سفر السیسی به عربستان؛ همگرایی و استراتژی های آینده

به گزارش خبرگزاری رسا، عبدالفتاح السیسی رئیس‌جمهور مصر یکشنبه گذشته برای دیدار با سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان و پایان دادن به شکاف بین قاهره و ریاض و بهبود روابط و تقویت روابط استراتژیک میان دو کشور پس از ماه ها تنش دوباره به این کشور سفر کرد. این در حالی است که جوی از خوش‌بینی بر محافل رسمی درباره نتایج این سفر و پایان دادن به اختلافات بین دو کشور طی هفت ماه گذشته، حاکم است.رئیس‌جمهور مصر با مقامات سعودی درباره هماهنگ کردن مواضع در قبال لیبی، آینده رابطه مصر با ایران، همکاری نظامی و اطلاعاتی در منطقه باب‌المندب،اختلافات بر سر مالکیت دو جزیره تیران و صنافیر و فراهم کردن تسهیلات سرمایه‌گذاری از سوی مصر برای پیمانکاران سعودی، به بحث و تبادل نظر پرداخت که نشان دهنده تلاش این دو کشور برای به دست آوردن مجدد نقش خود در منطقه می باشد. سفر السیسی رئیس جمهور مصر به ریاض با توجه به چالش‌های موجود در روابط دو کشور، اختلاف دیدگاه‌های قاهره و ریاض و همچنین مسائل منطقه‌ای، قابل تحلیل و ارزیابی است.

نقش بی بدیل مصر برای عربستان

عربستان در منطقه، ایران را به عنوان رقیب اصلی استراتژیک خود می‌بیند و در پی آن است که با همکاری قدرت‌های بزرگ و منطقه به ظن خود از نفوذ طبیعی ایران در منطقه جلوگیری کند. در این میان نقش مصر به عنوان یکی از قدرت‌های منطقه‌ای برای همگرایی بیشتر با ریاض و ایجاد ائتلاف‌های جدید منطقه‌ای و بهره‌مندی از توانمندی‌های نظامی و موقعیت استراتژیک مصر برای نیل به اهداف منطقه‌ای ریاض بسیار سودمند است.  عربستان تلاش می‌کند در لشکرکشی در یمن و سوریه، مصر را کنار خود داشته باشد. در وهله اول عربستان سعودی اصرار دارد که مصر فارغ از هویت و سیاست خارجی مستقل، خود را در منظومه و ائتلاف عربستان تعریف و نقش پررنگ تری ایفا کند. ائتلاف علیه یمن، محدود کردن ایران و ترسیم و آرایش نیروها در سوریه از اصلی ترین اهداف عربستان در برهه کنونی است که اصرار دارد مصر خود را در آن تعریف کند.

نکته دوم که شعاع راهبرد سعودی ها را محدود می کند، این واقعیت است که این تفکر عربستان نمی تواند، الزاما منطبق با نگاه و ادراک مصر از پویایی های منطقه ای و شرایط موجود باشد. در واقع ایفای نقش پررنگ تر از سوی مصر که مورد انتظار عربستان است، در تضاد با برخی اولویت های مصر قرار دارد. همچنین در تضاد با جایگاه و نقش تاریخی قاهره در نظام منطقه ای خاورمیانه است. مصر مترصد ایفای نقش مستقل تر و بازیابی جایگاه از دست رفته خود است و از این رو نمی تواند تعهداتی فراتر از منافع و اولویت های خود به عربستان بدهد؛ بخصوص که فارغ از برخی دوره های همکاری میان ریاض و قاهره، ماهیت روابط این دو بازیگر عربی رقابتی و مبتنی بر عناصری از ناهمسویی استراتژیک است و مسلما یک مصر قوی مطلوبیتی برای داعیه های رهبری عربستان نداشته و نخواهد داشت.

در حالی که مصر بعد از کودتا و سرکوب جنبش اخوان المسلمین با مشکلات متعدد اقتصادی و نیز تشدید شکاف‌های اجتماعی مواجه بوده است و کمک‌های عربستان و نیز برخی همپیمانان این کشور در منطقه نتوانسته است اقتصاد رنجور این کشور را سامان‌داده و به ثبات برساند، لذا شاهد هستیم مصر به دلیل مشکلات اقتصادی و شرایط حاکم بر این کشور در پی تداوم ناآرامی‌ها و مخالفت‌های عدیده با حکومت نظامیان و نیز نفوذ جریان‌های تکفیری و سلفی در صحرای سینا با تهدیدات تروریستی عدیده‌ای مواجه است. بنابراین در اتخاذ یک سیاست خارجی مستقل و توانمند برای تاثیرگذاری بر تحولات منطقه به نوعی با چالش روبروست.

الگوی رفتاری مصر در برابر عربستان

در تحلیل سفر سیسی به ریاض که می تواند تنش های موجود را کاهش داده و آرامش نسبی را بر روابط دو قدرت عربی حاکم کند، به دو مسئله مهم می توان اشاره کرد:

مسئله اول به این موضوع بر می گردد که رفتارهای یکسال اخیر قاهره را باید امتیازگیری های بیشتر از ریاض برای جبران ضعف های اقتصادی دانست که با معیشت مردم و مشروعیت السیسی و حلقه تصمیم گیری این کشور ارتباط معناداری پیدا می کند.

فارغ از این اولویت کلیدی، باید مسئله دومی را نیز اضافه کرد که این الگوی رفتاری مصر در قبال عربستان، ناشی از عناصر و الزامات قدرت منطقه ای قاهره است که می توان آن را بازیابی و بازتعریف مصر از نقش و جایگاهش در جهان عرب و منطقه دانست که در صورت تحقق می تواند بر جایگاه عربستان نیز تاثیر بگذارد و نگرانی مقامات آل سعود در واقع از این زاویه است.

از این رو سفر رئیس جمهوری مصر به ریاض می تواند تاکیدی باشد بر روابط راهبردی دو کشور، اما همزمان نمی تواند نگاه متفاوت مقامات دو کشور نسبت به بحران ها و محیط کنونی خاورمیانه را منطبق بر هم و بخصوص منطبق بر دیدگاه مقامات سعودی نماید. بنابراین باید گفت که بروز تنش در روابط موجود تا حدی طبیعی و متاثر از نقش مستقل مصر به عنوان یک قدرت منطقه ای است و همچنان شاهد نوعی از تنش مدیریت شده بین دو کشور برای دریافت امتیازهای بیشتر خواهیم بود. همچنین مصر و عربستان پیشبرد فرایند صلح فلسطین را باعث تقویت نفوذ خود برای تحکیم رهبری منطقه ای خود در میان کشورهای عرب و به تبع آن، بهبود موقعیت خود در نگاه غربی ها، بویژه آمریکا، تلقی می کنند. در حوزه امنیتی نیز، تصور می کنند که پیشرفت چشمگیر در فرایند صلح راه را برای همکاری اعراب - اسرائیل علیه دشمن مشترکی ، بویژه ایران و گروه های جهادی سلفی، هموار می سازد.

ارزیابی نهایی

نکته اصلی در سفر السیسی به ریاض، به نوعی کاهش تنش‌های فزاینده بر سر روابط دو کشور در خصوص مسائل منطقه‌ای و در راس آن بحث سوریه و نیز چگونگی مشارکت نیروهای نظامی مصر در عملیات علیه یمن است. در واقع می‌توان گفت که ممکن است این دیدار بتواند شرایط را برای زدودن برخی از اختلافات حادث بر سر موضوعات منطقه‌ای مانند یمن یا بحث موضع گیری علیه سیاست‌های ایران در منطقه هموارتر سازد، اما با این وجود به نظر می‌رسد که اختلافات کلیدی بین دو کشور مصر و عربستان همچنان پایدار باقی بماند و مصر به دنبال افزایش حضور نظامی در منطقه برای لشکرکشی به یمن و نیز همسویی بیشتر با محور عربی-غربی برای تشدید فشارها علیه سوریه نخواهد بود./ ۹۱۶/۱۰۲/ع

کامران امیدی