ضرورت فهم دقیق از تنوع فرهنگی زائران
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از روزنامه قدس، جامعه شیعی به دلیل محوریت زیارتگاه و حرم‌های شریف ائمه اطهار(ع) با موضوع و اصل مهم و مبنایی «امامت و ولایت» بیش از دیگران نیازمند شناخت صحیح و درست از مقوله زیارت است و متخصصان علوم اجتماعی، زبان شناسی، تاریخ، اقتصاد و هر شاخه دیگری از علوم که در زمینه انجام پژوهش‌های اجتماعی و فرهنگی با محوریت شناخت اساسی و مطمئن و معتبر زیارت بتواند کمک کند باید در این زمینه وارد میدان عمل شوند و قطعاً جهان تشیع در این مورد حرف‌های زیادی برای گفتن دارد که جهانیان را می‌تواند، مورد خطاب قرار دهد.
سلسله نشست‌های پژوهشی جامعه شناسی زائر و زیارت با موضوع «زیارت و صورت بندی تاریخی هویت شیعی» در محل مدیریت پژوهش و برنامه‌ریزی آستان قدس رضوی در حرم مطهر امام رضا(ع) برگزار شد.
دکتر جبار رحمانی عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این جلسه به بیان اهمیت زیارت در بین مسلمانان و بویژه شیعیان پرداخت و افزود: هر چند مهم‌ترین علت و جاذبه زیارت در بین مسلمانان و شیعیان دوازده امامی تقرب الهی و عشق و محبت به خاندان وحی و ائمه اطهار(ع) است، اما نباید مؤلفه‌های هویت تاریخی شیعی و مباحث و موضوعاتی که امروزه در مقوله زیارت تأثیرگذار هستند، مورد غفلت واقع شود.
دکتر رحمانی گفت: در زمینه مؤلفه‌های تاریخی هویت شیعی باید دوره‌بندی‌های مختلف تشیع را از هم تفکیک کرد، ضمن اینکه لازم است در مورد ابعاد مختلف این هویت نیز دقت خاصی داشته باشیم.
وی ادامه داد: هویت تاریخی شیعی را اگر به مثابه هویتی اجتماعی و فرهنگی در نظر بگیریم، برای دوره‌های مختلف تشیع و پیروان آن صورت بندی‌های گوناگون وجود داشته است.
رحمانی اشاره کرد: هر چند شیعیان 12 امامی به عنوان دینداران و مسلمانانی که با اعتقاد به جانشینی ائمه اطهار(ع) بعد از رسول اکرم(ص)، دارای مذهب و اعتقاد صحیح اسلامی در این زمینه هستند، شناخته می‌شوند، اما شواهد و قراین و صفحات تاریخ نشان می‌دهد که شیعیان به عنوان گروه و مذهبی راستین همواره در حکومت‌های کشورهای اسلامی (به غیر از ایران و چند کشور معدود) تحت سرکوب و فشار قرار داشته‌اند.
عضو هیأت علمی این پژوهشکده تصریح کرد: هر چند که در بعضی از موارد و مقاطع تاریخی شیعیان، زمام حکومت را در دست داشته‌اند، اما به طور کلی، هویت تاریخی شیعه بیانگر اعمال رنج و سختی از سوی حکمرانان کشورهای اسلامی بر این گروه از مسلمانان است.
وی از «زیارت» به عنوان مقوله و آیین تأثیرگذار و کلیدی در بین شیعیان جهت تقرب به ذات اقدس الهی یاد کرد و افزود: زیارتگاه‌ها و مراقد شریف ائمه اطهار(ع) در بین شیعیان از جایگاه و احترام خاصی برخوردار هستند و هر چند افراد و قومیت‌های گوناگونی با عقاید و آداب و رسوم متنوعی به امر زیارت و رفتن به زیارتگاه‌ها می‌پردازند، اما از آنجا که مذهب تشیع دارای منابع غنی و مطمئن از اصول صحیح اسلامی در این زمینه است، بنابراین بحث زیارت در بین شیعیان هم فوق‌العاده مهم‌تر و خاص‌تر مورد توجه قرار می‌گیرد.
این پژوهشگر اجتماعی معتقد است: امروزه زیارت اشکال و انواع بسیار متفاوتی پیدا کرده است و شاهد تحولات کمی و کیفی عظیمی در این مقوله هستیم. به عبارت دیگر در جهان امروز، هم انواع و اقسام الگوهای جدید زیارت را شاهد هستیم و هم امکان کمیت بالای زائر و زیارت را برای حضور در زیارتگاه‌ها و افزایش زائران را مشاهده می‌کنیم، به گونه‌ای که امروزه با توجه به وضعیت اقتصادی و فراهم بودن بسیاری از امکانات می‌توان حتی در یک روز به صورت رفت و برگشت به زیارتگاه و مرقد شریف امام بزرگواری چون حضرت رضا(ع) مشرف شد و همچنین امکان زیارت مجازی نیز فضای جدیدی را در این زمینه به وجود آورده است.
وی خاطرنشان کرد: توجه به فرآیندهای توسعه زیارت و همچنین توسعه کمی و کیفی زیارتگاه‌ها و رشد حضور زائران بیشتر در این مکان‌ها، از جمله مقوله‌ها و موضوعاتی است که از سوی خبرگان و نخبگان و متخصصان مربوطه در این زمینه باید مورد بحث و بررسی قرار گیرد و ضروری است که شناخت صحیح و درستی از فضاهای زیارتی در زمینه امر زائر و زیارت صورت گیرد.
رحمانی ادامه داد: شناخت صحیح و انجام پژوهش‌های اجتماعی درست و مرتبط در این زمینه می‌تواند، در جهت سیاستگذاری‌های دقیق و اصولی و منطبق با واقعیت در این موارد کمک شایانی بکند.
این عضو هیأت علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم با بیان اینکه تنوع فرهنگی زائران و مؤلفه‌های وابسته به آن، نیازمند فهم دقیق از انواع اجتماعات زائران و لوازم آن است، افزود: به همین دلیل مطالعات اجتماعی و فرهنگی زیارت یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر در جامعه فعلی کشور ماست که الزاماً باید توسط متخصصان علوم اجتماعی و با توجه به شرایط و فرآیندهای انجام یک کار تحقیقاتی و علمی انجام شود.
وی متذکر شد: هر چند سازمان‌ها، نهادها، دستگاه‌ها و... که متولی رسیدگی به امور دینی و مذهبی و اداره زیارتگاه‌ها هستند، شاید تحقیقات و پژوهش‌هایی در این زمینه انجام داده باشند، اما به نظر می‌رسد، این تحقیقات یا کافی نبوده و یا از نظر علمی و تخصصی دارای جامعیت و شرایط و مؤلفه‌های موردنظر نبوده‌اند.
این پژوهشگر علوم اجتماعی تأکید کرد: وقتی مقوله و پدیده باعظمتی با عنوان «زیارت» و «زیارتگاه» در جهان تشیع وجود دارد، لازم است، شناخت و درک عمیق و درستی نسبت به این موضوع از سوی عموم مردم (عموم شیعیان) و بویژه از سوی متخصصان و نخبگان و فرهیختگان علوم اجتماعی، علوم انسانی و... حاصل شود.
وی یادآور شد: جامعه شیعی به دلیل محوریت زیارتگاه و حرم‌های شریف ائمه اطهار(ع) با موضوع و اصل مهم و مبنایی «امامت و ولایت» بیش از دیگران نیازمند شناخت صحیح و درست از مقوله زیارت است و متخصصان علوم اجتماعی، زبان شناسی، تاریخ، اقتصاد و هر شاخه دیگری از علوم که در زمینه انجام پژوهش‌های اجتماعی و فرهنگی با محوریت شناخت اساسی و مطمئن و معتبر زیارت بتواند کمک کند باید در این زمینه وارد میدان عمل شوند و قطعاً جهان تشیع در این مورد حرف‌های زیادی برای گفتن دارد که جهانیان را می‌تواند، مورد خطاب قرار دهد.
رحمانی با بیان اینکه پژوهش‌های اجتماعی و علمی امروزه می‌تواند در سیاستگذاری زیارت مورد توجه مسؤولان و مدیران تصمیم‌گیر و سیاستگذار در این زمینه قرار گیرد، اظهار داشت: شیعیان، امروزه علاوه بر مؤلفه‌های دینی، کلامی و فلسفی در امر زیارت باید به وجه فرهنگی و پژوهشی و اجتماعی این مقوله نیز توجه اساسی داشته باشند، هر چند اعتقاد راسخ داریم که اصول و آداب صحیح زیارت از نظر مذهبی و دینی را باید از طریق علمای دینی و خبرگان و نخبگان مذهبی که با تحقیق و پژوهش به این اصول از قرآن کریم و سنت و سیره حضرات معصومین و ائمه اطهار(ع) دست یافته‌اند، فرا گرفت و ترویج کرد و گسترش داد./1325//102/خ