چرا ایران در عراق و سوریه می جنگد؟

به گزارش خبرگزاری رسا، حضور گسترده مسلحین تکفیری در طی چند سال اخیر در منطقه غرب آسیا، به ویژه در سوریه و عراق که همراه با شکل گیری بحرانی گسترده برای این کشورها بوده است، هرچند در ظاهر به عملکرد معارضینی باز می گردد که به دنبال ساقط کردن حکومت مرکزی کشورهای مذکورند، لیکن با توجه به اینکه بر اساس سازماندهی و اقدامات پشت پرده کشورهایی همچون آمریکا، رژیم صهیونیستی و برخی کشورهای عرب به خصوص عربستان و همچنین کشور ترکیه رخ داده است، بی شک دارای اهدافی است ورای مسائل داخلی سوریه و عراق و حتی فراتر از مسائل منطقه ای و فرامنطقه ای.

با توجه به مقدمه ای که ذکر شد و دقت در تحولات سال های اخیر منطقه و بررسی برنامه ریزی های سلطه گران جهانی و متحدان منطقه ای آن ها برای غرب آسیا و محور مقاومت آشکار می گردد که هدف نهایی از شکل دادن به وضعیت کنونی، «بحران سازی» برای وارد آوردن ضربه به محور مقاومت اسلامی و مهار نمودن قدرت روز افزون ایران می باشد چرا که استمرار حضور سوریه در محور مقاومت و پیوستن عراق به این جریان تهدیدی جدی برای آمریکا، رژیم صهیونیستی و اذناب منطقه ای آن ها خواهد بود. از این روست که پیوسته نظام سلطه با محوریت آمریکا و رژیم صهیونیستی تلاش نموده اند تا با استفاده از حکام وابسته عرب به مقابله با محور مقاومت بپردازند، جنگ های مکرر با گروه های مقاومت در منطقه از جمله حزب الله، حماس، انصار الله و ... از این قبیل است، همچنین راه اندازی فتنه تکفیری ها نمود تازه ای از این سیاست نخ نما شده می باشد.

از این رو جمهوری اسلامی ایران از زمان ظهور گروه های تکفیری در عراق و سوریه و احتمال سقوط حکومت مرکزی در این کشور ها در کنار مردم و حکومت های آن ها بوده و از هیچ تلاشی برای نابودی تروریست های تکفیری دریغ ننموده است. لیکن علاوه بر آنچه نکات مورد اشاره فوق می توان دلایل و انگیزه های دیگری نیز برای حضور ایران در عراق و سوریه بر شمرد:

الف- دلایل منطقه ای

۱- کشور سوریه به دلیل نقش محوری که در ارتباط میان ارکان محور مقاومت ایفا نموده و قادر است در آینده ایفا کند نه تنها مورد نظر جمهوری اسلامی ایران می باشد بلکه دشمنان نیز همواره کوشیده اند تا نظام این کشور را از ایستادن در کنار ایران و حزب الله لبنان برحذر دارند، چرا که در این صورت قادر خواهند بود تا با تضعیف حزب الله لبنان زمینه را برای ناکارآمد ساختن این جنبش برای بازدارندگی در مقابل رژیم صهیونیستی فراهم نمایند. علاوه بر سوریه، عراق نیز جایگاه ویژه ای در محور مقاومت دارا می باشد، از سویی اکثریت مردم این کشور را شیعیان تشکیل داده اند، همچنین از منابع گسترده فسیلی نیز برخوردار است و از سوی دیگر موقعیتی کلیدی از حیث ژئوپولتیکی در منطقه غرب آسیا دارد، چرا که نه تنها با جمهوری اسلامی ایران دارای مرزهای بسیار طولانی است بلکه با سوریه نیز هم مرز است، از این رو با پیوستن این سرزمین به محور مقاومت نه تنها پازل جغرافیایی محور مقاومت تکمیل خواهد شد بلکه ظرفیت گسترده ای از حامیان مقاومت به دیگر فعالان این جبهه افزوده خواهند شد که از الحشد الشعبی به عنوان نمونه ای از آن می توان نام برد.

۲- حضور تکفیری ها در کشورهای عراق و سوریه علاوه بر ضربات سهمگینی که بر پیکره انسانی و اقتصادی این کشورها وارد آورده است، دارای ابعاد خطرناک منطقه ای نیز می باشد از جمله می توان به امکان گسترش این بحران به کشورهای همسایه اشاره نمود که از دو جهت می توان آن را مورد بررسی قرار داد، از سویی سبب گسترش رویکردهای افراطی این گروه ها در برخی کشورهای همسو با آن ها خواهد شد بگونه ای که شاید بتوان ادعا نمود که اگر جنگ سوریه و عراق و ددمنشی داعش و گروه های همچون داعش در این کشورها نبود عربستان سعودی به راحتی قادر به توجیح حملات خود به یمن نمی گردید و از سوی دیگر سبب ایجاد حوزه های تنش جدید در منطقه نیز خواهیم بود چرا که بر اساس تفکر تکفیری ها که نمود بارز آن داعش است تا زمانی که شیعیان و مخالفان سلفیون تکفیری وجود دارند سلاح زمین گذاشته نخواهد شد، از این رو در صورت سقوط دمشق و بغداد بی شک گزینه بعد حمله به ایران و سایر کشورهای منطقه خواهد بود.

۳- تلاش برای ممانعت از گسترش تنش های قومیتی و مذهبی در منطقه از اهداف مهم ایران برای پایان بخشیدن به جنگ سوریه و عراق می باشد، چرا که با ادامه این وضعیت شاهد شیوع و تعمیق شکاف های قومیتی و مذهبی خواهیم بود که به سادگی نمی توان آن ها را کنترل نمود.

ب- دلایل ایدئولوژیک و راهبردی

سخن گفتن صرف از دلایل ایدئولوژیک پیرامون حضور جمهوری اسلامی ایران در عراق و سوریه که در بعضی محافل مرسوم گردیده است، بی شک تک بعدی نگرستین به موضوع است از این رو در این قسمت هر دو بعد ایدئولوژیک و راهبردی را پیرامون این موضوع در کنار هم مورد کنکاش قرار خواهیم داد:

-بعد ایدئولوژیک

حضور ایران در سوریه و عراق را تا حدی می توان ناشی از دلایل ایدئولوژیک و ماهیت اعتقادی جمهوری اسلامی ایران نیز عنوان نمود. این موضوع از دو جهت انگیزه ای شده است برای حضور ایران در دو معرکه مذکور:

نخست اینکه بر اساس اصل ۱۵۴[۱] قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حمایت از مستضعفین جهان در برابر سیاست ها و اقدامات مستکبران و مزدوران آن ها جزو وظایف اساسی این نظام می باشد از این رو هنگامی که گروه های تکفیری تحت حمایت اربابان غربی خود دست به کشتار انسان های بیگناه و تصرف سرزمین های آن ها می زنند، ایران نخواهد توانست در برابر این اقدامات بی تفاوت به منافع ملی کوتاه مدت خود بیندیشد و در کنار این معرکه به تماشا بپردازد؛ گذشته از این، ماهیت ایدئولوژیک حاکم بر جمهوری اسلامی ایران و مسئولان آن نیز مؤید تلاش برای حمایت از مظلومان سوریه و عراق است، انسان هایی که بدون هیچ گناهی و بی هیچ پناهی به کام مرگ فرستاده می شوند؛ از جمله آیه ۷۵ سوره نساء بر روی این موضوع تأکید دارد که مسلمانان بایست برای آزادی مظلومان و مستضعفان به مبارزه با ظالمان و مستکبران برخیزند:" وَ ما لَکُمْ لا تُقاتِلُونَ فی‏ سَبیلِ اللَّهِ وَ الْمُسْتَضْعَفینَ مِنَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ وَ الْوِلْدانِ الَّذینَ یقُولُونَ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْ هذِهِ الْقَرْیه الظَّالِمِ أَهْلُها وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ وَلِیا وَ اجْعَلْ لَنا مِنْ لَدُنْکَ نَصیرا[۲]: چرا در راه خدا و مستضعفان از زن و مرد و کودک مبارزه نمی‎کنید، کسانی که می‎گویند: خداوندا ما را از این سرزمین که مردمش ستمکارند رهایی بخش و از جانب خود برای ما یار و یاوری معین فرما". امام خمینی(ره) نیز به عنوان بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، اهمیت حمایت از مظلومان و مستضعفان جهان را اینگونه مورد تأکید قرار می دهد: «ما باید از مستضعفان جهان پشتیبانی کنیم… زیرا اسلام… پشتیبان تمام مستضعفان جهان است«[۳]  و در جای دیگر اینگونه می فرماید: «ایران قدرت خود را صرف پشتیبانی از سایر مسلمانان خواهد کرد»[۴]

دوم قرابت ایدئولوژیک و اعتقادی موجود میان دولت های حاکم بر این کشورها و بعضاً مردم ساکن در آن ها که در معرض خطر حضور تکفیری ها و رفتار غیر انسانی آن ها هستند با جمهوری اسلامی ایران، به ویژه شیعیان ساکن در این کشورها که نسبت به سایر فرق بیشترین کشته را داده اند و در رأس بغض و کینه موجود در مسلک تکفیری ها قرار داشته و دارند نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان تنها نظام شیعی حاکم در جهان را بر آن داشته است تا بر اساس وظیفه دینی خود از حقوق پایمال شده این مظلومان همیشگی تاریخ، دفاع نماید و از کشتار روز افزون و شکنجه های طاقت فرسای آن ها به دست تکفیری ها جلوگیری به عمل آورد.

- دلایل راهبردی و ژئوپلتیک

عراق و سوریه از جهات راهبردی و ژئوپلتیک از اهمیت بالایی برای ایران برخوردارند و سقوط این دو کشور در دامان تکفیری ها و حامیان غربی و عربی آن ها بی شک هزینه جبران ناپذیری برای ایران در پی خواهد داشت. چرا که از سویی سوریه را می توان گذرگاهی راهبردی به سوی جهان عرب، سپری مطمئن در برابر قدرت نمایی آمریکا و رژیم صهیونیستی و شاید مهمتر از این موارد سر پل ارتباطی بی بدیل برای ارتباط با حزب‌الله لبنان دانست؛ عراق نیز با توجه به ویژگی های راهبردی و ژئوپلتیک سرزمینی خود از اهمیت ویژه ای در سیاست خارجی ایران برخوردار است از جمله دلایلی که موجب این اهمیت گشته اند و بعضا در ابتدای بحث بعضاً مورد اشاره قرار گرفتند عبارتند از: حضور جمعیتی با اکثریت شیعه در این کشور، برخورداری از منابع عظیم گاز و نفت و امکان تبدیل شدن به بازاری مناسب برای صادرات کالاهای ایرانی، مرزهای مشترک طولانی موجود میان دو کشور، مالکیت مشترک بر رودخانه اروند، وجود قومیت های نسبتا یکسان در هر دو کشور و اثر پذیر آن ها از یکدیگر و مواردی از این قبیل.

ج- دلایل امنیتی

- امنیت داخلی

حضور فعال جمهوری اسلامی ایران در حمایت از سوریه و عراق و تلاش برای نابودی مسلحین تکفیری در این کشورها افزایش امنیت داخلی جمهوری اسلامی ایران را در پی داشته است، چرا که نا امن ساختن محیط داخلی کشور ایران پس از نا امن سازی محیط پیرامونی آن یکی از اهداف گروه های تکفیری فعال در سوریه و عراق می باشد، اقدامات تروریستی ۱۷ خرداد ۱۳۹۶ و بسیاری از تلاش های دیگر که با شکست روبرو شده است نمونه ای از تلاش برای تحقق این هدف می باشد، حال آنکه نبرد با این گروه های تروریست در خارج از مرزهای ایران به ویژه در عراق و سوریه و زمینه سازی برای نابودی آن ها و تضعیف پیوسته توانایی های انسانی و لجستیکی این گروه ها سبب خواهد شد تا از اینگونه اقدامات حذر نمایند و توان کافی برای تحقق آن را نداشته باشند.

- امنیت برون مرزی

منافع گوناگون سیاسی، اقتصادی و به ویژه وابستگی متقابل کشورهای منطقه موجب در هم تنیدگی امنیت این کشورها با یکدیگر شده است، این در هم تنیدگی از سویی می تواند سبب پایداری هرچه بیشتر امنیت گردد و از سویی ممکن است به نا امنی در منطقه دامن زند؛ حال آنکه در حد بالایی می توان این در هم تنیدگی امنیتی را در میان سه کشور ایران، عراق و سوریه جستجو نمود. در وضعیتی که سوریه و عراق هر دو نیازمند حامی اقتصادی و متحدی مقاوم برای خروج از بحران های موجود هستند، جمهوری اسلامی ایران نیز به حضور این کشورها در راستای تقویت محور مقاومت نیازمند است. از این رو بن مایه اتحاد میان این سه کشور را می توان تهدیدات ناشی از عملکرد رژیم صهیونیستی، عربستان، ترکیه و اذناب آن ها در منطقه دانست که همگی تحت لوای آمریکا به دشمنی با ایران و محور مقاومت برخواسته اند. لیکن اهمیت این وابستگی امنیتی میان ایران، عراق و سوریه را در چند گزینه می توان خلاصه نمود: شکل گیری موازنه قوا به نفع محور مقاومت، تضعیف اذناب منطقه ای نظام سلطه به ویژه عربستان و رژیم صهیونیستی، افزایش نفوذ ایران و کشورهای فعال در محور مقاومت در میان سایر کشورها منطقه غرب آسیا (آنچه که در مورد قطر مشاهده نمودیم نمونه ای برای این موضوع است)، ممانعت از حضور قدرت های فرامنطقه ای در منطقه و تضعیف تلاش های آن ها برای پیشبرد منافع خود و عدم نقش آفرینی آن ها در تحولات جاری منطقه، کاهش تنش های قومیتی و مذهبی در منطقه و ... .

به طور کلی می توان گفت حضور ایران در عراق و سوریه براساس اصل قرآنی و عقلی همچون مسایل امنیتی، راهبردی و سیاسی صورت گرفته است. 

----------

 -[۱]اصل ۱۵۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران: «جمهوری اسلامی ایران سعادت انسان در کل جامعه بشری را آرمان خود می‌داند و استقلال و آزادی و حکومت حق و عدل را حق همه مردم جهان می‌شناسد. بنا بر این در عین خودداری کامل از هر گونه دخالت در امور داخلی ملت های دیگر، از مبارزه حق‏طلبانه مستضعفین در برابر مستکبرین در هر نقطه از جهان حمایت می‌کند.»

[۲]- قرآن کریم، سوره نساء، آیه ۷۵.

[۳] -صحیفه نور، ج ۴، ص ۳.

[۴]- صحیفه نور، ج ۱۱، ص ۲۶۲.    /۹۹۴/ب۱۰۱/ف

محمدصادق مصطفوی