وضعیت داعش در منطقه و آینده مبهم آن
به گزارش خبرگزاری رسا، با ادامه عملیات آزادسازی موصل، گروه تروریستی ـ تکفیری داعش در عراق به سرعت در حال فروپاشی است. داعش طی چند ماه گذشته تاکنون بیش از نیمی از مناطق تحت کنترل خود را در عراق و سوریه از دست داده و چیزی نمانده که پایتخت خودخوانده خود را در موصل و رقه نیز از دست بدهد.
داعش پس از شکست هایی که به ویژه در عراق متحمل شد، تا کنون حمله بزرگی صورت نداده و پیروزی های میدانی چشم گیری نداشته است. داعش در سال های ٢٠١٥ و ٢٠١٦ و اوایل ٢٠١٧ مراکز مهم و پرجمعیتی را در عراق از دست داد؛ از جمله شهرهای« ابوغریب، تکریت، رمادی، فلوجه، کبیسه، سنجار و اکثر روستاها و شهرهای استان نینوا تا موصل.» آن گونه که مقامات وزارت دفاع عراق و پنتاگون آمریکا گفته اند عملیات نظامی در شهر موصل در مراحل نهایی است و چیزی نمانده است که موصل کاملا آزاد و پاکسازی شود.
نه تنها در عراق، بلکه در سوریه نیز داعش رو به افول است. داعش تا حد زیادی کنترل خود را بر مناطق گسترده‌ای در سوریه از دست داده است. از جمله مناطقی در مرز ترکیه و سوریه شامل حلب، رقه، شهر الباب و پیش از آن منبج، مارع و روستاها و شهرهایی در شمال حلب و حومه شرقی آن تا کناره های رود فرات از جمله دیر حافر و اخیرا در الطبقه (رقه) و فرودگاه آن و تعداد زیادی از روستاها در این استان به‌علاوه تدمر و مناطقی در اطراف حمص شرقی و نیز حومه شرقی و غربی درعا در جنوب سوریه.
اما چرا داعش که زمانی به شکل برق آسا مناطق زیادی را در عراق و سوریه تصرف کرد، اکنون به سرعت در حال عقب نشینی و شکست است؟
نخست؛داعش قدرت ارتباط بین مواضع تحت کنترل خود را از دست داده و به همین دلیل روند امدادرسانی و پشتیبانی این گروه از عناصرش کاملا مختل شده است.
دوم؛ داعش کنترل خود بر منابع مالی از جمله نفت، تولیدات کشاورزی و آثار باستانی را از دست داده است. پیش از این داعش با قاچاق و بهره برداری از این منابع بر قدرت خود می افزود. داعش از طریق همین اموال بود که برای خود طرفدارانی در داخل و خارج جذب می کرد و یا طرفداران خود یا حتی ساکنان محلی را به این وسیله می خرید.
سوم؛ داعش از سال ٢٠١٤ تعداد زیادی از برجسته ترین رهبران خود را از دست داده است. برخی از آنها جزء معاونان ابوبکر البغدادی بودند؛ از جمله ابومحمد الجولانی، عمر الشیشانی، ابومسلم الترکمانستانی و ابوعلی الانباری. از طرفی اطلاعاتی در باره شکاف های گسترده در داخل داعش بدست آمده که حاکی از ضعف درونی و فروپاشی سازمانی این گروه بود. خسارت های میدانی پی در پی در سطح نظامی و انسانی در کنار کاهش منابع درآمد و فاش شدن اسرار درونی این تشکیلات، به تدریج زمینه شکست داعش را فراهم کرد.
این در حالی است که تکیه داعش بر رویکرد طائفه ای و فرقه ای به ویژه در عراق به جای آن که موجب گسترش نفوذ آن شود، باعث ضعف آن شد و حتی بسیاری از اهل سنت علیه داعش شوریدند، چرا که تجربه تلخی در دوران حاکمیت داعش داشتند و شاهد قساوت ها، ستمگری ها و جنایات این گروه بودند.
روند میدانی افول داعش به گونه ای است که نیروهای رقیب از هم اکنون دارند خود را برای مرحله پساداعش و نحوه جمع آوری میراث دولت خلافت آماده می کنند. در همین راستا آمریکا مناطق نفوذ خود را از منطقه حسکه در سوریه تا مرزهای عراق و رقه توسعه داده و پس از پیاده کردن نیرو در شرق فرات، پایگاه‌هایی را در آنجا ایجاد کرده است. گروه های معارض سوریه نیز به دنبال سیطره بر مناطقی از قلمون شرقی تا سویداء و درعا و دمشق تا حومه حمص و تدمر هستند؛ یعنی همان مناطقی که روزگاری در اختیار داعش بود. از سوی دیگر ترکیه نیز به دنبال سیطره بر شمال سوریه از طریق ادامه عملیات درع الفرات (سپر فرات) است. روسیه نیز که پس از آزادسازی حلب موقعیت خود را در سوریه کاملا تحکیم کرده است، شمال و مرکز سوریه را هدف قرار داده و می کوشد از یک سو با کُردها و از سوی دیگر با نظام سوریه تعامل داشته باشد.
اما سرنوشت داعش بعد از ازدست دادن موصل و رقه چه خواهد بود؟ آیا این به معنای پایان اندیشه و رویکرد داعش است یا پایان یک سازمان و تشکیلات؟ آیا داعش به عنوان یک تفکر قادر است همچنان در عراق و سوریه حضور خود را حفظ کند؟
بسیاری از کارشناسان سال ٢٠١٧ را سال پایان مرکزیت دولت داعش به مفهوم نظامی و جغرافیایی می دانند، اما بر این باورند که این گروه ممکن است در آینده به یک تشکیلات مسلح پراکنده تبدیل شده و ترجیحا وارد فاز امنیتی شود. بازماندگان داعش خواهند توانست برخی مناطق کوچک را در عراق و سوریه در اختیار گرفته و یا با انجام عملیات تروریستی ناامنی را در این دو کشور تشدید کنند، بدون این که چنین اقداماتی از عمق و تأثیر‌گذاری لازم برخوردار باشد.
به این ترتیب بقایای داعش تا مدتی در دو کشور عراق و سوریه دست به مانورهایی خواهد زد. این مساله در مورد سازمان القاعده نیز اتفاق افتاد و هنگامی که تشکیلات مذکور در افغانستان شکست خورد و رهبر و افراد خود را از دست داد، به فاز امنیتی روی آورد.
پیش بینی دیگر آن است که اکثر عناصر داعش – به ویژه در عراق و سوریه – به سایر تشکل ها و گروه های مشابه به لحاظ فکری و عملی بپیوندند. در همین حال برآورد می شود که اکثر نیروهای خارجی این گروه به دنبال راه امنی برای بازگشت به کشورشان یا رفتن به کشورهای دیگر همچون لیبی، نیجریه و افغانستان باشند.
در پایان باید گفت داعش به عنوان یک تشکل سازمانی و دولتی که بر مناطق گسترده ای در عراق و سوریه حکومت می کرد، به پایان خط رسیده است؛ اما تفکر و نیز بسیاری از عناصر و طرفداران آن همچنان موجود هستند. به همین دلیل نمی توان این واقعیت را از نظر دور داشت که تفکر داعش در بسترهای بحران خیز به شکل سازمانی جدید بازتولید شده و عناصر فعلی و نیز عناصر جدیدی را به کار خواهد گرفت./۹۱۶/ ۱۰۲/ ع
منبع: طنین
نویسنده: سیامک یارمحمدی