ سرشت و راهبرد مواجهه با آن
جنگ يمن و القاعده شبهجزيره (2015-2016)
نظريه حق استاد مرتضي مطهري و پيامدهاي سياسي اجتماعي آن
شبكه ولاء؛ طرحي از الگوي جامعه قرآني از منظر آيت الله محمدمهدي آصفي
محمد اسماعيل نباتيان
چکيده: «شبكه ولاء» از مفاهيم بديعي است كه آيت الله محمدمهدي آصفي با هدف ترسيم يك جامعه آرماني اسلامي از قرآن كريم استخراج كرده است. شبكه ولاء را بر اساس نظريه سيستمي می‌توان به مثابه يك سيستم متشكل از ساختارهاي ترسيم شده و كاركردهاي تعريف شده اي دانست كه در طريقي خاص و براي نيل به غايتي ويژه جهت دهي شده است.
آيت الله آصفي از ساختار اين سيستم به «خطوط» تعبير و با بهره گيري از روايات، اين سيستم را داراي ساختاري سه وجهي تعريف كرده است: خطوط طولي ناظر بر رابطه فرد مسلمان با مجموعه اي از رهبران و اولي الامر است كه به حاكميت الهي ميانجامد. خطوط عرضي بيانگر ارتباط انسان مسلمان با جماعت مسلمين در اين جامعه آرماني است. خطوط عمقي مبين ارتباط فرد مسلمان با عمق تاريخ و تمدن و سيره اوليا و اوصياست. علامه آصفي براي تعريف نوع روابط تعيين شده ميان ساختارها (خطوط) در درون شبكه ولاء، از دو مفهوم قرآني بهره گرفته است: «سلام» و «نصيحت» كه كاركردشان، پيوند دادن ميان ساختارها و زيرساختارها براي دستيابي انسان مسلمان به غايت پيوند و ولاي الهي است. نكته شايان ذكر اينكه، اساساً كنشگر محوري در شبكه ولاء، انسان مسلمان است و مرزبندي اين سيستم بر مرزهاي عقيدتي ابتنا يافته است و به همين دليل، ولاء براي ارتباطات انسان مسلمان تعريف شده است و در مقابل، مفهوم برائت در قبال كافران معنا پيدا می‌کند.
تأثير مؤلفه هاي مذهبي بر رفتار رأی‌دهی و مشاركت سياسي در جمهوري اسلامي
عبدالمطلب عبدالله
چکيده: با توجه به ساختار نظام جمهوري اسلامي ايران و باورهاي راسخ مردم به مذهب در طول دوران پس از پيروزي انقلاب اسلامي، تأثیر مؤلفه هاي مذهبي بر رفتار راي دهي و مشاركت سياسي در ايران انكارناپذير است. تأثیر نگرش و باورهاي مذهبي، چه در ميزان مشاركت و تشويق آحاد مردم به شركت در انتخابات و فعالیت‌های سياسي و چه در نوع رفتار و گزينش كانديداها قابل مطالعه و بررسي است. اين در حالي است كه در مطالعات به عمل آمده، كمتر به اين موضوع پرداخته شده و اطلاعات موجود بسيار اندك و پراكنده است. مقاله حاضر با بهره گيري از مدل مشاركت پيپا نوريس به بررسي تأثیر مؤلفه هاي مذهبي در ابعاد انگيزه هاي مذهبي در فرد (مذهبي بودن)، انتخاب شخصيت مذهبي (در داوطلب) و ميزان تاثيرپذيري از گروه هاي مرجع مذهبي (روحانيت و مراجع تقليد) در انتخابات مجلس شوراي اسلامي و رياست جمهوري می‌پردازد.
در اين تحقيق از داده هاي به دست آمده از مطالعات انجام شده در ادوار مختلف انتخابات مجلس شوراي اسلامي و رياست جمهوري بهره گرفته شده و تمركز بر دهمين انتخابات دوره رياست جمهوري در سال 1388 بوده است. نتايج نشان می‌دهد تأثیر مؤلفه هاي مذهبي به عنوان يك شاخص كلي در مشاركت سياسي و رفتار انتخاباتي در ادوار مختلف انتخابات مجلس شوراي اسلامي و رياست جمهوري، همواره يكي از مهم‌ترین شاخص‌های رفتاري مشاركتي است.
الگويي (پيشنهادي) براي تبيين نظريه مردمسالاري ديني آيت الله خامنه اي
محمدباقر خرمشاد
پرويز اميني
چکيده: درباره مردم سالاري ديني دست كم مي توان به سه موج اصلي با نمايندگان مشخص قائل بود. موج اول دوره مشروطيت با نمايندگي علامه نائيني، موج دوم در دوره تأسيس و شكل گيري جمهوري اسلامي با محوريت امام خميني و موج سوم، دوران اصلاحات و پسااصلاحات كه آيت الله خامنه اي برجسته ترين نماينده آن بوده و پرپسامدترين بحثها را صورت داده است. دراين ميان، نظريه مردم سالاري ديني آيت الله خامنه اي بدون صورت نظري و بافت تئوريك بوده، در تك مواضع و تكگزارههايي پراكنده است.
يكي از مقومات فراهم آوردن صورت نظري براي ديدگاههاي ايشان دراينباره، به دست دادن الگويي از بحث است كه براي چارچوببندي نظري تلقي ايشان ظرفيت و امكان داشته باشد. براي اين كار و با توجه به تلقي بسيط آيتالله خامنه اي از مردم سالاري ديني، در اين نوشتار الگويي طرح شد كه به نظر مي رسد با توجه به آن مي توان گزارههاي پراكنده ايشان را درباره مردم سالاري ديني در هيئت يك نظريه مشخص، منسجم كرد.
جریان‌های فكري سياسي اسلامي عراق پس از 2003
منصور ميراحمدي
محمد حسين مرزه
چکيده: سقوط صدام در سال 2003 نقطه عطفي در تحولات سياسی اجتماعي عراق از يكسو و نقش آفريني جريانهاي فكری سياسي گوناگون از سوي ديگر است. اين حادثه اگرچه سهم بسزايي در حركت عراق در مسير رشد و توسعه دارد، از زاويهاي بحرانهاي اساسي را در جامعه عراق نمايان ساخت. مقاله حاضر، با بررسي جريانهاي فكری سياسي مهم در اين دوران كه ذيل دو جريان كلان فكری سياسي شيعي و سني قرار مي گيرند، تحليل آنها را با تاثيرپذيري از الگوي نظري توماس اسپريگنز ارائه مي كند. مطالعات صورت گرفته در اين مقاله، نشان دهنده اختلاف نظر بسيار اين جريانها در شناسايي بحران، علل و عوامل بحران، وضعيت مطلوب و راهكارهاي رسيدن به آن است كه در متن مقاله به تفصيل بررسي شده است.
ايدئولوژي تكفير؛ سرشت و راهبرد مواجهه با آن
عبدالوهاب فراتي
چکيده: ايده «نظم جديد اسلامي» از سوي گروههاي راديكال سلفي، مهمترين چالش كنوني جهان اسلام و نيز دولتهاي مدرن است كه آن را در سنت تاريخي جهاد دوباره كشف كرده اند. هدف اصلي اين گروهها، جايگزين كردن «خلافت اسلامي» به جاي دولتهاي سكولارِ مبتني بر نظم و پيمان وِستفالي است. اين ايده كه در نسل كنوني سلفيها هواخواهان بسياري دارد، پديده جديدي است كه زبان آن سنتي، ولي ماده و محتواي آن كاملاً جديد است. گذشته از اينكه جريان سلفيه تكفيري به دنبال تهذيب فرهنگي دارالاسلام و نيز ضديت با هرگونه آميختگي و ادغام با مظاهر مدرنيته و پلوراليزم فرهنگي است، روشي در اقامه جهاد و تسليم كردن مناطق مسلمان نشين دنبال كرده است كه اغلب پيشينهاي در سنت و سيره نبي گرامي اسلام (ص) ندارد.
اگر در قرن نوزدهم ميلادي جهاد الگويي براي بسيج مردم بر ضد استعمار خارجي به شمار مي رفت، امروزه الگوي جهاد، نه ابزاري براي دفاع، بلكه وسيله اي براي تحقق نظمي جديد مبتني بر خلافت است. تحقق چنين نظمي دشوار و نيازمند جانفشاني مجاهداني است كه در اين راه به جهاد مي پردازند. مهم آن است كه اين آرزو، انديشه مسلمانان را تغيير دهد و آنان را در ساقط كردن دولتهاي ملي در خانه قانع كند و براي استقرار نظمي اسلامي در سراسر جهان مهيا سازد.
ازاين رو، مهمترين پرسش مطرح آن است كه: سلفيه تكفيري چگونه دست به تغيير ماده و محتواي الگوي جهاد زده و بدينترتيب، خود را از دستگاههاي فقه اهل سنت متمايز ساخته است؟ به همين دليل در اين مقاله كوشيده ايم برخي از اين دگرگونيها را شناسايي كنيم و در نهايت به مهمترين راهبردهاي مواجهه با آن بپردازيم.
جنگ يمن و القاعده شبهجزيره (2015-2016)
سيد محمدعلي حسيني زاده
زينب فرهادي
مهرشاد غفاريزاده
چکيده: هرچند يمن در دسته بندي دولت‌ها جزء «ريزقدرت ها» به شمار مي آيد، اين كشور با داشتن موقعيتي استراتژيك، مهره اي كليدي در روند امنيتي و بازی‌های سياسي منطقه خاورميانه و جهان تعريف می‌شود. حمله ائتلاف عربي به يمن با رهبري عربستان و حمايت ضمني قدرت‌های بزرگ فرامنطقه اي، به پيامدهاي سياسي و امنيتي در يمن به عنوان قرباني اصلي اين بحران و ديگر بازيگران منطقه اي و بين المللي انجاميده است. در كنار ظهور حوثيهاي شيعه به عنوان يك قدرت سياسی نظاميِ موثر با پشتوانه وسيع مردمي، به ويژه در شمال اين كشور، القاعده شبه جزيره نيز به عنوان يكي از بازيگران عرصه سياسي يمن به تبع اين جنگ تغييرات شگرفي را در قدرت و ماهيت تجربه كرده است. اين مقاله به بررسي تحولات يمن پس از تجاوز عربستان مي پردازد و عمدتاً بر رشد القاعده شبه جزيره تاكيد مي كند.
نظريه حق استاد مرتضي مطهري و پيامدهاي سياسي اجتماعي آن
مرتضي يوسفي راد
چکيده: در عصر مدرن امور سياسی اجتماعي بر پايه باور به حق راي همگان سامان مي پذيرد. فيلسوفان اسلامي با مواجهه با اين مسئله، به خِردورزي در آن برمي آيند و به اين نتيجه مي رسند كه در تفكر اسلامي، حق و تكليف، ملازم و پا به پاي هم بوده، با يكديگر مبناي ساماندهي امورند؛ مرتضي مطهري پايه تحليلي خود را از مسئله حق، توجه به دو مسئله ميداند: يكي آنكه، حقوق طبيعي در طبيعت اشيا به وديعت گذاشته شده و انسان نيز از جمله آنهاست؛ يعني حقوق طبيعي در سرشت انسان به وديعت نهاده شده، مبدا اختيارات و وظايف افراد در برابر يكديگر است. دوم آنكه، حقوق بشر، فطريِ آدمي است و هر استعداد طبيعي، استحقاقي را براي انسان به نحو قوه توليد مي كند.
بنابراين، هر آنچه از مواهب اوليه طبيعي باشد، صاحب حق است؛ هرچند اين حق بالفعل نباشد. وي حق را مبناي درك عقل عملي و مبناي تعاملات افراد جامعه و دولت و مردم ميداند و معتقد است احكام شرعي (فردي و سياسي اجتماعي) به منظور حفظ حقوق فطري بشر است. نزد وي جامعه و نظام سياسي داراي شخصيت حقيقي بوده و خود لوازم آن مثل امام و امامت جامعه صاحب حق می‌باشند و در تقدم و تاخر حقوق فرد و جامعه تقدم بر حقوق جامعه است.
دانشگاه باقرالعلوم(ع)، هفتاد و هفتمین شماره فصلنامه علمی پژوهشي علوم سياسي را ویژه بهار ۱۳۹۶ در ۱۹۲ صفحه به قیمت ۷۰۰۰ تومان منتشر کرد./۹۹۸/ن ۶۰۳/ش