ادامه جنگ قدرت در عربستان سعودی

به گزارش خبرگزاری رسا، هنوز یک ماه از تحولات ناگهانی در ساختار قدرت آل ‌سعود و تغییر ولایت عهدی نگذشته است؛ اما ظاهرا زنجیره تغییرات به نفع ولی عهد جدید، محمد بن سلمان همچنان تداوم دارد. پادشاه عربستان با تاسیس یک نهاد امنیتی جدید که زیر نظر مستقیم خود او اداره خواهد شد، بخش عمده اختیارات امنیتی را از وزارت کشور سلب کرد.

طبق فرمان پادشاه سعودی، نهادهای امنیتی وابسته به وزارت کشور از جمله نیروهای امنیتی ویژه، نیروهای واکنش سریع، مدیریت کل پژوهش و آگاهی، اداره امنیت پرواز، اداره کل امور فنی و مرکز اطلاعات ملی باید به این دستگاه امنیتی جدید که «ریاست امنیت داخلی» نام دارد، بپیوندند.

پادشاه عربستان عبدالعزیز بن‌ محمد الهویرینی را با درجه وزیر به عنوان رئیس این نهاد امنیتی جدید تعیین کرده است. گفته می‌شود  هویرینی سابقه ٣٠ سال حضور در وزارت کشور و فعالیت در حوزه ضدتروریسم را در کارنامه خود دارد. پادشاه عربستان در اقدامی دیگر، حمد العوهلی، رئیس گارد پادشاهی،  را از سمتش برکنار و سهیل المطیری را به جای او منصوب کرد.

کسانی که از تغییرات تازه امنیتی در عربستان دفاع می کنند، این نهاد جدید را با وزارت امنیت داخلی ایالات متحده مقایسه کرده و هدف از تاسیس آن را تسریع خدمات امنیتی و پاسخ ‌گویی مستقیم دستگاه ضدتروریسم به پادشاه عربستان توصیف کرده است. در حکم رسمی پادشاه عربستان نیز هدف از تأسیس این دستگاه امنیتی جدید، انعطاف ‌پذیری بیشتر در قبال چالش‌ های امنیتی و همچنین واکنش سریع در شرایط اضطراری مطرح شده است.

همچنین برخی تحلیلگران به بوروکراسی و فساد گسترده در وزارت کشور به عنوان یکی از دلایل ضرورت شکل‌ گیری یک نهاد امنیتی چالاک‌تر اشاره کرده اند. به ‌نظر برخی از مقامات سعودی، وزارت کشور عربستان بعد از افزایش تهدیدات تروریستی، بخش وسیعی از امکانات و تمرکز خود را به مبارزه با اقدامات تروریستی اختصاص داد که باعث شد این وزارتخانه از هدف اصلی‌ اش در خدمت ‌رسانی به شهروندان فاصله بگیرد.

هدف اعلانی از تشکیل این نهاد امنیتی جدید، تمرکز بر مبارزه با تروریسم در سطوح امنیتی و اطلاعاتی و همچنین نظارت بر تأمین مالی تروریسم عنوان می ‌شود، اما برخی ناظران تشکیل این نهاد امنیتی جدید را در راستای کاهش حوزه اختیارات وزارت کشور و تمرکز قدرت در دستان ملک سلمان و پسرش محمد بن ‌سلمان ارزیابی می کنند.

حدود یک ماه پیش پادشاه عربستان در اقدامی ناگهانی محمد بن ‌نایف را از تمامی پست ‌هایش برکنار و محمد بن‌ سلمان، پسر خود را به جای او به عنوان ولی عهد منصوب کرد.  این اقدام با کاهش سهم دیگر خانواده‌ های آل ‌سعود از قدرت، بیش ‌از پیش قدرت و اختیارات را  در خانواده سلمان متمرکز می‌کند.

اظهارات اخیر مقام‌ های سعودی نزدیک به محمد نایف از چگونگی عزل او نیز ابعاد تازه‌ای از تغییرات در ساختار قدرت در عربستان را فاش نموده است. گفته می شود بهانه عزل محمد بن ‌نایف اعتیاد او به قرص ‌های مسکن بوده است که به باور پادشاه عربستان، این اعتیاد بر قدرت تصمیم ‌گیری و قضاوت او تأثیر منفی می ‌گذاشته است. با این حال، دیگر مقام‌ های سعودی، این ادعا را ساختگی و غیرواقعی خوانده و دلایل برکناری محمد بن ‌نایف را به جنگ قدرت میان آل سعود نسبت می دهند.

در واقع، اختلاف ‌نظر شدید محمد بن ‌نایف و محمد بن‌ سلمان در امور امنیتی و سیاست خارجی، فرضیه وقوع یک کودتای نرم و پنهان را در ساختار قدرت آل ‌سعود را بیش ‌از پیش قوت بخشیده است. محمد بن ‌نایف که در گذشته یک بار مورد سوء قصد القاعده قرار گرفته بود، بر خلاف محمدبن‌ سلمان، دشمن سرسخت گروه ‌های تکفیری شناخته می ‌شد.

از طرفی، محمد بن ‌نایف به دنبال کاهش اتکای امنیتی عربستان به آمریکا بود، اما محمد بن ‌سلمان همواره خواهان رابطه مستحکم‌ امنیتی با ایالات متحده و نیز تقابل بیشتر با ایران بوده است. محمد بن ‌نایف همچنین برخی اقدامات محمد بن ‌سلمان ازجمله جنگ علیه یمن را مورد انتقاد قرار داده بود.

به طور طبیعی این اختلاف نظرها به مذاق شاهزاده جوان خوش نیامده و در نتیجه با رایزنی با پدر خود، زمینه عزل محمد بن ‌نایف را فراهم کرده است. محمد بن‌ نایف بعد از عزل، در بازداشت خانگی به سر می ‌برد و به جز بستگان نزدیک نمی ‌تواند با فرد دیگری دیدار داشته باشد. این اقدام قهری، فرضیه وقوع کودتا را تقویت می ‌کند.

ارتباط نزدیک محمد بن سلمان با امریکا حاکی از آن است که تغییر و تحولات ناگهانی در هرم قدرت در عربستان، با اشاره و چراغ سبز کاخ سفید انجام شده است. برخی ناظران گفته اند در سفر دونالد ترامپ رییس جمهوری ایالات متحده به عربستان، همه این امور مورد توافق قرار گرفته بود.

در باره بلندپروازی های محمد بن سلمان سخنان زیادی گفته شده است.  اکنون گمانه ‌زنی ‌هایی در میان مقامات سعودی وجود دارد که شاید ملک ‌سلمان به نفع پسرش از قدرت کنار برود. چندی پیش یک پیام ویدئویی منسوب به ملک ‌سلمان منشر شد که در آن، پادشاه انتقال قدرت به پسرش را اعلام می ‌کند. گفته می ‌شود این پیام ویدئویی ممکن است به همین زودی‌ها در سطح عمومی منتشر شود.

اگر انتقال قدرت در عربستان پیش از مرگ ملک سلمان و سریع‌تر از آن چه انتظار می ‌رفت صورت بگیرد، رهبری این کشور به دست جوان ٣٢ ساله‌ ای خواهد افتاد که تجربه کافی در اداره کشور و برخورد با مسایل پیچیده سیاست داخلی و خارجی را ندارد.  

نگاهی به شرایط ناهنجار عربستان نشان می دهد کار پادشاه جدید بسیار دشوار خواهد بود. عربستان در عرصه اقتصادی با کاهش قیمت نفت مواجه است، در عرصه نظامی و امنیتی درگیر جنگ بی نتیجه در یمن است و در سطح منطقه رقیبی قدرتمند مانند  ایران را در کنار خود می ‌بیند و همچنین به ‌تازگی درگیر بحران دیپلماتیک با قطر شده است.

به هر حال اگر عقلای آل سعود تدبیری نیندیشند، عربستان سعودی درگیر چالش ها و معضلاتی می شود که بیش از پیش، به جایگاه و اعتبار این کشور در منطقه و خصوصا جهان عرب، ضربه خواهد زد./۹۹۴/ب۱۰۱/ف

فرزان شهیدی