انتشار جدیدترین شماره فصلنامه «اسلام و مطالعات اجتماعی»
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، مرکز مطالعات فرهنگی ـ اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چهاذدهمین شماره فصلنامه علمی- تخصصی «اسلام و مطالعات اجتماعی» ویژه پاییز 1395 را به مدیر مسؤولی حجت الاسلام نجف لک‌زایی منتشر کرد.
عناوین مقالات این شماره فصلنامه اسلام و مطالعات اجتماعی:
چگونگی جامعه‌پذیری مهدویت
عوامل بازدارنده در توسعه منجی‌گرایی مهدوی از دیدگاه اسلامی
درآمدی بر تبیین نقش بنیادین خانواده در وفاق اجتماعی با نگاهی قرآنی
اخلاق اسلامیِ حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی سایبر: (با تأکید بر واتس‌آپ) )
تاثیر پیام‌های بازرگانی ماهواره‌ای بر تغییر روابط میان‌فردی زوجین
بررسی رابطه میان انواع «خود»، در خودگشودگی جوانان در شبکه‌های اجتماعی؛ «مطالعه موردی: سایت کلوب دات‌کام»
چگونگی جامعه‌پذیری مهدویت
محمود ملکی راد
چکیده: جامعه‌پذیری فرایندی است که فرد در طی آن، افکار، معتقدات، ارزش‌ها، الگوها و معیارهای فرهنگ جامعه خود را یاد می‌گیرد. جامعه‌پذیری، موضوعی میان‌رشته‌ای است که در حوزه‌های مختلف کاربرد دارد؛ یکی از حوزه‌های کاربرد آن، حوزه دین است.
جامعه‌پذیری دینی نیز فرایندی است که افراد یک جامعه، با باورها، اعمال، وظایف، آیین‌ها، مراسم، مناسک، ارزش‌ها، هنجارها و نمادهای دینی جامعه خود آشنا می‌شوند و آنها را فرا می‌گیرند و موجب انتقال فرهنگ دینی از نسلی به نسل دیگر می‌شوند.
برای جامعه‌پذیری مهدوی به‌عنوان زیرمجموعه جامعه‌پذیری دینی نیز لازم است زمینه‌هایی به‌وجود آید تا افراد باورها، ارزش‌ها و نمادهای اندیشه مهدوی را فرا گیرند و موجب انتقال آنها از نسلی به نسل دیگر شوند.
در این تحقیق با هدف استقرار اندیشه مهدویت و نشان‌دادن راه‌های انتقال آن از نسلی به نسل دیگر، درباره چگونگی جامعه‌پذیری مهدویت، بحث و گفت‌وگو شده است.
مهم‌ترین یافته‌های تحقیق، بررسی اشکال جامعه‌پذیری مهدوی است که ممکن است به دو شکل: یادگیری و انتقال مستقیم، آشکار و رسمی و یادگیری و انتقال غیرمستقیم و غیررسمی صورت گیرد. همچنین بررسی عواملی که در جامعه‌پذیری مهدوی نقش دارند و عبارتند از: نهاد خانواده، نهاد تعلیم، نهاد رسانه و نهاد دین و مذهب.
عوامل بازدارنده در توسعه منجی‌گرایی مهدوی از دیدگاه اسلامی
سید میر صالح حسینی جبلی
چکیده: منجی‌گرایی یکی از وجوه مشترک ادیان توحیدی و از جمله پدیده‌های معنوی است که در ادیان مختلف وجود دارد. مصادیق منجی در میان پیروان ادیان، گوناگون است. مسلمانان، نجات جوامع بشری را در ظهور حضرت مهدی(ع) می‌دانند و با توسّل به آن حضرت، در زمینه‌سازی برای ظهور جامعه مهدوی تلاش می‌کنند.
در مسیحیت نیز نجات جامعه بشری را در ظهور حضرت عیسی(ع) دانسته‌اند. در این میان، عده‌ایی از منجی‌گرایی مهدوی‌گریزان بوده و کسب درآمد و قدرت خود را در گرو ایجاد زمینه‌های کاذب معنویت‌گرایانه می‌دانند. شناخت عوامل بازدارنده مهدویت‌گرایی از دیدگاه اسلامی، از دغدغه‌های اصلی این پژوهش است.
این مهم، با روش تحلیل ثانوی بر داده‌های نقلی که برگرفته از قرآن و حدیث است، انجام می‌شود. عواملی مانند: «خود» فردی، شیاطین، سحر، کسب پول و تنوع‌طلبی در معنویت‌گرایی، سبب جلوگیری از گسترش منجی‌گرایی مهدوی(ع) می‌گردد و چگونگی کنترل این عوامل از یافته‌های نوآورانه این تحقیق است.
درآمدی بر تبیین نقش بنیادین خانواده در وفاق اجتماعی با نگاهی قرآنی
فرج الله میرعرب
چکیده: جامعه بشری، هر روز از پیوندهای انسانی و محبت‌آمیز دورتر می‌شود و به فشارهای قانونی و دوربین‌های کنترلی نیازمندتر می‌گردد! این روند قابل ادامه‌دادن نیست. انسان باید بر اساس فطریات خود زندگی کند و بر اساس برنامه خلقت خود با دیگران ارتباط برقرار کند. نوشتار حاضر به شیوه اسنادی تحلیلی، در پی ارائه راهکاری قرآنی برای رفع این مسأله است. از نظر قرآن، تنها دیدن انسان، خطایی راهبردی از سوی انسان در تعامل با خود و نشان از فراموش‌کردن خود است.
خداوند، او را زوج دیده و زوجین را از «نَفْس واحِده» آفریده و اهمیت‌دادن به «رابطه ارحامی» را لازم شمرده و روابط انسانی را در این قالب طراحی کرده است. با این نگاه، تشکیل خانواده آغاز راه برای یکی‌شدن و آموزش زیستن در اجتماع بشری و تمرین وفاق با دیگران است.
ندیدن رابطه انسان‌ها در قالب خانواده، نابودن‌کردن پیوندهای طبیعی و فطری انسان است و نیازمند‌شدن به جبر برای ایجاد وفاق است. با این نگاه، همبستگی اخلاقی و احساس وظیفه، بیش از خواست و نیاز جنسی در روابط زن و مرد اهمیت می‌یابد تا محیط مساعدی برای رشد جسمانی و اعتلای معنوی و اخلاقی فرزندان‌شان فراهم آید و آنان زندگی متوافق و همگرا را در جامعه خانواده تجربه کنند.
وفاقی که در جامعه کوچک خانواده تجربه می‌شود، بهترین زمینه رسیدن به وفاق اجتماعی درونی است. در چنین جامعه‌ای، سخن‌گفتن از بنی‌آدم اعضای یک پیکرند، معنا دارد و پیوندهای اجتماعی با برداشته‌شدن اجبار قانونی، قابل تداوم است.
اخلاق اسلامیِ حریم خصوصی در شبکه‌های اجتماعی سایبر: (با تأکید بر واتس‌آپ) )
کریم خان محمدی
علی اکبر شاملی
چکیده: ورود شبکه‌های اجتماعی سایبری، به‌ویژه، شبکه‌های اجتماعی بر پایه موبایل؛ همچون واتس‌آپ، با آسیب‌هایی همراه بوده که یکی از این آسیب‌ها، تهدید حریم‌خصوصی کاربران است. در این‌گونه شبکه‌ها، حریم‌خصوصی کاربر، از سه جهت، یعنی: در مقابلِ کاربران دیگر، در مقابل گردانندگان این شبکه‌ها و در برابر دولت‌ها در معرض تهدید قرار می‌گیرد.
این مقاله، به روش تحلیلی توصیفی، و با استناد به متون اصیل دینی، ضمن استخراج اصول اخلاقیِ مرتبط با «حریم‌خصوصی»، مانند: استیذان، ستاریت، رازداری، عدم تجسس، اصل انعکاس و همچنین پرهیز از ظلم، پرهیز از سرقت و پرهیز از آزار دیگران، این اصول را نسبت به اطلاعات مکنون در فضای مجازی جاری دانسته و نتیجه می‌گیرد: دولت‌ها در مواجهه با دو اصل اخلاقی، یعنی؛ حفظ امنیت کاربران و حفظ حریم‌خصوصی آنان- تا جایی که امکان دارد- باید با ترویج اصول اخلاقی و تأسیس شبکه‌های ملی، زمینه‌های حفظ حریم خصوصی شهروندان را تأمین نموده و از بهره‌گیری از اطلاعات کاربران برعلیه خودشان پرهیز کنند.
تأثیر پیام‌های بازرگانی ماهواره‌ای بر تغییر روابط میان‌فردی زوجین
شمس الله مریجی
حکیمه احسانی
چکیده: رسانه‌های نوین همچون ماهواره، در عصر کنونی با پوشش جهانی و برنامهریزی هدفمند، سعی دارند تا با نفوذ در تمامی ابعاد زندگی فردی و اجتماعی بشر، فرهنگ و ارزش‌های غربی را در قالب‌های متنوع، به‌تدریج و البته بدون مقاومت، جایگزین هویت واقعی مخاطبان خود کنند.
پیام‌های بازرگانی، گونه‌ای از این قالب‌های رسانه‌ای و تأثیرگذار است که سوای از هدف نهایی تغییرات ارزشی، با تغییر نگرش و تأثیر بر توده‌ها به‌ویژه خانواده‌ها، بسترهای فرهنگی لازم را برای تأمین منافع مادی نیز فراهم می‌کند.
از یک‌سو، نیاز روزافزون تولیدکنندگان کالا و خدمات به یافتن بازارهای جدید با بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های رسانه و از سوی دیگر، خانواده‌ها و به‌ویژه زوجین که رکن اصلی خانواده بوده و همواره نیازمند شناخت، راهنمایی و کسب تجربه برای رفع نیازهای خود می‌باشند، سبب توجه و اهمیت تبلیغ محصولات بازرگانی شده است.
در این میان، راهنمایی‌های کاذب این تبلیغات، برای زوجین، بسیار مخاطره‌انگیز شده و سبب پدیدآمدن آسیب‌های متعدد در عرصه خانواده و ارتباط زوجین شده است. مقاله حاضر تلاش می‌کند تا با روش اسنادی و نیز تکیه به تحلیل محتوای برخی از پیام‌های بازرگانی، به بازخوانی این تأثیرات و آسیب‌ها بپردازد.
از مهم‌ترین این تأثیرات می‌توان به: تغییر سبک‌زندگی، تضعیف بنیان خانواده، عدم مسئولیت‌پذیری، کاهش ارتباط عاطفی، ترویج روحیه خیانت زوجین، ایجاد بیماری‌های روانی، اشاعه فساد اخلاقی و بی‌بندوباری و نیز ضررهای مالی اشاره کرد.
سی رابطه میان انواع «خود» در خودگشودگی جوانان در شبکه‌های اجتماعی «مطالعه موردی سایت کلوب دات‌کام»
داود رحیمی سجاسی
مختار مولایی توتاخانه
چکیده: مسئله تحقیق این است که کاربران شبکه اجتماعی کلوب، از میان انواع خودها، چگونه خودشان را در کلوب معرفی و اظهار می‌کنند. بنیان نظری این تحقیق، به بررسی آراء اندیشمندان در حوزه کنش متقابل نمادین، خود و معرفی خود پرداخته است.
جامعه آماری پژوهش، شامل همه کاربران فعال و جوان سایت «کلوب دات‌کام» است. نمونه‌گیری این تحقیق از نوع در دسترس و با تعداد نمونه 370 نفر انجام گرفت.
روش این پژوهش، از نوع پیمایشی و به‌صورت آنلاین و ابزار اصلی گردآوری اطلاعات، پرسش‌نامه است که پس از انجام پیش آزمون روایی و پایایی آن تأیید گردیده است و علاوه بر پرسش‌نامه، مشاهده پروفایل کاربران نیز به عنوان راه دوم ابزار گردآوری اطلاعات بررسی گردید.
در این پژوهش، برای داوری تجربی از آزمون‌های توصیفی و استنباطی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، کاربران برای معرفی خودشان، خود را شخصی موفق، نخبه، مثبت و توانمند معرفی می‌کنند و همچنین خود را کمتر شخص غیر مذهبی و مخالف نظام حاکم معرفی کرده‌اند.
نتایج تبیینی، حاکی از آن است که میان جنسیت و نحوه خوداظهاری تفاوت معناداری وجود دارد. مشاهده پروفایل کاربران نیز نشان داد که کاربران در معرفی خود سعی می‌کنند خودی مثبت، آرمان‌گرایانه و کمال‌خواه معرفی کنند که شاید به دور از واقع باشد و بر اساس نظریه گافمن به نوعی، نقش بازی می‌کنند.
گفتنتی است، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چهاردهمین شماره فصلنامه علمی- تخصصی «اسلام و مطالعات اجتماعی» را در 157 صفحه منتشر کرده است./998/ن ۶۰۲/ش