آینده بسیج مردمی در عراق و امکان سنجي ورود به سوريه

به گزارش خبرگزاری رسا، از زمان حمله آمریکا به عراق در سال ۲۰۰۳ و از هم گسیختگی نیروهای نظامی عراق، این کشور همواره در برخورد با مشکلات امنیتی دچار نوعی خلاء بود. در واقع در کشوری همانند عراق که درگیر موضوعات تروریستی بوده و نوع نبرد در این کشور کاملا غیر متعارف است نیروهای نظامی متعارف نیز نخواهند توانست کنترل کامل اوضاع را در دست بگیرند. از این رو نیاز به تشکل  و نیروی دیگری در عراق کاملا محسوس بود. حمله داعش به موصل و اشغال بخش هایی از عراق زمینه لازم برای تشکیل این نیرو را فراهم کرد. گروه تروریستی داعش در خرداد ۱۳۹۳ طی حمله‌ای غافلگیرانه، شمال عراق را مورد تاخت‌وتاز قرار داده و شهر موصل، مرکز اداری استان نینوا و سومین شهر بزرگ عراق را از کنترل دولت خارج ساخت. خیانت نیروهای امنیتی و همنوایی برخی از ساکنان اهل سنت، پیشروی تروریست‌ها را تسهیل کرده و این گروه تصمیم گرفت بعد از سازماندهی و تجدیدقوا به سمت بغداد، پایتخت عراق حرکت کند.

تصمیم داعش برای حمله به بغداد مرجعیت عراق و در رأس آنها حضرت آیت‌الله سیستانی را بر آن داشت تا برای مقابله با پیشروی داعش فتوا صادر کرده و دفاع از شهرها و اماکن متبرکه را برای مردم واجب شرعی قلمداد کنند. متعاقب این فتوا گروه‌های مردمی از شهرهای مختلف سلاح به دست گرفته و برای مقابله با داعش به میدان نبرد شتافتند و بدین ترتیب حشدالشعبی شکل گرفت.  حشدالشعبی مشروعیت اصلی و حقیقی خود را از فتوای جهاد آیت‌الله سیستانی، مرجعیت اعلای عراق دریافت کرد. فتوایی که مردم را از لحاظ شرعی مکلف ‌کرد به ارتش و نیروهای امنیتی برای پاسداری از اماکن مذهبی و مقابله با تهاجم تروریست‌ها کمک کنند.[۱] با این وجود حشدالشعبی جزئی از ساختار قانونی عراق نیز محسوب می‌شود. «نوری مالکی» نخست‌وزیر سابق عراق دستور داده بود هیئت حشدالشعبی تشکیل شود. هیئتی که به نوعی مرکز فرماندهی این نیرو محسوب می‌شد. در ادامه این روند هیئت‌وزیران عراق با تصویب طرحی به هئیت حشدالشعبی جنبه رسمی و قانونی بخشیده و آن را با دفتر نخست‌وزیر مرتبط ساخت. با گذراندن مراحل قانونی، این نیرو به صورت رسمی بخشی از ساختار نیروهای مسلح عراق و وابسته به نخست‌وزیر، به عنوان فرمانده کل نیرو‌های مسلح شد.[۲] حیدر العبادی نخست‌وزیر جدید نیز به محض قرار گرفتن بر منصب نخست‌وزیری طرح هئیت‌وزیران را تایید کرده و حشدالشعبی را زیر مجموعه نیروهای مسلح تعریف کرد. دستور جدید حیدر العبادی مبنی بر ادغام حشدالشعبی در بدنه نیروهای مسلح عراق نیز رسمیت و مشروعیت این نیرو را دو چندان کرد.

درواقع نیروی‌های مردمی عراق شامل بیش از ۴۲ گروه است. برخی از این نیروها قبل از فتوای آیت‌الله سیستانی موجود بوده‌اند و برخی دیگر از تشکل‌های کوچکی هستند که پس از فتوا شکل‌گرفته‌اند. دراین‌بین از مهم‌ترین گروه‌های حشد شعبی می‌توان به عصائب اهل الحق، سرایا طلیعه الخراسانی، کتائب سید الشهداء، حرکه حزب‌الله النجباء، کتائب حزب‌الله، سرایا الاسلام، منظمه بدر ، الجناح العسکری و.. نام برد. در این میان به نظر می‌رسد سازمان بدر وابسته به مجلس اعلای اسلامی عراق با بیش از۱۰ هزار نفر از قدرتمندترین گروه‌های نیروهای مردمی است.

حشد الشعبی در شکست داعش در عراق نقش بسیار مهمی داشت و از عملیات آزادسازی فلوجه تا آزادسازی موصل به نوعی محور عملیات ها، گروه های مردمی عراق موسوم به حشد الشعبی بود. عملکرد موفق حشد الشعبی باعث شده است تا عربستان، آمریکا و برخی دیگر از کشورها بارها برای به حاشیه راندن این گروه با حضور آن در عملیات های مهم مخالفت کنند. چرا که نیروهای بسیح مردمی عراق در هر عملیاتی که مشارکت داشته اند با کمترین تلفات موفق به پیروزی شده اند. آمریکا در عملیات شهر تکریت که با حضور گسترده نیروهای مردمی انجام شد جنگ روانی گسترده ای را علیه این نیروها به راه انداخت و از آنجا که بیشتر ساکنان تکریت سنی مذهب بودند رسانه های آمریکایی تبلیغات گسترده ای را علیه حشدالشعبی و اتهام نقض حقوق بشر در این شهر به راه انداختند.    

در عملیات آزادسازی شهر الرمادی، مرکز استان الانبار نیز آمریکایی ها مانع حضور نیروهای مردمی در عملیات شدند و با فشار به دولت عراق، فرماندهی آزادسازی الرمادی را بر عهده گرفتند. در عملیات فلوجه نیز همین روال ادامه پیدا کرد و کارشکنی های آمریکا و تبلیغات سوء این کشور در بین عشایر فلوجه سبب شد تا نیروهای حشد الشعبی تنها نقش محاصره فلوجه را بر عهده گرفته و از ورود به داخل شهر منع شوند.  آمریکا همچنین برای ایجاد توازن در مقابل نیروهای حشدالشعبی، قانون تاسیس گارد ملی صد هزار نفری متشکل از سنی های عراق را مطرح کرد ولی به دلیل مخالفت برخی احزاب، این قانون در پارلمان عراق به تصویب نرسید. علاوه بر آمریکا، متحدان منطقه ای این کشور به خصوص عربستان سعودی نیز حشدالشعبی را آماج حملات خود قرار داده اند و و با متهم کردن نیروهای بسیج مردمی به ایجاد جنگ فرقه ای در عراق لفاظی های تند خود علیه این گروه را تشدید کرده اند.[۳]

 اما اکنون مهمترین جنگ ضد تروریستی عراق پایان یافته است و همین امر باعث شده تا نسبت به آینده حشد الشعبی سوالاتی مطرح شود. در این مطلب به بررسی آینده حشد الشعبی و موضع این گروه نسبت به نبرد در سوریه خواهیم پرداخت.

آینده حشد الشعبی در عراق

براساس دستور حیدر العبادی، نخست وزیر عراق حشد الشعبی از مرداد ۹۵ یک نیروی رسمی وابسته به نخست وزیری شد و فرمانده، معاون فرمانده، گردان و اداره خواهد داشت. براساس این دستور، حشد الشعبی (نیروهای داوطلب مردمی) مشابه نیروهای مبارزه با تروریسم خواهد بود و به سلاح مجهز شده و آموزش خواهد دید. با توجه به این توضیح امکان حذف این گروه از ساختار سیاسی-نظامی عراق وجود ندارد. بنابراین این گروه در عراق همچنان به عنوان یک گروه ضد تروریستی باقی خواهد ماند. اما این به معنای این نیست که حشد الشعبی خود را محدود به اقدامات نظامی کند. چرا که ظرفیت های بسیج مردمی عراق نشان داده است که می توان الگوی حزب الله لبنان در عراق نیز پیاده شود. همان گونه که شاخه نظامی تنها یک بخش از ساختار حزب الله است در مورد حشد الشعبی نیز وضعیت باید به این سمت پیش رود. حشدالشعبی با حمایت‌هایی که از این نیرو می‌شود، باید در فضای جدید فعالیت‌های گسترده‌ای را در امور عام‌المنفعه مانند جهاد سازندگی، آموزشی، درمانی، اجتماعی، علم و فناوری انجام دهد. این فعالیت‌ها در بلندمدت منشأ اثر شده و جایگاه حشدالشعبی را ارتقا خواهد داد.

می توان گفت که حشدالشعبی در آینده به عنوان یک نیروی نظامی در درون نیروهای مسلح فعالیت خواهد داشت و سازماندهی جدیدی انجام خواهد شد.در این بین به نظر می رسد نیروهای حشدالشعبی و عراق از ایران الگوبرداری خواهند کرد و این الگوی ایران در ایجاد نیروهای بسیج کاملا موفقیت آمیز بوده است.

از سوی دیگر نباید تصور کرد که با پیروزی بسیج مردمی بر داعش دشمنی ها علیه این گروه پایان خواهد یافت بلکه مقابله و جوسازی ها علیه حشدالشعبی افزایش خواهد یافت. چرا که پس از شکست داعش باید منتظر نقش آفرینی حشد الشعبی در عرصه سیاسی بود. بدون شک با توجه به کارنامه درخشان این گروه باید جایگاه بالای سیاسی را برای حشد الشعبی در نظر گرفت همین امر باعث تشدید مخالفت ها علیه این گروه خواهد بود. حشد الشعبی اقتدار خود را در حفظ تمامیت ارضی و حاکمیت عراق نشان داده است و عراق هم آبستن حوادث و دخالت‌های کشورهای خارجی است به ویژه اینکه کردستان عراق اعلام کرده است که در مهر ماه همه پرسی استقلال برگزار خواهد کرد و این مسئله خود می تواند تنش های داخلی عراق را تشدید کند.  به همین خاطر وجود حشد الشعبی البته به‌صورت سازمان‌یافته لازم است و به‌صورت رسمی باید تحت نظارت دولت عراق باشد و می‌تواند به یکپارچگی و حاکمیت عراق در آینده کمک کند که موضوع مهمی برای کل کشورهای منطقه، ایران و همسایگان عراق است. در کل می توان گفت که  به نظر نمی‌رسد که تبلیغات و جوسازی‌هایی که علیه نیروهای مردمی انجام می‌شود، نقش مؤثری داشته باشد و به نظر می‌رسد که حشد الشعبی اهمیت و نقش خود را ادامه خواهد داد. اگر این اقدام زودتر انجام می‌شد، شاید سقوط موصل به‌عنوان دومین شهر بزرگ عراق و فجایعی را که در این شهر اتفاق افتاد شاهد نبودیم.

ورود به سوریه

موضوع مهم دیگر در مورد حشد الشعبی به احتمال ورود این نیرو به سوریه بر می گردد. هرچند که تروریست ها در عراق شکست خورده اند و مرکز اصلی خود را از دست داده اند اما مرزهای غربی عراق یعنی سوریه همچنان شاهد فعالیت گسترده تروریست ها از گروه های مختلف است و احتمال بازگشت مجدد تروریست ها به عراق چندان بعید نیز نیست. به همین دلیل احتمال اعزام بخش هایی از حشد الشعبی به سوریه برای مبارزه با تروریست ها وجود دارد. در شرایط کنونی بخشی از واحدهای حشد الشعبی مانند النجباء در درگیری های سوریه ورود کرده است. جنگ سوریه نیز همانند عراق یک جنگ شهری است و نیروهای نظامی متعارف مانند ارتش چندان نمی توانند در این موارد موفق عمل کنند چرا که کارویژه ارتش مرتبط با جنگ های معمول و متعارف است. از این رو تجربه حشد الشعبی می تواند به کمک ارتش سوریه نیز بیاید و در شکست ترویست ها موثر باشد. البته حشد الشعبی یکی از نیروهای تحت فرمان فرماندهی کل قوای عراق است. این موضوع به شخص فرمانده کل قوای عراق حیدر العبادی مرتبط هستند چون طبق قانون در عراق در واقع نخست‌وزیر فرمانده کل قوای عراق است و این تابع سیاست‌های دولت عراق خواهد بود.

در پایان می توان گفت که حشد الشعبی اکنون موفق شده است که خود را به صورت رسمی در بدنه ساختار نظامی عراق نهادینه کند. طبیعی است که آینده حشد الشعبی اگر تنها محدود به فعالیت های نظامی باشد نمی تواند چندان موفقیت آمیز باشد بلکه در صورت ورود این گروه به عرصه های اجتماعی می توان از تولید حزب الله دوم در عراق سخن گفت./۹۹۴/ب۱۰۱/ف

محمدرضا مرادی

---------------

[۱] http://www.farsnews.com/۱۳۹۵۰۵۱۶۰۰۱۵۸۶

[۲] http://peace-ipsc.org/fa/%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%AD%D۸%B۴%D۸%AF-%D۸%A۷%D۹%۸۴%D۸%B۴%D۸%B۹%D۸%A۸%DB%۸C-%D۹%۸۸-%DA%A۹%D۸%A۷%D۸%B۱%DA%A۹%D۸%B۱%D۸%AF-%D۸%A۲%D۹%۸۶-%D۸%AF%D۸%B۱-%D۸%A۸%D۸%AD%D۸%B۱%D۸%A۷%D۹%۸۶-%DA%A۹%D۸%B۴%D۹%۸۸%D۸%B۱-%D۸%B۹/

[۳] http://www.farsnews.com/newstext.php?nn=۱۳۹۵۰۳۳۰۰۰۱۴۶۰