گام ناموفق اردوغان در مسیر حل تنش عربستان و قطر

به گزارش خبرگزاری رسا،‌ رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه که برای گفت‌وگو با سران عرب و میانجی‌گری میان قطر و کشورهای هم‌جوار آن به خاورمیانه رفته بود، بدون آن‌که نشانه‌ای از پیشرفت در این بحران دیده شود، به سفر خود پایان داد.رییس جمهوری ترکیه به کشورهای عرب خلیج فارس سفر کرده بود تا برای حل بحران میان این کشورها با قطر میانجیگری کند. او با مقام‌های عربستان سعودی، کویت و قطر دیدار کرد. ترکیه به عنوان متحد قطر در تلاش است تنش موجود میان کشورهای عربی و قطر را از طریق گفت و گو حل کند.رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه روز یکشنبه (۲۳ ژوئیه) وارد جده شد و با ملک سلمان پادشاه عربستان دیدار کرد.

هم‌زمان فدریکا موگرینی، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با شیخ صباح الاحمد الصباح امیر کویت گفت‌وگو کرده است. قطر نزدیک‌ترین متحد ترکیه در منطقه است. ترکیه در حال حاضر یک پایگاه نظامی در آن‌جا می‌سازد که محل استقرار ۱۵۰ سرباز ترک خواهد شد.در روزهای گذشته ترکیه هم با بیانیه‌های مختلف و هم با ارسال مواد غذایی، شامل ۲۰۰ پرواز حامل میوه‌جات، تولیدات لبنی و گوشت پرنده، به قطر کمک کرده است.

ردوغان از انتقاد از سران عربستان سعودی در ایجاد بحران با قطر خودداری کرد و به این اکتفا کرد که بگوید ملک سلمان به عنوان "یک حاکم گرانقدر" در منطقه خلیج فارس "نقشی بزرگ در برطرف کردن بحران ایفا می‌کند". تلاش برای کاهش تنش میان قطر و چهار کشور عربی که دوحه را به حمایت از تروریسم متهم می‌کنند، هدف اصلی سفر اردوغان است. سفر اردوغان دو روز پس از سخنرانی تلویزیونی شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر است که ضمن پذیرش گفت‌وگو با این چهار کشور عربی، هر گونه تحمیل سیاست از سوی آنان را رد کرد. طی سالی که گذشت، قطر تبدیل به هم‌پیمان اصلی ترکیه در منطقه خاورمیانه شده است.

علاوه بر موضوع اعزام نیروهای ارتش ترکیه به قطر و رویکرد آنکارا و دوحه در مورد اپوزیسیون سوریه، ترکیه و قطر، هر دو از کشورهایی هستند که حامی جنبش اخوان‌المسلمین نیز به‌شمار می‌روند. عربستان و امارات، این جریان را یک «گروه تروریستی» می‌دانند.

رییس‌ جمهوری ترکیه، پس از دیدار با پادشاه عربستان سعودی، با امیر کویت گفت‌وگو کرده‌است؛ کویت به‌عنوان میانجی در بحران پیش‌آمده از قطع رابطه چهار کشور عربی با قطر، عمل می‌کند. سفر اردوغان پس از تلاش‌های مقام‌های آمریکایی و اروپایی در پیوند با این بحران صورت می‌گیرد.در پی تلاش‌های مقام‌های کشورهای بریتانیا، آمریکا، آلمان و فرانسه، اینک رییس‌جمهوری ترکیه، پنجمین سیاستمدار بلندپایه‌ای‌ست که برای میانجی‌گری راهی منطقه شده‌است.در قیاس با دیگر مقام‌های کشورهای اروپایی و ایالات متحده، کار اردوغان برای میانجی‌گری میان پنج کشور به مراتب سخت‌تر است چراکه سطح روابط آنکارا و دوحه افزایش پیدا کرده و قطر در عین حال پذیرای نیروهای نظامی ترک نیز شده‌است؛ آن‌چه خود یکی از شروط اولیه چهار کشور برای ازسرگیری روابط با دوحه بود.

کشورهای عربی پیش از این فهرستی از شرایط خود را برای ازسرگیری روابط با دوحه فرستاده بودند که از جمله آن‌ها کاهش شدید روابط با ایران، تعطیلی شبکه الجزیره و یا برچیدن پایگاه نظامی ترکیه‌ بود. دوحه این شروط را رد کرد.چهار کشور در ۲۸ تیر ماه نسخه تازه‌ای از خواسته‌های خود را ارائه کردند که می‌گویند«اصولی شـش‌گانه» برای «مقابله با تروریسم و افراطی‌گری» است.شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، نیز گفته کشورش «به شرط احترام به حاکمیت» آن حاضر به مذاکره‌ است.

اهمیت و اهداف سفر اردوغان

ترکیه بعد از آلمان، انگلیس، آمریکا و فرانسه پنجمین کشور غیر عربی است که تلاش می‌کند،بخت خود را برای میانجیگری بین قطر و عربستان و متحدانش بیازماید،اما وضعیت ترکیه با همه این میانجیان از دو نظر متفاوت است یکی اینکه عربستان،مصر،امارات و بحرین از حضور نظامی ترکیه در قطر شکایت دارند و دوم اینکه همین چهار کشور اخوان المسلمین و حماس را گروه های افراطی می دانند در حالی که روابط این دو تشکل هم با ترکیه حسنه است هم با قطر.اما بنظر می رسد همین دو تفاوت از جمله انگیزه های اردوغان برای میانجیگری در دعوای قطر و چهار کشور شاکی است.

ترکیه این را متوجه است که هدف از تحریم قطر و قطع ارتباط قطر با حماس و اخوان مسلمین ممکن است در وهله دوم هدف آنها  تحریم ترکیه به دلیل حمایتش از حماس و اخوان المسلمین  باشد در نتیجه در سیاست خارجی ترکیه دفاع از قطر دفاع خود از ترکیه می باشد که  هم میانجگری و هم گوش زد به کشوری های عربی برای جلوگیری از بحرانی شدن امنیت منطقه در صورت ادامه تنش می باشد.

همچنین به نظر می رسد به بهای روابط اقتصادی با کشور کم جمعیت ۳ میلیونی نفری قطر بازار ۱۲۰ میلیونی نفری چهار کشور عرب شاکی را از دست دهد و نه می خواهد متهم شود که تهدید نظامی برای این چهار کشور است. تمام اینها حاکی از اهمیت سفر اردوغان است.

 بحران قطر، ترکیه را در موقعیتی دشوار قرار داده است، زیرا آنکارا طی سال‌های اخیر در تلاش بوده تا روابط خود را با عربستان سعودی بهبود بخشد، اما در هفته‌های گذشته نیز سعی کرده از فرصت به وجود آمده برای نزدیکی سیاسی، اقتصادی و نظامی با قطر بهره‌برداری کند. تلاش ترکیه برای حل بحران قطر درحالی است که طی هفته‌های اخیر، وزرای امورخارجه آمریکا و فرانسه نیز به منطقه سفر کردند اما نتیجه قابل توجهی از سفر آنان به دست نیامده است. در همین رابطه خبرگزاری رویترز اعلام کرد سفر اردوغان به خاورمیانه بدون هیچ گونه پیشرفتی در بهبود بحران قطر پایان یافت. از سوی دیگر وزیر مشاور در امور خارجی امارات در توئیتر خود گفته است «دیدار رییس‌جمهوری ترکیه هیچ نتیجه تازه‌ای نداشت و در رویکرد شتاب‌زده‌ای که کشور او (ترکیه) در پی گرفته بود، بهترین گزینه بی‌طرفی از سوی آنکارا است».

روزنامه ترکیه‌ای جمهوریت نیز با برشمردن مواردی مانند این‌که آنکار از آغاز بحران به حمایت از قطر پرداخته، با کشورهایی مانند مصر دچار اختلاف است، و روابطش با ایالات متحده، آلمان و یا اتحادیه اروپا با تنش روبه‌روست، این پرسش را مطرح کرده که آیا می‌تواند نقش میانجی را در وضعیت فعلی ایفا کند.

انور قرقاش، وزیر اماراتی گفته «بازنگری قطر» در سیاست خود «تاثیر بیشتری از تکرار دیدارها دارد». به نظر می‌رسد اشاره این مقام اماراتی به سفر مقام‌های ارشد دستگاه دیپلماسی آمریکا، آلمان، فرانسه، بریتانیا و در نهایت رییس‌جمهوری ترکیه به خاورمیانه است که همگی در پیوند با بحران فعلی انجام شده و تا کنون نتیجه‌ای نداشته‌است.

حمایت آنکارا از دوحه: فرصت‌ها و چالش‌ها

در بحران قطر،ترکیه از جمله کشورهایی است که رویکرد کشورهای عربی و در راس آنها عربستان سعودی نسبت به قطر را مورد انتقاد قرار داده و مخالفت خود را با آن ابراز داشته است.در پی بروز این اختلاف میان دولت‌های عربی شورای همکاری و ترکیه که تا پیش از این در بحران‌ها و مسائل منطقه‌ای سعی بر همکاری و اتحاد داشته‌اند، اکنون این مسئله مطرح است که پشتیبانی از قطر در مقابل بلوک دولت‌های عربی و غربی چه فرصت‌ها و چالش‌های را برای آنکارا ممکن است در پی خواهد داشته باشد؟

۱- ایجاد فرصت‌های اقتصادی

پس از بسته شدن گذرگاه مرزی المسوره توسط عربستان، که تنها گذرگاه مرزی قطر در خشکی محسوب می‌شود که روزانه بین ۶۰۰ تا ۸۰۰ کامیون از آن عبور و مرور کرده تا کالاهای مورد نیاز قطر تأمین شود، یکی از راه‌هایی که دوحه برای تأمین اقلام و کالاهای مورد نیاز پیش گرفت وارد کردن کالا از طریق هوایی از ترکیه بود.لذا باز شدن پای شرکت‌های ترک به بازار سرمایه و کالای قطر دستاوردی قابل توجه در پی بروز تنش و بحران در روابط کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس می‌باشد.

۲- احداث پایگاه نظامی دائمی در خلیج فارس

ترکیه از جمله کشورهایی است که برای تداوم برنامه‌های توسعه اقتصادی به شدت وابسته به تأمین منابع انرژی از خارج و بویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس است. از این رو بروز نوسانات در انتقال منابع انرژی از خلیج فارس به بازارهای جهانی به هیچ وجه مطلوب ترکیه نیست لذا ترک‌ها همواره در آرزوی ایجاد مراکز نظامی در حاشیه خلیج فارس برای حفاظت از منافع خوددر منطقه بوده‌اند. از طرف دیگر ترکیه که در سال‌های اخیر با توسل‌ به دکترین عمق استراتژیک در پی تبدیل کردن آنکارا به قدرت اول منطقه‌ای و قدرتی فرامنطقه‌ای بوده است به حضور نظامی در خارج از مرزهای ترکیه و بویژه مناطق ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک همانند خلیج فارس احتیاج دارد که این نیاز با بروز تنش در روابط کشورهای حاشیه خلیج فارس در حال تحقق است.

۳- تقویت مخالفان آنکارا

اگرچه حمایت آنکارا از دوحه توانسته است از جنبه‌های ذکر شده برای اردوغان دستاوردهایی داشته باشد اما بدون تردید درصورت تداوم بحران، این روند بدون داشتن هزینه برای ترکیه نخواهد بود. در ۱۰ ژوئن وزیردفاع قطر به افشاگری در رابطه با دیدار رهبران پ.ک.ک  با رییس اطلاعات امارات در ماه پیش از آن کرد. افشای این ملاقات نشاندهنده استراتژی دولت‌های عربی حاشیه خلیج فارس و بویژه امارات و عربستان برای تحت فشار قرار دادن آنکارا به منظور بازگشت از مواضع حمایت گرانه از دوحه می‌باشد.

۴- تضعیف همکاری‌های اقتصادی با کشورهای شورای همکاری

ترکیه و کشورهای حاشیه خلیج فارس روابط اقتصادی رو به گسترشی دارند و هم اکنون حجم روابط اقتصادی ترکیه با این کشورها بالغ بر ۱۷ میلیارد دلار می‌رسد که در سفر ماه فوریه اردوغان به بحرین و عربستان و سپس کویت (ماه می) بر افزایش همکاری‌های اقتصادی بویژه ایجاد اتحادیه گمرک منطقه‌ای توافق شد. طبیعتاً تداوم بحران پیش‌آمده می‌تواند تلاش‌های آنکارا برای گسترش روابط اقتصادی با دولت‌های حاشیه خلیج فارس را به مخاطره انداخته و شرکت‌های ترکیه‌ای را از بازار پررونق این کشورها خارج سازد.

ترکیه تهدید قطر را تهدید به خود می داند.رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه فرصتی تاریخی پیدا کرده تا پای ارتش ترکیه را به سرزمین های عربی با حضور در پایگاه نظامی خود در قلب خلیج فارس باز کند. به این ترتیب او خود را یک گام به احیای رویای کشور عثمانی که همچنان به آن فکر می کند، نزدیک می بیند.

کشورهای عربی حوزه خلیج فارس مطالبات خود را به امیر قطر ارائه دادند، و عجیب این که کسی که این مطالبات را رد کرد اردوغان بود نه شیخ تمیم، به عبارت دیگر ترکیه خود را در برابر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس می بیند که فکر می کند دامنه این رویارویی می تواند به عملیات نظامی کشیده شود.این که نیروهای ترکیه ای، آن طور که گفته می شود، به دوحه گسیل شده اند مخاطرات بسیاری را به دنبال دارد که می تواند جنگی در کشورهای عربی حوزه خلیج فارس را شعله ور کند که عواقب آن می تواند فاجعه آمیز باشد که حداقل آن قطع صادرات نفت به بازارهای جهانی و آغاز سقوط آزاد اقتصاد جهانی خواهد بود./994/ب904/ف

کامران امیدی