تحلیلی از اوضاع منطقه بعد از شکست داعش در عراق

به گزارش خبرگزاری رسا، بعد از تسلط دولت عراق بر شهر قدیمی موصل و مسجد جامع النوری که ابوبکر البغدادی سرکرده داعش تشکیل خلافت موهوم به ظاهر اسلامی خود را از آنجا اعلام کرده بود، جنگ آزادسازی موصل از لحاظ عملیاتی و نظامی بعد از درگیری ها و تقابل‌های شدید هشت ماهه به پایان رسید.

از همان ابتدا مشخص بود که نتیجه این جنگ قطعی است و پیروزی در این نبرد تنها به زمان نیاز دارد. نتایج مترتب بر این جنگ که به دوره بعد از آزادسازی موصل و پایان کار داعش در عراق مربوط می‌شود، مهم‌تر از پیروزی در موصل است. چه کسی کنترل موصل را در دست خواهد داشت؟ نقشه سهمیه‌ها و منافع و نفوذ در این شهر چگونه توزیع خواهد شد؟ آیا جنگ موصل و روند جنگ در سوریه به ویژه بر روند جنگ مناطق مرزی و شرق این کشور و صحرای سوریه تأثیرگذار خواهد بود.

کردها مشارکت قابل توجهی در آزادسازی موصل نداشتند. آنها مشارکت خود را مرتبط با گفت‌وگو و توافق از پیش محقق شده در زمینه مرحله بعد از آزادسازی موصل قرار داده بودند تا بتوانند موازنه ها و ساختار این شهر را به نفع خود رقم بزنند. قطعاً نگاه کردها در درجه اول به سمت کرکوک است که نقطه داغ درگیری‌ها در مرحله پس از داعش خواهد بود. این در حالی است که فشارهای دوجانبه از سوی بغداد وارد می شود که نمی‌خواهد این منطقه وابسته به اقلیم کردستان باشد و ترجیح می دهد مانند گذشته و قبل از اشغال از سوی داعش، آن را به صورت اداری به استان نینوا مرتبط کند.

از سوی دیگر موصل و کرکوک اشتهای ترکیه را به راه انداخته است. ترکمن ها معتقدند که باید اوضاع کرکوک تحت مدیریت مشترک عربی - کردی و ترکمن قرار داشته باشد، اما کردها اصرار دارند که آن را به اقلیم خود اضافه کنند.

آمریکایی‌ها نیز حجم پیچیدگی‌های عرصه داخلی و و تناقض شدید در منافع و اهداف جریان‌های خارجی و احتمال بروز درگیری‌های امنیتی و سیاسی بعد از آزادسازی موصل را درک می‌کنند. استفان تاونسند فرمانده نیروهای آمریکایی در عراق تأکید می‌کند که هنوز فاصله بسیار زیادی تا پایان جنگ باقی است و من انتظار ندارم که هیچ تغییری در سطح نیروهای ما به وقوع بپیوندد، چرا که در برابر ما راه دشواری قرار دارد که باید آن را بپیماییم.

با وجود خوشحالی و خوش‌بینی بالایی که در جامعه عراق بعد از پیروزی نیروهای عراقی در آزادسازی موصل به وجود آمده است، اما نگرانی‌ها در رابطه با بازگشت گروهک‌های خفته به اجرای عملیات و حملات انتحاری همچنان ادامه دارد. علاوه بر این که نگرانی‌ها در رابطه با عملیات انتقام‌جویانه فرقه ای و رقابت نفوذ و قدرت نیز ممکن است افزایش پیدا کند.

حیدر العبادی نخست وزیر عراق بعد از اعلام رسمی پیروزی و از بین ‌بردن داعش در این کشور خواستار در اختیار گرفتن کنترل اوضاع شده و تأکید کرد که کنترل تحولات زمینی تنها مأموریت نیروهای عراقی است. وی تاکید کرد که عزم جدی برای ایجاد جنگ فرقه‌ای در این کشور وجود دارد، اما حضور شیعیان در کنار اهل تسنن باعث وحدت کشور خواهد شد.

یان کوبیش نماینده ویژه دبیر کل سازمان ملل متحد در عراق در این زمینه می‌گوید که از بین بردن داعش در موصل به معنی پایان جنگ بر ضد تروریسم نیست و عراق باید اقدامات بیشتری برای بهبود کامل اوضاع و ایجاد ثبات دائم در کشور انجام دهد. این اتفاق از طریق بازگشت مهاجران و بازسازی شهرها و دنبال کردن عملیات سیاسی قوی برای برگزاری انتخابات و تحقق مصالح ملی و جامعه شناختی امکان پذیر است. در این رابطه باید حق بازگشت به همه داده شود و هیچ بازی مردم شناختی و حملات انتقام جویانه یا مجازات یا تخلیه اجباری در مناطق مختلف مطرح نشود.

پیروزی در موصل مجموعه سوالاتی را درباره مرحله بعد از پایان دادن به داعش در عراق ایجاد کرده است. آیا داعش عملا و به صورت بی بازگشت به پایان رسیده است، یا اینکه ممکن است با نام و روشی جدید بار دیگر آغاز به کار کند؟ آیا وقایع و اتفاقاتی که باعث بوجود آمدن داعش شده بود، از بین رفته، یا همچنان به قوت خود باقی است.؟ آیا آمریکا استراتژی مشخصی برای مرحله بعد از داعش در عراق دارد؟ عناصر ضروری این استراتژی در صورت وجود چیست؟ اگر رویکرد داعش به عنوان یک تفکر اعتقادی و تندروی دینی و تروریستی ادامه داشته باشد، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟‌ عناصر این تفکر بعد از موصل به کجا خواهند رفت؟ آیا به سوریه می روند یا اینکه مسافت‌های دورتر نظیر صحرای سینای مصر یا افغانستان را انتخاب خواهند کرد.

کارشناسان و تحلیلگران اعتقاد دارند که جغرافیایی مصر و صحرای سینا نماد مهمی برای داعش به شمار می‌رود. تجربه مبارزان مصری و تاریخ همکاری آنها با گروه‌های تکفیری و مسلح در خارج از مرزهای مصر این موضوع را نشان می‌دهد. این رویکرد خاستگاهی اساسی برای ارتباط بین فرماندهان سابق داعش در موصل و شاخه آن در قاهره از زمان اعلام بیعت انصار بیت المقدس با داعش ایجاد کرده است. مجاورت این منطقه جغرافیایی با نوار غزه اهمیت استراتژیک و نظامی بیشتری به آن داده است، به گونه‌ای که تونل‌های زیرزمینی می تواند آن ها را به اراضی فلسطین متصل کند و در مبارزه با ارتش مصر از این تونل ها استفاده کنند.

خبرگزاری آسوشیتدپرس آمریکا اخیراً گزارشی منتشر کرد مبنی بر اینکه داعش به دنبال ایجاد ساختاری جدید برای حفظ بقا و موجودیت خود بعد از خسارت‌های گسترده در عراق و سوریه است. شکست داعش در موصل و محاصره شهر الرقه باعث تخریب دولت موهوم داعش شده و لذا این گروه طرح جدیدی را با نرمش بیشتر برای مقابله با حملات نظامی ضد خود تهیه کرده است. به این ترتیب می‌توان گفت سازمان جدیدی روی کار خواهد آمد که از نرمش قابل توجهی برخوردار بوده و از عناصر محلی عراق و سوریه و عناصر بین المللی هماهنگ از طریق اینترنت عضو گیری خواهد کرد. همزمان با این موضوع نگرانی‌ها در رابطه با بازگشت فعالیت‌های داعش در اروپا و شمال آفریقا افزایش پیدا کرده است.

در پایان باید گفت که پیامدهای احتمالی جنگ در مرزهای سوریه و عراق به قوت خود باقی است. پیامدهای آزادسازی موصل تنها در دایره جغرافیایی عراق محدود نخواهد شد و به عنوان یک اتفاق کاملا داخلی و مجزا از تحولات منطقه‌ای مورد بررسی قرار نخواهد گرفت، چرا که تلازم موجود در سرنوشت عراق و سوریه خود را به برنامه‌های بین‌المللی تحمیل کرده و اواضع سوریه بعد از حذف داعش در عراق با دوره قبل از آن مشابه نخواهد بود و روند شور و هیجان در این کشور افزایش پیدا کرده و برگه ها به هم خواهد ریخت و سطح و اهمیت درگیری های بین المللی در اراضی و مرزهای سوریه افزایش پیدا خواهد کرد./۸۴۷/ب۱۰۲/ف

منبع: تسنیم