انتشار هفدهیمن شماره قرآن شناخت + چکیده

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مؤسسه امام خمینی(ره)، هفدهمین شماره دوفصلنامه علمي - پژوهشي قرآن شناخت  ویژه  پاييز و زمستان 1395 را به سردبیری محمود رجبی منتشر کرد.

در این شماره این مقالات را می‌خوانیم:

تحليلي تازه از تعامل معناشناسي و تفسير قرآن به قرآن با الهام از ديدگاه ايزوتسو

تفسير موضوعي در «بحار الانوار»

واقع‌نمايي گزاره‌هاي خبري قرآن كريم: نحوة اثبات و ادله

بررسي پيش‌گويي قرآن بر اساس قرائات گوناگون آيات ابتدايي سورة روم

بررسي و نقد ديدگاه ريپين درباره خاستگاه و كاركرد اختلاف قرائات

تبارشناسي فكري‌‌ ـ مذهبي نظّام نيشابوري

تحليلي تازه از تعامل معناشناسي و تفسير قرآن به قرآن با الهام از ديدگاه ايزوتسو

حامد ساجدی

 ابوالفضل ساجدی

 چکيده:  «معناشناسي»، از علوم نوپا در دنياي غرب است كه از زيرشاخه هاي زبان شناسي به شمار مي آيد و به دنبال فهم بهتر معناي سخن است. اين علم در پي كشف سازوكارهاي معنا با روشي علمي است. يكي از اين نگاه هاي نو و كارآمد، نگاه معناشناسانه قرآن پژوه ژاپني، توشيهيكو ايزوتسو، است. وي با به كارگيري معناشناسي قومي در متن قرآن، عملاً گونه اي از تفسير «قرآن به قرآن» را عرضه كرده است. با اين حال، ديدگاه وي دچار كاستي ها و ابهاماتي است. در واقع، وي تنها گام هاي اوليه را آغاز كرد و اكنون لازم است قدم هاي بعدي و تكميلي طي شود.

مقاله حاضر با روش «تحليلي ـ توصيفي» درصدد رفع نقاط ابهام اين فرضيه و بسط و تكميل آن است تا با رسيدن به يك معناشناسي تكامل يافته، بيشتر و دقيق تر تفسير قرآن را ياري كند. نوشتار پيش رو پس از پيرايش مباني معناشناسي قومي ، از دو عنصر «نسبيت زباني» و «ترجمه ناپذيري» به مباحث «روش شناختي» مي پردازد. ايزوتسو از تأثير جهان بيني متكلم در فهم معناي واژگان سخن گفته است. در ادامه، نشان مي دهد كه مي توان جهان بيني متكلم را به پنج ساحت تقسيم كرد تا تعامل جهان بيني و زبان بهتر و دقيق تر فهم شود. در مجموع، مي توان گفت: توجه به پنج جهان بيني قرآني را بايد در فهم واژگان اين كتاب دخيل دانست: جهان بيني تصديقي در عرض معناي واژه؛ جهان بيني تصديقي در طول معناي واژه؛ جهان بيني ترسيمي؛ جهان بيني تصوري؛ و جهان بيني لفظي.

تفسير موضوعي در «بحار الانوار»

سميه منتظر

 حسن طارمي راد

 منصور پهلوان 

چکيده: با بررسي شمول و گستردگي موضوعات «بحار الانوار» از يك سو، و كامل بودن آيات هر باب از سوي ديگر، نظم و انسجام روش علامه مجلسي در ورود به تفسير آيات روشن مي گردد. بررسي محتواي باب هايي كه هم داراي آيات و هم تفسير هستند، نمايانگر توسعه و ابتكار ايشان در گردآوري آيات بر اساس موضوع بندي ابواب تفسيري در «بحار الانوار» است كه در ذيل آن، با نقل از دانشمندان و مفسران و بررسي و نقد اقوال ايشان، مقدمات رسيدن به مرحله بعد فراهم مي شود.

 تحليل، استنتاج و اظهار نظرْ اصلي ترين مرحله در تفسير است كه با پاسخ به شبهات از سوي مرحوم مجلسي و رفع تعارض ها با تكيه بر اصول تفسيري صورت گرفته است. از مجموع بررسي هاي صورت گرفته، وسعت و قوت كار علامه مجلسي ثابت مي شود. نگاه دقيق مرحوم مجلسي در ترجيح نظر برخي از مفسران با استناد به سياق آيات، شهرت و احاديث و نقد برخي ديگر از نظرات تفسيري به سبب تناقض با مسلمات اعتقادي و احاديث و همچنين جلوگيري از تكلف در تفسير، گواه اين مطلب است. هرچند نمي توان گفت ايشان در زمان خويش به دنبال تفسير موضوعي به شيوه كنوني بوده، اما عمق و دقت كار وي در «بحار الانوار» به گونه اي است كه مي تواند براي دانشمندان و صاحب نظران حوزه تفسير موضوعي منشا الهام و پيشرفت باشد.

واقع‌نمايي گزاره‌های خبري قرآن كريم: نحوه اثبات و ادله

محمدرضا امين

 احمد واعظي  

 چکيده: يكي از مسائل مهم و مرتبط با زبان قرآن، واقع نمايي گزاره هاي خبري قرآن است. برخلاف آثار پيشين، «واقع نمايي» را متفاوت با «معرفت بخشي» و مشتمل بر دو مولفه «قصد واقع گويي» و «مطابقت با واقع» مي دانيم. وانگهي، برخلاف تصور غالب، واقع نمايي گزاره هاي خبري قرآن را علاوه بر دلايل برون ديني، گاهي مي توان با دلايل نقلي قرآني و روايي نيز بررسي و احياناً اثبات كرد، به گونه اي كه منجر به مصادره به مطلوب يا دور نشود.

براي اثبات اين مدعا، پس از بسط روش شناسي بحث و تبيين و اثبات امكان استفاده از دلايل درون ديني، از دلايل نقلي قرآني و روايي و نيز دلايل عقلي مطرح در قرآن، كه ويژگي هاي قرآن و خداوند را بيان مي كنند و نيز از اصاله الظهور، استفاده كرده ايم.

بررسي پيش گويي قرآن بر اساس قرائات گوناگون آيات ابتدايي سوره روم

اسماعيل سلطاني بيرامي

 محمد اميديان

چکيده: از جمله وجوه اعجاز قرآن، پيش گويي هاي تاريخي آن است. آيات ابتدايي سوره روم از معروف ترين پيش گويي هاي قرآن كريم است. با اين حال، اين آيات بر اساس قول مشهور، قول غيرمشهور و روايت كتاب الكافي، داراي سه نوع قرائت است كه مبتني بر هر كدام از آنها، تفسير آيات نيز تغيير مي كند. اين مقاله به روش «توصيفي و تحليلي» به ارزيابي تاريخي اين پيش گويي پرداخته و راه كارهاي جمع بين اين تفاسير را تعيين كرده است نتيجه اين پژوهش نشان مي دهد اشكالاتي كه بر تفسير مشهور گرفته شده از اعتبار كافي برخوردار نيست.

همچنين در صورت حل اشكالات وارد بر توجيه تاويلي بودن روايت كتاب الكافي، مي توان بين تفسير مشهور به عنوان ظاهر آيه و اين روايت و تفسير غيرمشهور به عنوان تاويل آيه جمع بست. در نهايت، حتي در فرضي كه اين سه دسته تفسير با همديگر قابل جمع نباشند، هر يك متضمن يك پيش گويي است كه به وقوع پيوسته و خود دليل قاطعي بر اثبات اعجاز قرآن است.

بررسي و نقد ديدگاه ريپين درباره خاستگاه و كاركرد اختلاف قرائات

سميه جعفري كلهرودي

نصرت نيلساز   

چکيده: اندرو ريپين، يكي از برجسته ترين قرآن پژوهان معاصر، در مقالات متعدد، آيات 95 انبياء، 40 اعراف، 24 نبا و چالش هاي پيش روي مفسران در تعامل با ساختارهاي نحوي دشوار يا واژگان غريب اين آيات و نقش اختلاف قرائات در اين روند را بررسي كرده است. او نيز مانند ساير خاورشناسان شكاك، اسانيد روايات اسلامي را به طور كلي بي اعتبار دانسته و نسبت دادن قرائات به مراجعي از نسل نخست مسلمانان را جعلي و تنها عاملي براي اعتبار بخشيدن به اين قرائات مي داند. ريپين تاثيرپذيري از مفاهيم عهديني و انگيزه هاي عقيدتي ـ كلامي را در پيدايش قرائات مختلف در بازه اي از زمان، كه به تثبيت نهايي متن قرآن انجاميد، موثر مي داند. در اين جستار، ديدگاه هاي وي در زمينه خاستگاه اختلاف قرائات و كاركرد اصلي آن تبيين و نقد شده است.

تبارشناسي فكري مذهبي نظام نيشابوري

احمد محمدي مجد

 چکيده: حق گويي و بيان واقعيات از جمله شاخصه هاي ارزشمند در تحقيقات علمي است، ولي متاسفانه گاهي به علل گوناگون، مطالبي قابل تامل و بررسي مطرح مي گردد؛ مانند آنچه ذهبي درباره نظام نيشابوري، مفسر شهير، گفته كه «هيچ دليلي بر اثبات تشيع او در تفسيرش وجود ندارد».

اين پژوهش به بررسي اين نظريه پرداخته و ميزان حق و باطل بودن آن را در معرض نظر جويندگان حقيقت قرار داده است. در اين ميان، به يكي از مهم ترين شاخصه هاي شناخت نامه مفسران، كه همانا تبارشناسي فكري و مذهبي آنان است نيز پي ببريم.

در اين مسير، تنها به آنچه نظام فقط در تفسيرگران سنگ خود ـ غرائب القران و رغائب الفرقان ـ درباره ديدگاه معرفتي و مذهبي خويش بيان نموده اكتفا شده است. نظام در تفسيرش هرجا مجالي براي ابراز باورهاي مذهبي خود ديده، شواهد و دلايل فراواني بر وابستگي خود به تشيع بيان نموده است.

مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، هفدهمین شماره دوفصلنامه علمی ـ پژوهشی  قرآن شناخت را در 146 صفحه و به قیمت ۳۵۰۰ تومان منتشر کرده است و علاقه‌مندان می توانند برای دسترسی به متن کامل مقالات اینجا را کلیک کنید./۹۹۸/ن ۶۰۴/ش