راه‌حل تطابق امیال درونی با واقعیت بیرونی
به گزارش خبرگزاری رسا، نماز جمعه این هفته هامبورگ به امامت حجت الاسلام ترابی رییس آکادمی علوم اسلامی هامبورگ در مسجد امام علی (ع) این شهر اقامه شد.
متن خطبه های این هفته نماز جمعه هامبورگ به این شرح است:
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم: الْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً
«مال و فرزندان، آرایش و زیور زندگى دنیا هستند، ولى اعمال شایسته پایدار نزد پروردگارت از جهت پاداش بهتر و از لحاظ امید داشتن به آنها نیکوتر است» (کهف/46)
در رابطه با مدیریت مال و ثروت از دیدگاه قرآن کریم به آیة شریفه: «والذین یکنزون الذهب والفضة ولاینفقونها فی سبیل الله فبشرهم بعذاب الیم» (توبه / 340) رسیدیم.
خداوند می فرماید: «ولا ینفقونها فی سبیل الله» منظور از راه خدا انجام مسؤولیت در قبال زندگی است. این مسؤولیت بر حسب موقعیت و شرایط مردم در بین ایشان تقسیم شده است تا هر کسی به توسعه و پیشرفت زندگی بپردازد و توانمندی های خود را برای پیشرفت زندگی و رساندن آن به جایگاه های عالی تر بکار بندد.
قرآن کریم بر اساس این منطق به برخی از پندارهای نادرست درباره ثروت پاسخ های نغزی دارد:
1ـ برخی ثروت را تنها الروم/39) برای تباهی و انحراف از فطرت الهی (یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تُلْهِکُمْ أَمْوالُکُمْ وَ لا أَوْلادُکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ مَنْ یَفْعَلْ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ المنافقون)
امام صادق علیه السلام فرمود: دعای چهارکس مستجاب نمیشود: 1.کسی که در خانه بنشیند و بگوید: خدایا روزی مرا برسان. خداوند میفرماید:آیا دستور ندادم که پی روزی بروی و تلاش کنی. 2.مردی که تمام اختیار خانواده را به دست همسرش می دهد (خودش فکرش را به کار نمی انداز و هیچ ابتکار عمل مردانهای ندارد) خداوند میفرماید: آیا اختیار او را به دست تو واگذار نکردم ؟ 3.فردی که دارای مال و ثروت باشد و آن را تباه کند و گوید: خدایا روزیم را برسان. خداوند میفرماید: آیا دستور ندادم که میانه رو باش و اسراف نکن،...؛ 4.مردی که پول داشته و آن را قرض داده بدون آنکه سندی بگیرد. خداوند میفرماید: مگر تو را دستور ندادم که شاهد بگیری؟ (بحارالانوار جلد 103 صفحه 12 حدیث 53)
مطلب سوم: جایگزینهای برتر (باقیات الصالحات)
معمولا انسان به حسب طبیعتش دوست دارد هر چه بیشتر دارا باشد و حتی چه بسا دوست دارد داراترین باشد. اما این برای همه و برای همیشه شدنی نیست. لذا انسان بر اساس کمبودهایی که در زندگی خود احساس می کند همواره در درون خود ممکن است احساس عدم توانگری داشته باشد و این احساس به او آسیب عاطفی بزند. به عبارت دیگر از یک سو به رفع همه کاستی ها و به دست آوردن دارایی بیشتر تمایل درونی دارد و از یک طرف رفع همه کاستی ها هیچگاه مقدور انسان نیست و همیشه چیزهای بزرگتری هست که میل دارد آنها را به دست بیاورد. پرسش این است که این تعارض بین میل درون و حقیقت بیرون چگونه باید حل شود؟ به پیشنهاد قرآن کریم و روایات اهل البیت جایگزین های برتری وجود دارد که حداقل می تواند بالانس بین این دو حقیقت برقرار کند یعنی کمبودهای بیرونی را با غنای درونی یا جایگزین های بیرونی دیگر پوشش دهد و برطرف نماید.
در تعبیر قرآن کریم و آیه ای که در صدر خطبه تلاوت گردید به این جایگزین های برتر «الباقیات الصالحات» اطلاق شده است. باقیات صالحات اموری صالحى است که برخلاف مال و ثروت که اموری ناپایدار و موقتی است، امور پایدار، ماندنی و محفوظ عندالله تبارک و تعالی است.
قرآن کریم به طور مشخص در دو آیه از باقیات صالحات یاد فرموده است: یکی آیه 46 سوره کهف که در صدر بحث تلاوت شد و دیگری آیه 76 سوره مبارکه مریم: «الْمالُ وَ الْبَنُونَ زینَةُ الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ الْباقِیاتُ الصَّالِحاتُ خَیْرٌ عِنْدَ رَبِّکَ ثَواباً وَ خَیْرٌ أَمَلاً» «وَ یَزِیدُ اللَّهُ الَّذِینَ اهْتَدَوْاْ هُدًى وَ الْبَاقِیَاتُ الصَّالِحَاتُ خَیرْ عِندَ رَبِّکَ ثَوَابًا وَ خَیرْ مَّرَدًّا» «و خدا هدایت یافتگان را بر هدایت مىافزاید و اعمال صالحى که (اجرش نعمت) ابدى است نزد پروردگار تو بهتر (از مال و جاه فانى دنیا) است هم از جهت ثواب الهى و هم از جهت حسن عاقبت اخروى»
باقیات صالحات دو معنا میتواند داشته باشد:
1ـ معنای اوّل: معنای اول که شاید مشهورتر باشد یک معنای عرفی است و طبق آن، باقیات صالحات شامل هر عمل صالحی نیست بلکه فقط آن دست از اعمال صالح است که اثرات و برکات آن حتی بعد از مرگ در همین دنیا ادامه پیدا میکند و به دیگران خیر میرساند. لذا بعضی از مفسرین نوشته اند: «باقیات صالحات، هر فکر و ایده و گفتار و کردار صالح و شایستهاى است که طبعاً باقى مىماند و اثرات و برکاتش در اختیار افراد و جوامع قرار مىگیرد. (مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 12، ص 446، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ اول، 1374ش؛ ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق و مصحح: فارس صاحب الجوائب، احمد، ج 14، ص 80، دار صادر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.)
روایاتی وجود دارد که به باقیات و صالحات به معنای اوّل (معنای مشهور عرفی) اشاره دارد، مانند:
1ـ امام صادق علیه السلام فرمود: اجر و پاداشى انسان را (پس از مرگ) دنبال نمی کند مگر سه خصلت: 1. صدقه جاریهاى که پس از مردن شخص نیز جریان داشته باشد و این صدقه حتی اگر تا روز قیامت هم باقى باشد، پاداشش به آن شخص می رسد. صدقه و خیراتى که وقف نموده که به ارث وارث نیز نرسد؛2. روش خیر و سیره هدایت کننده ای که ایجاد کرده و خود به آن عمل می نموده و دیگران هم پس از آن به آن عمل می نمایند؛ 3. فرزند صالحى که براى او استغفار نماید. (بن ابی جمهور احسایی، محمد بن علی، عوالی اللئالی العزیزیة، ج 3، ص 260، دار سید الشهداء للنشر، قم، چاپ اول، 1405ق.)
2ـ امام صادق علیه السلام فرمود: شش خصلت است که مؤمن بعد از مردن از آنها بهره مند می گردد 1. فرزند صالحى که براى او استغفار نماید.2. قرآنی که از خود به یادگار گذاشته و پس از مرگش خوانده مىشود. 3. چاه آبى که حفر کرده و در اختیار مردم گذاشته است. 4. درختى که غرس کرده. 52( «امام باقر علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم از کنار مردى عبور می کرد که در باغش درخت می کاشت. پس آن حضرت در کنارش ایستاد و فرمود: آیا تو را راهنمایى کنم بر کاشتن درختى که ریشهاش پا برجاتر و میوههایش زودرستر و بهتر و پایندهتر باشد؟ عرض کرد: آری، مرا رهنمایى فرما، ای رسول خدا! فرمود: چون بامداد و شام کنى بگو: «سبحان اللَّه و الحمد للَّه و لا اله الا اللَّه و اللَّه اکبر»؛ زیرا اگر آن را بگویى به شماره هر تسبیحه اى ده درخت در بهشت از انواع میوهها دارى و آنها از «باقیات صالحات» است.» (کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 506، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول الکافی، ترجمه مصطفوی، سید جواد، ج 4، ص 268 – 269، کتاب فروشی علمیه اسلامیه، تهران، چاپ اول، 1369ش.) فخر رازی در بیان باقیات صالحات میگوید: «....زمانی که انسان می گوید سبحان اللّه همانا به دست آورده که خداوند از هر چیزی که شایسته او نیست، منزه می باشد و این سعادت بزرگ برای انسان است. (فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 21، ص 468، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ سوم، 1420ق(.«امام صادق علیه السلام فرمود: باقیات صالحات همان نماز شب و دعای سحر است» (قطب الدین راوندی، سعید بن عبداللّه، فقه القرآن، محقق و مصحح: حسینی ، سید احمد، ج 1، ص 129، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، قم، چاپ دوم، 1405ق)/۸۴۷/ب۱۰۲/ف