اهمیت انتخاب صاحب و رفیق در اسلام

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از مرکز اسلامی هامبورگ، حجت الاسلام والمسلمین رمضانی، مدیر مرکز اسلامی هامبورگ، در خطبه‌های نماز جمعه این هفته  هامورگ  آلمان به بررسی اهمیت انتخاب صاحب و رفیق و دوست پرداخت.

 شرح این  خطبه‌ها بدین شرح است

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله ربّ العالمين و الحمد لله الذی لا مُضادّ له في مُلكه و لا مُنازِعَ لَهُ في أمره. الحمدالله الذی لا شريك لَهُ في خلقه ولا شبيه لَهُ في عَظَمَتِه (جزء من دعاء الإفتتاح) وصلّی الله علی سيدّنا ونبيّنا محمّد صلّی الله عليه وعلی آله الطاهرين واصحابه المنتجبين.

عبادالله ! أُوصيكم و نفسي بتقوی الله و اتّباع امره و نهیه.

دقت در احکام اسلام آن قدر زیاد است که انسان در هر زمینه ای وارد می شود، این مهم به دست می آید که اسلام برای زندگی بشر برنامه دقیقی را طراحی کرده است؛ و هر مسلمانی باید با باور به آنها، در آن مسیر گام بردارد. اسلام ضمن توجه به تمام ابعاد وجودی انسان، به نحوه زندگی وی با همنوعانش و روابط اجتماعی با آنان، نگاه ویژه ای دارد و این مهم از تنوّع در حقوق افرادی را که با آنها در ارتباط است، ـ از فرزند، همسر و پدر و مادر گرفته تا با همنشین و شریک، دوست و همراه و... که هر کدام حقوق مختص به خود را دارند ـ به دست می­آید.

حق رفیق

امام سجاد(ع) در رابطه با حقوق «همراه، رفیق و ملازم انسان» می فرماید: «وَ أَمَّا حَقُ‏ الصَّاحِبِ‏ فَأَنْ تَصْحَبَهُ بِالْفَضْلِ مَا وَجَدْتَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَ إِلَّا فَلَا أَقَلَّ مِنَ الْإِنْصَافِ وَ أَنْ تُكْرِمَهُ كَمَا يُكْرِمُكَ وَ تَحْفَظَهُ كَمَا يَحْفَظُكَ وَ لَا يَسْبِقَكَ فِيمَا بَيْنَكَ وَ بَيْنَهُ إِلَى مَكْرُمَةٍ فَإِنْ سَبَقَكَ كَافَأْتَهُ وَ لَا تُقَصِّرَ بِهِ عَمَّا يَسْتَحِقُّ مِنَ الْمَوَدَّةِ تُلْزِمُ نَفْسَكَ‏ نَصِيحَتَهُ وَ حِيَاطَتَهُ وَ مُعَاضَدَتَهُ عَلَى طَاعَةِ رَبِّهِ وَ مَعُونَتَهُ عَلَى نَفْسِهِ فِيمَا لَا يَهُمُّ بِهِ مِنْ مَعْصِيَةِ رَبِّهِ ثُمَّ تَكُونُ عَلَيْهِ رَحْمَةً وَ لَا تَكُونُ عَلَيْهِ عَذَاباً وَ لا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ‏؛ و اما حق رفیق و همراه تو این است که با او مصاحبت با بخشندگی و احسان داشته باشی، تا جایی که برای تو راه باز است. و اگر نتوانستی حداقل نسبت به او انصاف را رعایت کنی، و همانگونه که تو را مورد تکریم و احترام قرار می دهد او اکرام و احترامش کن، و آن گونه که در حفظ و نگهداری تو می کوشد در نگهداری او کوشا باش، و بر هیچ کرامتی بر تو پیشی نگیرد و اگر پیشی گرفت به او عوض بدهی، و تا آنجا که امکان دارد در دوستی او کوتاهی نکن، و برخود لازم بدان که همواره خیرخواه و نگه دار و پشت و پناه او در اطاعت از پروردگارش باشی، و به او کمک کنی که تصمیمی بر معصیت و نافرمانی خدا نگیرد.! سپس بر او مایه رحمت باش و عذاب بر او نباش. و قوه و قدرتی جز از ناحیه خدای متعال نیست».

دقت نظر در این جمله های جامعِ امام سجاد(ع) نشان می­دهد که آن وجود نورانی، چقدر زیبا به حقوق رفیق و همراه اشاره کرده­اند. زیرا آن حضرت تاکید می کند کمترین حق در رابطه با رفیق آنست که انصاف را درباره او رعایت کنی و احترام متقابل داشته باشید! و تلاش کنی در هر کار خیری بر او پیشی بگیری، و همچنین در دوستی و محبت و در نصحیت و یاریش برای اجرای فرمان خدا، کوتاهی نداشته باش! چه اینکه باید تلاش کنی که در مسیر معصیت و نافرمانی خدا قرار نگیرد.

دقت در انتخاب رفیق

واضح و روشن است که «صاحب» به معنای دوست و رفیق، هم شامل دوستان کوتاه مدت و هم دوستان طولانی مدتی می شود. لذا این فردی که به­عنوان صاحب و رفیق در کنار انسان قرار می­گیرد، حقوقی بر انسان خواهد داشت، که می­بایست مورد ملاحظه قرار گیرد.

به­همین جهت در روایات سفارش شده با افرادی که عاقل هستند مصاحبت کنید، و دوستان خود را از این­گونه افراد انتخاب کنید. زیرا امام علی(ع) در ارتباط با همین موضوع با بیانی دقیق فرموده­اند: «لَا خَيْرَ فِي‏ صُحْبَةِ مَنْ تَجْتَمِعُ فِيهِ سِتُ‏ خِصَالٍ: إِنْ حَدَّثَكَ كَذَبَ وَ إِنْ حَدَّثْتَهُ كَذَّبَكَ، وَ إِنِ ائْتَمَنْتَهُ خَانَكَ وَ إِنْ ائْتَمَنَكَ اتَّهَمَكَ، وَ إِنْ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِ كَفَرَكَ وَ إِنْ أَنْعَمَ عَلَيْكَ مَنَّ عَلَيْك؛ در مصاحبت با آن­كه در او شش خصلت جمع است، خيرى نيست: 1ـ اگر با تو سخن بگويد، دروغ مى‏گويد؛ 2ـ و اگر با او سخن بگويى، سخنت را دروغ مى‏شمارد؛ 3ـ و اگر او را امانتدار خود سازى، به تو خيانت مى‏كند؛ 4ـ و چون تو را امانتدار خود سازد، [به خيانت‏] متّهمت مى‏كند؛ 5ـ و اگر به او بخشش كنى، ناسپاسى مى‏كند؛ 6ـ و چون به تو بخشش كند، بر تو منّت مى‏گذارد».

اثرات بی‌دقتی در انتخاب رفیق

صاحب و رفیق آنقدر می تواند تأثیرگذار باشد که افراد باید در انتخاب آن خیلی دقت و رعایت کنند، زیرا خوی و اخلاق صاحب و رفیق بد، ممکن است در انسان اثر بسیار سوئی داشته باشد. چراکه امام صادق(ع) در این خصوص فرموده­اند: «مَنْ‏ يَصْحَبْ‏ صَاحِبَ‏ السَّوْءِ لَا يَسْلَم؛ کسی که هم نشین و مصاحب بد انتخاب کند از بدی او سلامت برایش نمی ماند». و وای به حال کسی که صاحب و رفیق او احمق باشد، که چه بسا اخلاق ناپسندش در او تأثیرگذار باشد. و نیز آن حضرت(ع) فرمودند: «وَ مَنْ‏ لَمْ‏ يَجْتَنِبْ‏ مُصَادَقَةَ الْأَحْمَقِ يُوشِكْ أَنْ يَتَخَلَّقَ بِأَخْلَاقِه‏؛ کسی که از رفاقت و هم نشینی با احمق پرهیز نکند تحت تأثیر کارهای احمقانه وی واقع می شود و خیلی زود به اخلاق ناپسندش متخلق می گردد».

لذا عده ای در روز قیامت به شدت پشیمان می شوند و اظهار می کنند که ای کاش فلان شخص را دوست و خلیل خود قرار نمی دادم. که خدای تعالی در این آیات شریفه می فرماید: «وَ يَوْمَ يَعَضُّ الظَّالِمُ عَلى‏ يَدَيْهِ يَقُولُ يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبيلاً  يا وَيْلَتى‏ لَيْتَني‏ لَمْ أَتَّخِذْ فُلاناً خَليلاً  لَقَدْ أَضَلَّني‏ عَنِ الذِّكْرِ بَعْدَ إِذْ جاءَني‏ وَ كانَ الشَّيْطانُ لِلْإِنْسانِ خَذُولاً ؛ و (به یاد آور) روزى را كه ستمكار دست خود را (از شدّت حسرت) به دندان مى‏گزد و مى‏گويد: «اى كاش با رسول (خدا) راهى برگزيده بودم! * اى واى بر من، كاش فلان (شخص گمراه) را دوست خود انتخاب نكرده بودم! * او مرا از يادآورى (حق) گمراه ساخت بعد از آنكه (ياد حق) به سراغ من آمده بود!» و شيطان هميشه خواركننده انسان بوده است!».

اهمیت انتخاب صاحب و رفیق و دوست آنقدر زیاد است که گاهی داوری افراد با بررسی حال دوستان به دست می آید. چراکه از حضرت سلیمان(ع) نقل شده که فرموده است: «لَا تَحْكُمُوا عَلَى رَجُلٍ بِشَيْ‏ءٍ حَتَّى‏ تَنْظُرُوا إِلَى‏ مَنْ‏ يُصَاحِبُ‏ فَإِنَّمَا يُعْرَفُ الرَّجُلُ بِأَشْكَالِهِ وَ أَقْرَانِهِ وَ يُنْسَبُ إِلَى أَصْحَابِهِ وَ أَخْدَانِه‏؛ درباره کسی قضاوت نکنید تا به دوستانش نظر بیفکند چرا که انسان بوسیله دوستان و یاران و رفقایش شناخته می شود».

لذا باید توجّه داشت گاهی این افراد مسیر زندگی انسان را تغییر می دهند. و چه بسا زمینه­ی ضلالت و گمراهی را برای شخص فراهم کنند. اما رفیق و دوست خوبی بر اساس معیارهای اسلامی انتخاب شده، ممکن است زمینه­ی هدایت و رشد و تکامل انسان را فراهم سازد. پس باید مراقب بود و با افرادی رفیق و دوست شد که به انسان، برای رسیدن به­هدف آفرینش کمک کرده، و باب معرفت و حکمت را برای انسان هموار نمایند. لذا اینکه در منابع دینی تأکید شده با افرادی چون «فاسقان، دروغگویان و کسانی که اهل بخل هستند و یا آدمهائی که احمق اند و یا صله رحم را قطع می کنند» دوست نشوید، به­جهت ضررهائی است که به واسطه آنها به انسان می رسد.

به همین جهت اسلام همواره تأکید می کند که انسان در همه امور زندگی باید با حکمت و معرفت حرکت کند، تا در مسیر انحراف و گمراهی قرار نگیرد. بر این اساس باید با کسانی معاشرت نماید و یا دوست شود که او را در این مسیر یار و یاور باشند./998/د101/س