عقب نشینی راهبردی در سند جدید حماس

به گزارش خبرگزاری رسا، خالد مشعل مسئول شاخه سیاسی جنبش مقاومت اسلامی فلسطین «حماس» در یک نشست مطبوعاتی در دوحه پایتخت قطر، سند سیاسی جدید این جنبش را اعلام کرد. در این سند، حماس با ارائه تعریف مجدد از تشکیلات و با هدف دستیابی به افق ‌های جدید در جامعه جهانی، تشکیل دولت فلسطین در محدوده مرزهای ۱۹۶۷ را پذیرفته است. حماس در سند جدید خود ضمن تغییر دیدگاه در خصوص تشکیل دولت فلسطین گفته است: حماس تشکیل دولت مستقل فلسطین به مرکزیت بیت‌المقدس در داخل مرزهای چهارم ژوئن ۱۹۶۷ و بازگشت تمامی پناهندگانی که بالاجبار خانه ‌های خود را ترک کرده ‌اند را به عنوان راه حل توافق ملی می‌بیند.

نکته قابل توجه آن است که در سند جدید حماس دیگر از نابودی اسرائیل سخنی در میان نیست. اما سند از به رسمیت شناختن اسرائیل نیز سر باز زده است. در ماده اول این سند آمده است: جنبش اسلامی حماس، هدف خود را رهایی فلسطین و مبارزه با پروژه صهیونیسم و نقطه رهایی، هدف و رویکرد خود را براساس اسلام می‌داند.در تعاریف رسمی قبلی حماس، این سازمان به عنوان شاخه‌ای از تشکیلات اخوان المسلمین معرفی شده بود ولی در سند جدید این تعریف وجود ندارد.

حماس همچنین قائل به برداشت معتدل از اسلام در تمام شئون زندگی است. به عقیده حماس، اسلام دین حسن نیت و صلح است و همه پیروان مذاهب و ادیان در سایه آن می‌توانند با امنیت زندگی کنند. اسلام مخالف هرگونه افراط گرایی و تعصبات قومی،نژادی و مذهبی بوده و طرفداران خود را به مبارزه با دشمنان ، حمایت از مظلومان و حفاظت از غرور، سرزمین، حقوق و ارزش های مقدس خود فرا می‌خواند.

در سند سیاسی جدید حماس در باره شهر بیت المقدس تاکید شده است شهر قدس که از جایگاه ویژه تاریخی، دینی و تمدنی برای عربها، مسلمانان و تمام بشریت برخورداراست، باید پایتخت آینده دولت فلسطین باشد. شناخته شدن قدس به عنوان پایتخت برای فلسطین علاوه بر فلسطینیان حق مسلم و مشروع عرب‌ها و مسلمانان جهان است.

حماس مبارزه خود را تنها معطوف به صهیونیسم کرده و در سند خود تاکید کرده است مبارزه ما نه با دین یهودیت و یهودیان، بلکه با پروژه صهیونیسم است. با این وجود رهبران صهیونیسم قضیه را به گونه مطرح می‌کنند گویا با یهودیت و یهودیان مبارزه می‌ کنیم. در تاریخ اسلام نمی‌ توان یهودی ‌ستیزی که در اروپا ايجاد شده است، را مشاهده کرد. صهیونیسم با حمایت اروپا سرزمین فلسطین را اشغال کرد و سیاست شهرکسازی آن وخیم‌ترین نمونه اشغال است.

به گفته رهبران حماس منشور جدید برای حماس این امکان را فراهم می کند که با جهان خارج ارتباط برقرار کند. پیام حماس به جهان این است که حماس رادیکال نیست، بلکه یک جنبش عملگرا و متمدن است که از یهودیان متنفر نیست و فقط با کسانی که زمین های فلسطینی ها را اشغال کرده و مردمشان را می کشند، می ‌جنگد.

رژیم صهیونیستی بلافاصله به سند جدید حماس واکنش نشان داد. دیوید کیز، یکی از سخنگویان نخست وزیر اسرائیل اظهار کرد روشن است که حماس می خواهد دنیا را بفریبد و هدفش از صدور سند جدید کاستن از فشارهای بین ‌المللی است. به گفته کیز، حماس در تلویزیون عربی زبانش و در مسجد و مدرسه، هر روز تبلیغ می کند که اسرائیل و نسل یهودیان را از بین ببرید؛ لذا دنیا فریب نمی‌ خورد و تغییر موضع حماس را باور نمی ‌کند.

حماس در بندهای مختلف سند سیاسی جدید تلاش داشته است تا به نوعی توجیه کند که پذیرش مرزهای ۱۹۶۷ به معنای عقب نشینی در برابر رژیم صهیونیستی نیست. اما نکته مهمی که در سند جدید قابل توجه است، حذف یک بند بسیار مهم و راهبردی است که حاکی از تغییر رویکرد حماس در سال های پیش رو می باشد. یکی از بندهای مهم تاسیس حماس در سال  ۱۹۸۸ که از سوی رهبران فقید این جنبش بر آن تاکید شده بود، دعوت صریح به لزوم از بین بردن موجودیت اسرائیل بود که در سند جدید کاملا حذف شده است.

این مسئله بیانگر تغییر راهبردهای اولیه و اصولی حماس است و نشان می دهد حماس قصد دارد در راستای عادی سازی روابط میان اعراب و رژیم صهیونیستی گام بردارد که از سال ها پیش سازمان آزادیبخش فلسطین پیشتاز آن بود و در ماه های اخیر روند آن شدت یافته است. به همین دلیل برخی تحلیلگران سند جدید حماس را  تکرار تجربه سازمان ساف توصیف کرده اند که در پی آن مذاکرات با رژیم صهیونیستی آغاز شد.

در چرایی تغییر راهبردی در رویکرد و سیاست های حماس باید گفت شرایط و فشارهای منطقه ای و بین المللی، رهبران به نقطه ای رسانده است که احساس می کنند دوران مقاومت و نابودی اسرائیل پایان یافته و وقت آن رسیده است که با جامعه جهانی هم سو شوند و حقوق خود را در چهارچوب قوانین بین المللی دنبال کنند.

دور شدن حماس از محور مقاومت یعنی جمهوری اسلامی ایران و سوریه به دنبال وقوع بحران در سوریه، موجب نزدیکی بیشتر حماس به محور سازش وکشورهای عربی همچون مصر و عربستان و قطر و نیز ترکیه شد. لذا تحت تاثیر سیاست های این کشورها قرار گرفته و به ناچار و یا داوطلبانه گام در مسیر سازش نهاده است. 

در این راستا چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه چندی پیش تاکید کرده بود که آنکارا از حماس خواسته است که اسرائیل را به رسمیت بشناسد. همچنین پیشنهاد تشکیل دو کشور را قبول کند و با شرط خلع سلاح موافقت کند.

دیدگاه های مردم فلسطین نسبت به سند سیاسی جنبش حماس متفاوت است. بطور کلی می توان این دیدگاه های را به دو دسته تقسیم کرد. نگاه اول نگاهی واقع گرایانه است به این معنا که می گویند جنبش حماس سند سیاسی خود را با توجه به شرایط فعلی منطقه وجهان منتشر کرده است. در واقع حماس با منتشر کردن این سند می خواهد اتهامات وارد شده به آن از جمله ضدیت با یهود را رد کند تا با این کار از خطر قرار گرفتن در لیست گروه های تروریستی در امان بماند و فلسطینی ها بیش از این هزینه فشار و محاصره را نپردازند.

اما گروه دیگری از فلسطینیان بر این باورند که سند سیاسی جنبش حماس تکرار تجربه سازمان آزادی بخش فلسطین مبنی بر عقب نشینی از برخی خواسته های فلسطینیان است. این موضوع به این معناست که سند جدید حماس مقدمه ای خواهد بود برای مذاکرات سازش با اسرائیل و سرانجام به رسمیت شناختن این رژیم. این گروه سوالات متعددی را مطرح می کنند از جمله این اگر هدف حماس از صدور سند سیاسی جدید تکرار تجربه سازمان آزادی بخش است، چه تفاوتی با رویکرد محمود عباس رییس تشکیلات خودگردان دارد؟ واگر با رویکرد او تفاوتی ندارد، به چه دلیل فلسطینیان نوار غزه از سال ۲۰۰۷ یعنی از زمان حاکمیت حماس بر غزه، تاکنون متحمل سه جنگ شده اند؟  

مهمترین چالش حماس پس از صدور سند جدید آن است که رژیم صهیونیستی و کشورهای غربی، با تشکیل کشور فلسطین بدون به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی، و عقب نشینی کامل از گزینه مقاومت مسلحانه، وهمچنین عقب نشینی از حق بازگشت فلسطینیان موافقت نخواهند کرد.

غرب تا زمانی که حماس وتمام گروه های فلسطینی به مقاومت مسلحانه پای بند هستند، آن ها را گروه های تروریستی می داند، لذا تن دادن به گزینه دو دولت، به مفهوم خلع سلاح آشکار فلسطینیان است. چالش دیگر حماس آن است که پذیرفتن مذاکرات مستقیم با اسرائیل بعد از به رسمیت شناختن آن، مستلزم پای بندی به تمام قطعنامه های بین المللی و قطعنامه های امضا شده از جمله توافقنامه اسلو خواهد بود. اسنادی که حماس طی سال های گذشته آن را خیانت به آرمان فلسطین قلمداد می کرد.

به طور طبیعی رژیم صهیونیستی و غرب از سند سیاسی جدید حماس استقبال خواهند کرد، اما هیچ بعید نیست در آینده نزدیک اعلام کنند که این عقب نشینی حماس کافی نیست و لازم است حماس امتیازات بیشتری بدهد. این امتیازات شامل به رسمیت شناختن اسرائیل وعقب نیشنی از اصل مقاومت و در نهایت خلع سلاح فلسطین است.

در پایان باید گفت عقب نشینی راهبردی حماس، ضربه دیگری به مقاومت فلسطین وارد نموده و جبهه سازش را تقویت خواهد کرد. احتمالا در داخل فلسطین شکاف های تازه ای بروز کند و فلسطینی ها در استیفای حقوق خود با موانع بیشتری رو به رو خواهند شد./۹۱۶/ ۱۰۲/ع

احمد قره داغی