مروری بر پنجاه و چهارمین شماره فصلنامه معرفت كلامی + چکیده
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مؤسسه امام خمینی(ره)، پنجاه و چهارمین شماره فصلنامه معرفت فلسفی کلامی ویژه زمستان 1395 را به سردبیری محمود فتح‌علی منتشر کرد.
در این شماره از فصلنامه مقالات زیر آمده شده است:
تبيين ضرورت وجودي عقل فعال از ديدگاه ابن سينا
بررسي ديدگاه مخالفان قاعده حداكثري سنخيت علت و معلوم
گذر از متافيزيك
كاركردهاي عليت تحليلي در برهان
بررسي تكويني يا اعتباري بودن حق از ديدگاه آيت الله مصباح
روش علامه طباطبايي در استنباط مسائل علوم انساني دستوري از آموزه هاي ارزشي دين
تاريخ دليل تباين
تبيين ضرورت وجودي عقل فعال از ديدگاه ابن سينا
محمد حسين عباسي
چکيده: ابن سينا موجودي مجرد را به نام عقل فعال در نظام فلسفي خود پذيرفت و در پي تبيين عقلي براي ضرورت وجود آن برآمد. قبل از او، ارسطو عقل فعال را در فلسفه خود مطرح كرد. دغدغه اصلي ارسطو حل مسئله ادراك كلي بود؛ چراكه در نظام فلسفي او، نفس به مثابه امري مادي، قادر به ادراك صور عقلي مجرد نبود.
در نتيجه، ارسطو ضرورتا به عقل فعال مجرد رسيد كه جايگاه وجودشناختي آن در نزد وي، ابهاماتي دارد. ابن سينا در تلاش خود براي حل اين مشكل، با رويكردي متفاوت با ارسطو به تبيين وجود عقل فعال پرداخت. آيا ابن سينا در رويكرد جديد خود، توانست به تبيين وجودي عقل فعال برسد و در صورت پاسخ مثبت، چگونه بدان پرداخت؟ در مقاله حاضر، پس از بيان رويكرد ابن سينا، با استفاده از قاعده الواحد و برهان ضرورت وجود عقل فعال به مثابه مُفيض صور عقلي، وجود آن اثبات مي شود و در پايان، نظر ابن سينا مورد ارزيابي قرار مي گيرد.
بررسي ديدگاه مخالفان قاعده حداكثري سنخيت علت و معلوم
حجت الله مرزاني
چکيده: يكي از فروع مهم اصل عليت، قاعده سنخيت علت و معلول است كه موجب تقابل فيلسوفان مدافع اين قاعده با مخالفان آن شده است. اين مخالفتها را با توجه به دو معناي حداقلي و حداكثري سنخيت، مي توان به دو دسته تقسيم كرد: معناي حداقلي سنخيت در نظامهاي فلسفي پيش از حكمت متعاليه معنا مييابد و معناي حداكثري نيز با توجه به مباني خاص حكمت متعاليه چون اصالت وجود و تشكيك وجود تبيين ميگردد. مخالفان معناي حداقلي سنخيت، متكلمان و بهويژه اشاعره هستند و مخالفان معناي حداكثري سنخيت شامل گروههاي مختلفي از جمله برخي از فيلسوفان مخالف حكمت متعاليه، برخي اصوليين و نيز تفكيكي ها هستند. در اين مقاله به تحليل و نقد مخالفان معناي حداكثري و پاسخ به آنها بر مبناي حكمت متعاليه مي پردازيم.
گذر از متافيزيك
عباسعلي اميري
محمد فنائي اشكوري
چکيده: هايدگر معتقد است افلاطون با نظريه مُثُل و رويگرداني از حقيقت به صدق، سنگ بنايي را گذاشت كه بر تمام تاريخ متافيزيك تأثير داشت. تفكيك ميان فاعل شناسا و متعلق شناسايي در فلسفه پس از افلاطون ادامه يافت و در فلسفه دكارت به نقطه اوج خود رسيد. سوبژكتيويته حاصل از چنين تمايزي، سيطرهاي تام و تمام بر انسان داشت و او را از جايگاه خود كنار زد و به ظهور تكنولوژي و علم جديد انجاميد و بيخانماني را براي انسان معاصر به ارمغان آورد.
هايدگر راه رهايي از سيطره سوبژكتيويته را بازگشت به ديدگاه فيلسوفان پيشاسقراطي ميداند و پرسش از هستي را در اولويت طرح فلسفي خود قرار ميدهد. از ديدگاه هايدگر تنها موجودي كه ميتواند از هستي پرسش كند، دازاين است كه با در ـ جهان ـ بودن در هستي غوطهور است و ميتواند معناي آن را درك كند. طرح هايدگر به گونه اي است كه فلسفه اسلامي را نيز دربر مي گيرد. ازاين روي پيش از هرگونه تطبيق و مقايسه ميان اين دو فلسفه، بايد به نقدهاي بنيادين هايدگر بر متافيزيك توجه لازم و كافي مبذول داشت تا از هر گونه رهزني شباهت ها و تمايزها دور مانيم.
كاركردهاي عليت تحليلي در برهان
سيد مصطفي موسوي اعظم
چکيده: انقسام عليت به خارجي و تحليلي، كاركردهاي فراواني در فلسفه اسلامي دارد كه گستره برهان از جمله آنهاست. برهان به عنوان تنها روش معتبر منطقي در اكتساب يقين، از رهگذر عليت تحليلي بستر تحولات و كاركردهايي است. 1. كارآمدي برهان اقتراني حملي، 2. حصرگرايي اقسام برهان در «لم»، «دليل» و «إن مطلق» (معلولينِ علت واحده) و رد برهان «ملازمات عامه» و 3. امكان طرح برهان «لم» در اثبات وجود حق تعالي و نقد برهان «شبه لم» از جمله تاثيرات عليت تحليلي در گستره برهان است.
بررسي تكويني يا اعتباري بودن حق از ديدگاه آيت الله مصباح
سيد عباس موسوي
سيد محمد رضا موسوي
چکيده: نوشتار پيشرو درباره يكي از بحثهاي مهم فلسفه حق است و آن پرداختن به اين پرسش است كه آيا «حق» در كاربرد «حق داشتن» از نظر آيت الله مصباح، امري تكويني است يا اعتباري؟ براي مثال وقتي گفته مي شود «خداوند حق خلق دارد» يا «انسان حق حيات دارد»، آيا حق موردنظر با قطع نظر از جعل جاعل داراي واقعيت نفس الامري و حاكي از واقع است يا امري اعتباري و قراردادي است؟
اگر حق نيز امري عيني و تكويني باشد، در آن صورت حق ها از جمله امور عيني و نفس الامري بوده، كشف شدني خواهند بود و براي پي بردن به حقها بايد به امور عيني و تكويني مراجعه كرد؛ وگرنه مفهوم حق از قبيل مفاهيم اعتباري و قراردادي بوده، حاكي از واقع نيست كه در اين صورت حقها متكي به اعتبار معتبِرند. با توجه به اينكه آيت الله مصباح از شخصيت هاي برجسته و صاحب نظر در علوم انساني بوده، نظرشان در مسئله حق تأثيرگذار است، نوشتار حاضر به بررسي نظر ايشان در اين باره پرداخته و درصدد بيان اين مدعاست كه بر اساس مباني آيت الله مصباح و معاني مختلف اعتباري چنين نيست كه حق فقط ماهيتي اعتباري داشته باشد، بلكه مي توان براي حق ماهيتي غيراعتباري نيز قايل شد.
روش علامه طباطبايي در استنباط مسائل علوم انساني؛ دستوري از آموزه هاي ارزشي دين
عباس گرائي
علي مصباح
چکيده: در اين تحقيق با تعريف علوم انساني توصيفي و دستوري و بيان تفاوت روش تحقيق آنها نشان ميدهيم كه از منظر علامه طباطبائي ارزش ها در تعيين اهداف و جهتدهي به مسائل علوم انساني دستوري نقشي اجتناب ناپذير خواهند داشت. ازاين رو براي توليد علوم انساني دستوري سعادت آفرين، نيازمند نظام ارزشي جامع نگر و كاملِ دين حق هستيم، و ازآنجاكه مسائل علوم انساني دستوري بعد از تعيين هدف و دستيابي به توصيفهاي لازم شكل ميگيرند، رويكرد ايشان در استنباط مسائل اين علوم در سه مرحله تبيين شده است: 1. گردآوري مباني و توصيفهاي لازم؛ 2. بيان يا دستكم در نظر داشتن اهداف دين حق در مسئله؛ 3. تنظيم پاسخ مسئله.
تاريخ دليل تباين
مهدي عظيمي
چکيده: تدوين «تاريخ منطق دوره اسلامي» نيازمند بسي پژوهشهاي تاريخي درباره مسائل جزئي اين منطق است. جستار كنوني بر يكي از آنها انگشت مي نهد: اثبات عكس سالب كلي از رهگذر تباين موضوع و محمول آن (دليل تباين)، كه تئوفراستوس و ائودموس آن را ابداع كردند. اين ابداع در جنبش ترجمه از طريق «في انعكاس المقدماتِ» اسكندر افروديسي (ترجمه ابوعثمان دمشقي) به فارابي و ابن سينا ميرسد. دليل تباين در طول تاريخ منطق در جهان اسلام، فراز و نشيب هاي بسياري از سر گذرانده كه در اين مقاله به تفصيل مورد بحث قرار خواهد گرفت.
مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، هفدمین شماره دو فصلنامه معرفت كلامی را در 188 صفحه به قیمت ۳۵۰۰ تومان منتشر کرده است و علاقه‌مندان می توانند برای دسترسی به متن کامل مقالات اینجا را کلیک کنید./ ۹۹۸/ ن۶۰۴/ش