پوست اندازی مجلس اعلای اسلامی در عراق

به گزارش خبرگزاری رسا، حجت الاسلام سید عمار حکیم رهبر ائتلاف ملی عراق از تشکیل یک جریان سیاسی جدید به نام حکمت ملی خبر داد و گفت عراق نیازمند یک جریان سیاسی در حد چالش هاست، جریانی که بتواند دردهای این کشور را التیام بخشد و عنوان اصلی آن عراق باشد و بتواند برای شهروندان اعتماد سازی کند.

حکیم افزود: حزب حکمت ملی، یک جریان سیاسی جدیدی است که با تکیه بر خون جوانان و از درد زایش عراق و چالش های وطن متولد شده است و با اعتماد به نفش و شجاعت  آینده ای آشکار و روشن را ترسیم می کند.

وی خطاب به عراقی ها با بیان اینکه 'ای مردم عراق به نام شما جریان حکمت ملی را اعلام می کنیم'، تاکید کرد که این جریان جدید سیاسی ، جریانی متمسک به میانه روی است.

رهبر ائتلاف ملی، با اشاره به اینکه 'عراق نیازمند آن است که از سوی افراد شایسته رهبری شود و متکی بر توانمندی های این کشور و این ملت باشد'، گفت : دراین مسیر دست های خود را به سوی همه برای همکاری دراز می کنیم.

حکیم، اطمینان داد که جریان جدید سیاسی 'حکمت ملی' با همه شرافتمندان در عراق همکاری می کند و افزود، جریان حکمت ملی با همه عراقی ها همکاری کرده و خارج از جبهه بندی های فرقه ای در انتخابات آینده شرکت می کند.

وی همچنین تاکید کرد : این جریان سیاسی به نظریه اقتصاد آزاد اعتقاد دارد و از سرمایه گذاری استقبال می کند تا فرصت های کار برای جوانان فراهم شود و آینده ای روشن برای آنها ترسیم کند.رهبر ائتلاف ملی عراق، با اظهار اینکه اساس ساخت کشورها براساس آموزش و پرورش است، اضافه کرد، جریان حکمت به این بخش اهتمام خواهد ورزید.

عمار حکیم در عین حال خطاب به مردم عراق گفت: تاسیس حریان حکمت در پاسخ به تحولات طبیعی این کشور بوده است و همه بافت های مختلف مردم عراق در آن حضور دارند. وی با تکرار این جمله که عراق نیازمند چنین جریانی بوده است، خطاب به عراقی ها گفت، جریان حکمت ملی از همه کسانی که تمایل به پیوستن به این جریان را داشته باشند، استقبال می کند.عمار حکیم در پایان سخنانش، از مرجعیت عالی عراق، به ویژه آیت الله سید علی سیستانی و نقش وی در مراحل سخت این کشور تقدیر و تشکر کرد.

تاریخچه تشکیل مجلس اعلا

مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در سال ۱۹۸۲ در ایران تاسیس شد و در سال ۲۰۰۳  به مجلس اعلای اسلامی عراق تغییر نام داد، این مجلس با هدف متحد کردن همه جریان‌های شیعه عراقی که در زمینه سیاسی فعالیت می‌کردند شکل گرفت. این موسسه را می‌توان میراث سیاسی خاندان حکیم در عراق دانست. در نخستین روزهای تاسیس، آیت‌الله شاهرودی ریاست این مجلس را برعهده داشت اما بعد از ۳۰ ماه ریاست آن به محمدباقر حکیم منتقل شد.

اغلب اعضای مجلس اعلای انقلاب اسلامی را چهره‌های سیاسی معارض عراقی تشکیل می‌دهند که در جریان جنگ ایران و عراق به ایران پناه آورده بودند. محمدباقر حکیم نقشی محوری در شکل‌دهی فعالیت و رویکرد سیاسی مجلس بازی کرده بود از جمله تشکیل نیروهای فیلق (سپاه) بدر که بخش نظامی مجلس اعلا به شمار می‌رفت.

بعد از شهادت او در حادثه تروریستی در سال ۲۰۰۳، برادرش عبدالعزیز حکیم ریاست مجلس را برعهده گرفت تا این که بعد از فوت او ریاست مجلس به پسرش عمار حکیم رسید. شورای مرکزی مجلس اعلا شاکله رهبری و مرکز فرماندهی این حزب را تشکیل می‌دهد و دفتر سیاسی مجلس اعلا با انجام تحقیقات و بررسی‌های سیاسی و هماهنگی با دیگر جریان‌های سیاسی به سیاستگذاری‌های شورای مرکزی کمک می‌کند.

این دفتر سیاسی بخش‌های مختلفی از جمله بخش داخلی، حقوق بشر، دایره قانونی، امور دولت و پارلمان دارد. سازمان بدر نیز که بخش نظامی این جریان را تشکیل می‌دهد در سال ۱۹۸۰ تاسیس شد و در آن دوره وظیفه مقابله با صدام حسین، دیکتاتور معدوم عراق را برعهده داشت. نیروهای نظامی سازمان بدر را نظامیان جدا شده از ارتش بعث یا معارضان عراقی که به سوریه و ایران پناهنده شده بودند، تشکیل می‌دادند. بعد از سقوط صدام در سال ۲۰۰۳ سپاه بدر منحل و به یک ارگان مدنی تبدیل شد که به گفته محمدباقر حکیم نقش نظامی سپاه بدر با سرنگونی صدام حسین به پایان رسید و بعد از آن تحت عنوان سازمان بدر برای توسعه کار خود را ادامه داد.

چرایی تاسیس حزب حکمت ملی

پیش از کناره ‌گیری حکیم از ریاست مجلس اعلا، تعداد دیگری از رهبران مهم این سازمان نیز از مجلس جدا شده بودند که پرسش‌هایی را درباره آینده این سازمان و تاثیر آن بر نقش سیاسی‌اش در صحنه سیاسی عراق مطرح کرده بود. شبکه خبری الجزیره در گزارشی نوشته بود در حالی که برخی معتقدند این کناره ‌گیری‌ها می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین احزاب شیعه عراق را تهدید کند، تعداد دیگری معتقدند که این تصمیم ‌گیری‌ها در واقع نشان ‌دهنده عبور و حرکت حزب به سوی مرحله‌ جدیدی در حیات سیاسی خود است. یکی از افرادی که اخیرا از حزب جدا شده و خروجش از مجلس اعلا جنحال‌آفرین شده بود، جلال ‌الدین الصغیر بود که گفته بود به دلیل اختلاف ‌نظری که با اعضای حزب از جمله عمار حکیم داشته از مجلس اعلا خارج شده است.

به نظر می‌رسد نقطه اختلاف الصغیر با عمار حکیم در خصوص مساله آشتی ملی است که الصغیر معتقد است در جریان آن افرادی که در ریختن خون عراقی‌ها دست داشته‌اند نیز شامل مصالحه شده ‌اند و او نمی‌تواند چنین مساله‌ای را بپذیرد، این در حالی است که بر اساس گزارش یک منبع آگاه در ائتلاف ملی عراق، مجلس اعلا مدعی است که دلیل خروج الصغیر از این سازمان رویکرد او در زمینه برخورد با دیگر جریان‌های سیاسی عراقی است، به گفته این منبع، الصغیر به تقابل با دیگر جریان‌های تاثیرگذار در روند سیاسی قدرت در کشور معتقد است، در حالی که عمار حکیم و افرادی مانند عادل عبدالمهدی، وزیر نفت پیشین عراق که یکی از رهبران برجسته حزب است به همکاری و تعامل به جای مقابله اعتقاد دارند.

توجه به اختلاف‌‌نظرهایی که اخیرا در بدنه مجلس ایجاد شده بود خیلی از ناظران امور عراقی این مساله را پیش‌بینی می‌کردند و نزدیکان حکیم معتقدند که او تلاش کرده با تاسیس جریان سیاسی جدید حامیان خود را از از بدنه مجلس اعلا جدا کرده و به این ترتیب فاصله‌ای میان خود و حامیانش با گروهی که با نظرات او مخالف‌ هستند ایجاد کند.

حکیم و شروع حرکتی جدید در عراق

برخی ناظران مسائل سیاسی در عراق، تصمیم حکیم را تلاش او برای لیبرال شدن توصیف کرده‌اند و معتقدند با توجه به تغییر ذائقه سیاسی مردم این کشور از سال ۲۰۰۳ تاکنون، حکیم می‌خواهد بر موج جدیدی که ایجاد شده سوار شود.

بعد از تصمیم حکیم، ائتلاف المواطن در پارلمان عراق اعلام کرد که نشست مهمی در بغداد برگزار کرده و در جریان آن با بررسی رویکرد و بیانیه تاسیسی حزب جدید حکیم تصمیم گرفتند که به عنوان یک ائتلاف پارلمانی نام خود را تغییر داده و رسما به حزب میهنی حکمت بپیوندند و تاکید کردند که فقط ۵ نفر از اعضای این ائتلاف پارلمانی تصمیم گرفته‌اند که به این ائتلاف اضافه نشوند.

هانی عاشور، تحلیلگر سیاسی عراقی خروج عمار حکیم از مجلس اعلای اسلامی عراق را آغاز تاسیس ائتلافی سه‌گانه با حضور، مقتدی الصدر و حیدر العبادی نخست‌وزیر عراق و از اعضای برجسته حزب الدعوه عراق دانست و تاکید کرد که انتظار دارد حیدر العبادی نیز به زودی اقدامی مشابه حکیم داشته باشد و از حزب الدعوه جدا شود.

این تحلیلگر عراقی با استناد به سخنرانی اخیر حیدر العبادی در مراسم حزب الدعوه که خواستار کنار گذاشتن طایفه‌ گرایی بعد از پیروزی بر داعش شده بود را مقدمه‌ای برای تشکیل یک جریان سیاسی جدید به رهبری العبادی برای انتخابات پیش رو در عراق دانسته است و افزود: موضوع کاملا روشن شده است، العبادی، عمار الحکیم و مقتدی صدر سه ضلع جریان جدید سیاسی عراق را تشکیل خواهند داد که از زبان افراط‌گرایی به دور خواهد بود و باید منتظر ماند و دید چه افرادی به این جریان‌ها وصل خواهند شد.

نکته‌ای که در تایید این گمانه می‌توان مطرح کرد شباهت شعارهای جریان سیاسی جدید حکیم با شعارهای مقتدی صدر است، عمار حکیم در بیانیه خود برای تاسیس حزب جدید تاکید کرد که منافع عراق پیش از هرچیز دیگری باید در اولویت باشد و چند ماه پیش مقتدی صدر هم شعار اولویت باعراق است را سر داده بود.

جریان ها و تشکل های سیاسی زیرشاخه مجلس اعلای اسلامی عراق به دنبال اعلام تاسیس جریان حکمت به رهبری سیدعمار حکیم به این جریان جدید سیاسی درعراق پیوستند و همزمان پلاکاردهای جریان حکمت در مقر اقامت و دفتر سیاسی سیدعمار حکیم جایگزین نام ‘مجلس اعلای اسلامی عراق شد.

انتخابات و تصمیم سید عمار حکیم

برخی از احتمال وجود یک ترفند در موضوع تشکیل حزب جدید توسط حکیم در آستانه انتخابات خبر داده بودند تا بدین وسیله جریان مجلس اعلا با نام های متفاوت بتواند مانور بیشتری در انتخابات برای کسب کرسی های بیشتر بدهد. اما واقعیت این است که براساس اطلاعات موجود اختلافات در سطح رهبری مجلس اعلا از مدت ها قبل بروز کرده و بسیار جدی شده بود، لذا هر چند خروج وی از مجلس بی ارتباط با انتخابات نیست، اما مساله ای با سابقه بوده است.

بخشی از اختلاف میان حکیم و کادر رهبری مجلس اعلا متوجه تمرکز حکیم بر وارد کردن نسل جدیدی از افراد غالبا جوان به بدنه مجلس و تصمیم گیری های آن بود. حکیم معتقد است برای جذب توده های حداکثری و کسب نتایج بهتر در انتخابات باید روح جدیدی در کالبد مجلس اعلا دمید. همین موضوع باعث اعتراضات جدی رهبران نسل قدیم مجلس مانند بیان جبر و عادل عبدالمهدی و شیخ جلال شده بود.

سیاست خارجی حزب جدید حکیم

روح مجلس اعلا و ساختار آن یک روح حکیمی است. مجلس اعلا با خاندان حکیم معنا می شود و احتمالا حکیم با خروج خود به دنبال آن بوده است تا نشان دهد این مجلس بدون او و با وجود نسلی از رهبران قدیمی نمی تواند به تنهایی و بدون نام او خاندانش کارها را به پیش ببرند.

علاوه بر تحول خواهی حکیم در موضوع جوان سازی کادر مجلس اعلان تفاوت افق و نگاه او به مسائل سیاست خارجی به خصوص در حوزه ایران و جهان عرب موضوعی اختلافی با دیگر رهبران مجلس بود. حکیم در سیاست خارجی خواهان اتخاذ سیاست های بازتری نسبت به کشورهای عربی و غربی است همچنان که در موضوع ایران وی عملا خود را ملزم به تبعیت کامل از ایران نمی داند. حکیم بیش از آنکه به دنبال اداره مجلس با نگاهی دینی باشد به شدت قائل به ملی گرایی است، مساله ای که باب میل رهبران نسل قدیم مجلس نیست. بخشی از آن رهبران تمایل به اداره امور در چارچوب ارزشی و اسلامی دارند. و مبنای مجلس اعلا را بر همین روش می دانند.

سخنرانی عمار حکیم حاوی نکات دیگری هم بود. تنها بودن وی پشت تریبون نشان می دهد علاوه بر اینکه بدنه مجلس اعلا در این موضوع با وی همراهی ندارد، قرار است حاوی این پیام باشد که حزب جدید واقعا یک حزب جدید بدون تکیه بر شخصیت های سابق و با افکاری جدید است. اما این که تصاویر رهبران سابق مجلس اعلا(عمو و پدر وی) به همراه تصویر مرحوم آیة الله العظمى سید محسن حکیم پدربزرگ ایشان در پشت سر سید عمار حکیم بود نشان می دهد وی به دنبال این است تا نشان دهد خروج او از مجلس به معنای دست کشیدن از میراث خانوادگی اش نیست و وی مجلس اعلا را با ساختار و افراد جدیدی در حزب جدیدش متبلور کرده و ساختار سابق و مقامات ارشد آن نماینده رسمی میراث خاندان حکیم نیستند.

در حوزه سیاست خارجی اکنون به نظر می رسد حکیم دیگر تقید سابق و اجباری به چارچوب های مجلس اعلا را ندارد. تکیه بر این که عراق باید پل ارتباط با جهان باشد و با هیچ کس سر جنگ ندارد و شاید تشکر وی از جمهوری اسلامی ایران نیز به همین دلیل است که این پیام را برساند که مجلس اعلای قدیم و شکل روابط و پایبندی های سابق، دیگر مانند سابق نیست.

بر این اساس در حوزه روابط عربی، شاهد افزایش سطح روابط حکیم با کشورهای عرب به خصوص اعضای شورای همکاری خلیج فارس خواهیم بود. همچنان که در مورد روابط با غرب و آمریکا چنین پیش بینی میشود.

ارزیابی نهایی

حکیم به دنبال آن است که خود را رهبری سیاسی و مقبول الاطراف در سطح جامعه عراق و منطقه نشان دهد و چنین امری مستلزم داشتن روابط بالا با همه این کشورها بدون متهم شدن به وابستگی به کشوری خاص است. البته رویکرد تعامل و تنش زدایی قبلا نیز از سوی مجلس اعلا و شخص حکیم مطرح بود، اما این بار تبدیل به یک راهبرد شده است.

در حوزه داخلی حکیم با این تحول و خانه تکانی نگاه جدی به انتخابات بهار سال آینده دارد. مجلس اعلا در عرصه انتخاباتی به نسبت دولت قانون و جریان صدر ناموفق بوده است، بنابراین با تکیه بر رهبران و کادرهای جوان به دنبال ساخت پایگاه در بدنه جوان جامعه عراق است. اینکه حزب جدید چقدر بتواند در این موضوع موفق باشد بسته به توان حکیم در چگونگی جلب اعتماد جوانان به گفتمان وی دارد./994/ب101/ف

فرزان شهیدی