دلایل اهمیت تیران و صنافیر برای عربستان و اسرائیل/ ژنرال سیسی و دو راهی دلار سعودی یا محبوبیت مردمی
خبرگزاری رسا ـ گروه بین‌الملل: تنش‌ها میان عربستان و مصر به عنوان دوکشور مطرح جهان عرب در ماه‌های اخیر مساله‌ای است که توجه بسیاری از تحلیلگران سیاسی و اصحاب رسانه را به خود جلب کرده است. اختلاف بر سر مرجعیت دینی اهل سنت و دعوت نشدن عربستان به کنفرانس گروزنی، اختلاف پیرامون حمایت عربستان از تروریست‌های تکفیری در سوریه، انتقاد و همراهی نکردن مصر در جنگ عربستان علیه مردم بیگناه یمن تنها بخشی از این تنش‌ها بود که تا مدت‌ها در میان اصحاب رسانه مطرح بود.
اما با واگذاری جزیره تیران و صنافیر با دستور عبدالفتاح سیسی رییس جمهور مصر به عربستان سعودی و نقض این حکم در دادگاه عالی این کشور و غیرقانونی توصیف شدن این واگذاری، بار دیگر شاهد بروز درگیری و شکاف میان این دو قدرت جهان عرب بودیم. اینکه چرا مصر این دو جزیره را به خاندان سعودی پیش‌کش کرده و چه وعده‌هایی از سوی سعودی‌ها در ازای این واگذاری شنیده را باید بررسی کرد تا بتوان علت عصبانیت عربستان سعودی از تصمیم اخیر دادگاه عالی مصر را به وضوح ادراک کرد.
سفر ملک سلمان به مصر سرآغاز شروع پروژه تیران ـ صنافیر
سلمان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان اولین سفر رسمی خود به قاهره را با اقامت پنج روزه در این کشور آغاز کرد. با ورود پادشاه عربستان، عبدالفتاح سیسی رییس جمهور مصر به همراه تعدادی از مسئولان بلندپایه مملکتی به استقبال ملک سلمان رفتند.
بنابر اعلام رسانه‌های مصری هدف از این سفر پنج روزه بررسی آخرین تحولات منطقه و امضای چند سند همکاری میان دو کشور در ابعاد نظامی، اقتصادی، سیاسی و ... است.
با ورود ملک سلمان به مصر، احزاب و جریان‌های سلفی همسو با اندیشه سعودی این سفر را فرصت جدیدی برای پایان بحران مصر برشمردند. حزب توسعه و سازندگی با صدور بیانیه‌ای ضمن خوشامد به پادشاه عربستان اعلام کرد که ملک سلمان در میان مردم مصر دارای مقبولیت فراوانی است و این سفر آغاز فصل جدیدی در روابط دو کشور با هدف بازگشت مصر به جایگاه خود در میان کشورهای عربی و اسلامی است.
حزب «فردای انقلاب» به مدیریت ایمن نور نیز با ابراز خرسندی از حضور ملک سلمان در مصر از تلاش پادشاه عربستان در حل بحران‌های منطقه تجلیل کرد. عجیب‌تر آنکه در همین نشست جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک تهدید برای کشورهای عربی منطقه شمرده می‌شود و از پادشاه عربستان درخواست می‌شود تا با استفاده از امکانات و نفوذی که در میان کشورهای منطقه دارد مانع از افزایش دامنه اقتدار ایران اسلامی در کشورهای عربی و آنچه که «ایجاد اختلاف و تقسیم در جامعه مصر» نامیده است، شود.
واگذاری تیران و صنافیر به بهانه تعیین نقاط مرزی
با اتمام بازدید سلمان بن عبدالعزیز از مصر مهندس شریف اسماعیل نخست وزیر اعلام کرد که عربستان و مصر در ضمن این بازدید به توافقات مثبتی رسیده‌اند از جمله آنکه طرفین با امضای تفاهم نامه‌ای، در صدد تعیین مرزهای آبی میان دو کشور برآمدند؛ مساله‌ای که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان سیاسی و تحلیلگران استراتژیک آغازی برای واگذاری جزیره تیران و صنافیر به عربستان سعودی به حساب می‌آید.
پس از مدتی حکومت مصر اعلام کرد که مطابق با نقشه‌های ترسیم شده، مالکیت جزایر تیران و صنافیر به عربستان سعودی واگذار شده است زیرا این دو جزیره درون مرزهای آبی عربستان قرار گرفته‌اند.
اعلام خبر واگذاری جزیره تیران و صنافیر به سعودی‌ها، موجی از خشم و عصبانیت مردم و شخصیت‌های سیاسی مصر را به همراه داشت. آنان اعتقاد داشتند که عبدالفتاح سیسی رییس جمهور مصر در قبال دریافت مبالغ هنگفت به صورت سالیانه مالکیت این جزایر را به سعودی‌ها واگذار کرده است.
واکنش عربستان به اعتراضات مردمی
با افزایش دامنه اعتراضات مردم مصر و ترس از ایجاد شکاف بیشتر میان دو کشور عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان سعودی در مصاحبه‌ای تلویزیونی اعلام کرد که جزیره تیران و صنافیر همواره متعلق به سعودی‌ها بوده و کسی حق تشکیک در این مساله را ندارد.
وی با اشاره به مساله ترسیم مرزهای آبی میان دو کشور خاطر نشان کرد که این تقسیم با توافق طرفین انجام شده و عربستان سعودی از این تقسیم کاملا راضی است زیرا هر کشوری به دنبال مشخص کردن مرزهایش با کشورهای همسایه است و ما با توافقات انجام شده به تقسیم فعلی رسیدیم و از آن قاطعانه حمایت خواهیم کرد.
تیران و صنافیر، جزایر سعودی یا مصری؟!
وجود جزیره تیران و صنافیر میان آب‌های عربستانس سعودی و مصر خلیج عقبه را به سه بخش تقسیم می‌کند. تنها بخشی از این خلیج که گنجایش و ظرفیت عبور کشتی‌های تجاری را دارد، منطقه‌ای میان شبه جزیره سینا و جزیره تیران است که برای عبور اقلام تجاری به صورت دائم به کار گرفته می‌شود.
با وجود آنکه این دو جزیره در میان مصر و عربستان بود اما کارشناسان می‌گویند که مالکیت این دو جزیره تا سال 1950 در اختیار عربستان سعودی‌ها بوده است اما آل سعود در نامه‌ای رسمی به سازمان ملل متحد اعلام کرد که از حق خود در سیطره بر جزیره تیران و صنافیر چشم پوشی کرده و هیچگونه مالکیتی نسبت به آن ندارد. این مساله به وضوح نشان می‌دهد که مالکیت این دو جزیره به مصری‌ها مرتبط می‌شود.
یکی از تحلیلگران اعلام کرد که مطابق قانون بین‌المللی اگر مسیر عبور کشتی مشترک میان دو کشور باشد، مالکیت و بهره‌وری از منافع مکتسبه این مسیر میان دو کشور تقسیم می‌شود اما از آنجایی که معظم مساحت این دو جزیره درون خاک مصر است لذا به نظر می‌رسد که مالکیت مصر تقویت می‌شود.
عده‌ای دیگر نیز معتقدند که حتی اگر برای سعودی‌ها نسبت به تصرف و استفاده از این دوجزیره حقی قائل شویم اما در خلال نامه‌ای که عربستان در سال 1995 به سازمان ملل نوشته و به صراحت از خود هرگونه حقی نسبت به مالکیت تیران و صنافیر را نفی کرده است باید پذیرفت که مالکیت این دو جزیره متعلق به مصر است.
در سال 1906 م دولت وقت مصر با امضای تفاهم نامه‌ای با دولت عثمانی مالکیت جزیره تیران و صنافیر را از آن خود کرد. در خلال سال‌های 1906 تا 1950 اختلاف‌های شدید عربستان و مصر برسر مالکیت این دو جزیره سبب شد تا با تشکیل جلسه‌ای مشترک میان دو کشور در سال 1950، مالکیت مصر بر تیران و صنافیر از سوی عربستان به رسمیت شناخته شود زیرا در آن سال‌ها توان نظامی عربستان بسیار ضعیف بوده و توان حمایت از این دو جزیره را نداشت.
در سال 1951م و به فاصله یکسال پس از امضای توافق‌نامه میان مصر و عربستان، حکومت وقت مصر ضمن اعلام ممنوعیت رفت‌و‌آمد هرگونه کشتی متعلق به اسرائیل تاکید کرد که عبور و مرور از تنگه تیران (آبراه سوئز) با هماهنگی و تایید مصر امکان پذیر است.
در سال 1594م مصر با ارسال مستنداتی به سازمان ملل متحد خواستار به رسمیت شناختن مالکیت مصر بر جزایر تیران و صنافیر از سوی این سازمان باشد زیرا در جنگ جهانی دوم، نیروهای مصری در این جزیره مستقر بودند.
هرچند که عربستان سعودی در سال 1957م مدعی مالکیت این دو جزیره شد اما با امضای معاهده کمپ دیوید میان مصر و اسرائیل، «جواز گذار کشتی‌های اسرائیلی از آبراه سوئز» صادر شد.
چرا تیران و صنافیر برای سعودی‌ها اهمیت دارد؟
جزیره تیران و صنافیر به دلیل اهمیت استراتژیکی که دارد مورد توجه عربستان سعودی قرار گرفته است زیرا این دو جزیره در تنگه تیران و مشرف به ساحل شرقی سیناء مصر و منطقه شرم الشیخ و منطقه رأس الحمید بوده که در ساحل غربی منطقه تبوک عربستان واقع شده است.
با وجود اهمیت فراوان این دو جزیره اما برخی تحلیلگران سیاسی با کم اهمیت جلوه دادن این مناطق تمام تلاش خود را برای اتمام واگذاری تیران و صنافیر به عربستان سعودی انجام دادند.
در یکی از این تحلیل‌ها آمده است: «تیران و صنافیر دارای موقعیت گردشگری بسیار مناسبی است زیرا این دو جزیره در کنار سواحل دریای سرخ قرار دارند. صافی و شفافیت آب‌های دریایی، وجود ماهی‌های کمیاب و نادر، فراوانی لاک‌پشت‌های درحال انقراض، موقعیت مناسب برای سرمایه‌گذاری در عرصه پروتئین‌های دریایی همه و همه از این دو جزیره منطقه‌ای با اهمیت ویژه ساخته است مضافا آنکه بسیاری از علاقه‌مندان به ورزش‌های آبی مانند غواصی، تیران و صنافیر را بهترین مکان برای برگزاری مسابقات و تمرین می‌دانند.»
واقعیت طرح واگذاری جزایر مصری به خاندان سعودی
با آنکه بسیاری از جریان‌های همسو با عربستان سعودی درون مصر تلاش کردند تا بتوانند موضوع واگذاری تیران و صنافیر به خاندان سعودی را مساله‌ای کم اهمیت جلوه دهند اما بی‌معناست که بخواهیم بعد از گذشت نزدیک به چهاردهه و پس از توافق کمپ دیوید و قطعیت تعلّق این دو جزیره به مصر، مساله اختلاف میان عربستان و مصر را به این سادگی تفسیر کنیم. مهمتر آنکه اسرائیل ضمن حمایت از واگذاری این دو جزیره به عربستان سعودی را نقطه عطفی در روابط سه‌گانه اسرائیل، عربستان، مصر برشمردند.
به نظر می‌رسد که واقعیت‌ها از وجود توافق برای حفظ امنیت اسرائیل و افزایش تعاملات میان رژیم صهیونیستی با مصر و عربستان در راستای طرح عادی سازی روابط خبر می‌دهد.
هرچند که نباید از مساله درآمد زایی اسرائیل نیز غافل شویم. تیران و صنافیر موقعیت بسیار مناسبی را برای انتقال خط لوله نفت عربستان به اراضی سینا و از آنجا به حیفا و صادرات آن به اروپا داراست. با این اقدام هزینه نفت مصرفی اسرائیل از درآمدهای این خط لوله به دست می‌آید.
فارغ از مسائل اقتصادی، موقعیت استراتژیک این جزایر همکاری‌های نظامی میان عربستان و اسرائیل را به همراه خواهد داشت تا با استقرار ادوات جنگی و نظامی در این دو جزیره به اسم مبارزه با تروریسم تمامی تحرّکات کشورهای منطقه تحت نظر قرار بگیرد، بی‌جهت نیست که اسرائیل مدت‌ها با طرح عربستان سعودی مبنی بر ساخت پل‌های متحرک میان عربستان و مصر با محوریت تیران و صنافیر مخالفت کرده است زیرا با اجرایی شدن این طرح، خلوت‌گاه نظامی اسرائیل از دست خواهد رفت.
آینده روابط مصر و عربستان در هاله‌ای از ابهام
هرچند که دادگاه عالی مصر پس از بحث و بررسی فراوان حکم به ابطال واگذاری جزایر تیران و صنافیر به عربستان سعودی را صادر کرد اما این اقدام به روابط سیاسی میان مصر و عربستان آسیب جدی وارد ساخته است. عربستانی‌ها به دلیل مشکلات فراوان داخلی و خارجی امیدوار بودند که با مالکیت این دو جزیره بتوانند رضایت اسرائیل و دولت‌های استکباری را جلب کرده و خود را به عنوان یک کشور قدرتمند و مقتدر در جهان اسلام به سایر کشورهای منطقه تحمیل کند.
طبیعی است که این شکست مفتضحانه، آرزوی دیرین سعودی‌ها در پدرخواندگی بر کشورهای عربی را بر باد داده است. این شکست به قدری برای خاندان سعودی سنگین بود که در هیچ یک از روزنامه‌ها و رسانه‌های وابسته به عربستان، مساله ابطال حکم واگذاری تیران و صنافیر پوشش خبری داده نشد.
از سوی دیگر به عقیده کارشناسان با وجود مشکلات فراوان در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظامی عبدالفتاح سیسی رییس جمهور مصر تنها دو گزینه پیش روی خود داشت یا آنکه با واگذاری مالکیت این دو جزیره به عربستان سعودی همچنان از حمایت مالی و سیاسی خاندان سعودی بهره‌مند شده و از کاهش شدید محبوبیت خود در میان مردم مصر چشم پوشی کند و یا آنکه حمایت مردمی خود را همچنان حفظ کرده و با مشکلات اقتصادی و سیاسی در شرایط کنونی منطقه دست و پنجه نرم کند و حمایت عربستان و سایر کشورهای همسو با سعودی را از دست دهد.
با آنکه سیسی حمایت خارجی را بر حمایت داخلی ترجیح داد اما اکنون با نقض حکم واگذاری جزایر تیران و صنافیر به عربستان، تنها شکست در ابعاد داخلی و خارجی نصیب رییس جمهور مصر شد. افزایش اختلاف میان مصر و عربستان در ماه‌های اخیر، وجود آینده روابط دیپلماتیک این دو کشور را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است. باید منتظر ماند و دید که آیا سرنوشتی مشابه محمد مرسی و حسنی مبارک در انتظار عبدالفتاح سیسی خواهد بود یا خیر./981/ب951/ک