وحدت اسلامی و تکفیر در موضع‌گیری‌های دهه اخیر مرجعیت نجف اشرف
خبرگزاری رسا ـ گروه بین الملل: وحدت اسلامی از دیرباز تا کنون دغدغه بسیاری از علما و اندیشمندان جهان اسلام بوده است. این مفهوم البته همراه با پیروزی انقلاب اسلامی ایران به صورت برجسته در گفتمان امام خمینی (ره) و پس از آن رهبر معظم انقلاب حضرت آیت الله سید علی خامنه ای نمود پیدا کرد. در این راستا نهادها و مراکز دینی دیگری نیز تلاش‌هایی را صورت داده اند که از مهم ترین آنها می‌توان به مواضع حوزه عملیه نجف اشرف اشاره کرد. این مواضع در حالی از سوی مرجعیت نجف اشرف اتخاذ شده است که کشور عراق پس از اشغالگری آمریکا به عرصه ای برای تنش‌های طایفه‌ای و کشتار وسیع دوستداران اهل بیت (ع) از سوی تروریست‌ها تبدیل شده است. با این وجود مرجعیت نجف اشرف هیچگاه از خط اعتدال عدول نکرد و حاضر نشد که پازل دشمن را در دامن زدن به تنش‌های طایفه ای کامل کند.
مرجعیت نجف توانست پس از سرنگونی حکومت بعث در دو بُعد ملی و اسلامی برای وحدت تلاش کند. این مرجعیت که به خوبی آگاه بود سرنگونی صدام و اشغالگری آمریکایی‌ها آغاز کار خواهد بود و در ادامه مشکلات زیادی را در بر خواهد گرفت از همان ابتدا تلاش کرد که نقش میانجی را داشته باشد و نسبت به همه احزاب و مذاهب عراقی فاصله یکسانی را اتخاذ کند.
رویکرد تقریبی حضرت آیت الله سیستانی
در این راستا بهترین شاهد مثال برای تاکید بر رویکرد تقریبی و وحدت طلبانه مرجعیت نجف موضع‌گیری و فتاوای علمای عظام در این برهه است. ابتدا شماری از موضع‌گیری‌های مهم آیت الله سیستانی را مرور می‌کنیم:
الف: واکنش به تخریب قبور ائمه عسکریین: یکی از مهم ترین موضع‌گیری‌های زعیم حوزه نجف اشرف حضرت آیت الله سیستانی پس از سرنگونی صدام، واکنش این عالم نسبت به تخریب مرقد امامین عسکریین در سامرا است. حضرت آیت الله سیستانی در بیانیه خود،ضمن محکومیت شدید این اقدام جنایکارانه توسط تکفیری‌ها می‌نویسد: « از همه مومنان می‌خواهیم با روش‌های مسالمت آمیز اعتراض خود را در محکومیت هتک حرمت مقدسات ابراز کنند. کسانی که از این اتفاق نگران و خشمگینند نباید اجازه دهند که این وضعیت، آنها را بر آن دارد تا نقشه دشمنان در ایجاد فتنه طایفه ای را عملی کنند.» (1)
در این بیانیه با وجود اینکه مصیبت بسیار عظیم است اما آیت الله سیستانی تلاش دارد اولا مسئولیت این اقدام را به عهده تکفیری‌ها قرار دهد و ثانیا از شیعیان بخواهد تا صرفا با اعتراضات مسالمت آمیز ناراحتی خود را از این مصیبت ابراز کنند و دست به اقدامات خشونت آمیز نزنند.
ب: محکوم کردن برادر کشی در عراق: بیانیه آیت الله سیستانی در تاریخ دوم مرداد 1385 در واکنش به برادر کشی‌ها در عراق از مهم‌ترین بیانیه‌های مرجعیت در دهه اخیر است. آیت الله سیستانی در این بیانیه ، تصریح می‌کند: «شاهد صحنه‌هايى حزن انگيز و تجاوزاتى غافلگيرانه، هراس آفرين و خانمان سوز مانند: ربودن، کشتن و مثله‌کردن و ... هستیم که کلمه‌ها از وصف زشتى، نفرت‌انگيزى و بيگانگى اين اعمال با ارزشهاى انسانى، دينى و ملى ناتوانند. از آغازين روزهاى اشغال نظامى عراق با همه وجود آرزو مى‌کردم که مردم عراق از اين مرحله بحرانى تاريخشان بدون گرفتاری در دام فتنه‌هاى طائفى بگذرند؛ چرا که از خطر بزرگى ـ که نتيجه انباشته‌هاى گذشته و برنامه‌ريزى‌هاى بيگانگانى که پيشامدهاى سوء را انتظار مى‌بردند وعوامل ديگرى است ـ وحدت اين مردم و تار وپود يک پارچگى ملى آنان را تهديد مى‌کند آگاه بودم.»
حضرت آیت الله سیستانی همچنین سیاستمداران و علمای دین را به تلاش برای مقابله با خونریزی‌ها دعوت و تاکید می‌کند: « به آنان که خون مسلمانان را مباح مى‌شمارند و جان بيگناهان را به خاطر وابستگى‌هاى طائفى به هيچ مى‌انگارند سخن رسول الله (ص) را در حجة الوداع يادآور مى‌شوم که فرمود: هان! تعرض به خون و مال و آبروى [ يکديگر بر شما حرام است ] مانند اينکه خونريزى در امروز و اين ماه و اين شهر حرام است ، هان! حاضران به غائبان برسانند. (2)
ونيز سخن ديگر رسول الله (ص) را که فرمود: آنکه شهادتين را بر زبان جارى کند مال و خونش را حفاظت کرده است جز آنکه به خاطر حقى هدر دهد که حسابش با خدا خواهد بود. (3)
و نيز اين سخن آن بزرگوار را که فرمود: اگر کسى در کشتن مسلمانى و گر چه به اندازه نوشتن يک کلمه يارى رساند در روز قيامت خداوند را در حالى ملاقات خواهد کرد که بر پيشانيش نوشته است: مأيوس از رحمت خداوند.» (4)
ایشان در پایان می‌نویسد:« عراقيان عزيز، رهايى از اين تنگنايى که اکنون کشور گرفتار آن شده است، نيازمند توافق تمام فرقه‌هاى عراقى است که خون عراقى را حفظ کنند. همه در هرکجای عراق خشونت را در تمام گونه‌هاى آن متوقف سازند تا با اين رويکرد ماشين‌هاى بمب‌گذارى شده، اعدام‌هاى کور و بى‌هدف خيابانى، آدم ربایی‌ها و گونه‌هاى مختلف فاجعه آميز آن پایان یابد و همراهى با حکومت منتخب در کنار گفتگوهاى سازنده براى حل بحران‌ها و اختلافات ريشه‌دار بر اساس قسط و عدل جايگزين آن شود.» (5)
در همین بیانیه کاملا واضح است که حضرت آیت الله سیستانی نسبت به نقش اشغالگران آمریکایی و توطئه گران بیگانه کاملا آگاه بوده و تلاش دارد مردم را هوشیار سازد. این مرجع همچنین درصدد آن است تا طوایف و اقوام مختلف عراقی را از واقعیت ماجرا آگاه کند و جلوی انتقامگیری‌های کورکورانه را بگیرد. جالب اینجاست که در این بیانیه این مرجع شیعه نه در قالب رهبر شیعیان بلکه به عنوان رهبر مذهبی کل عراق صحبت کرده و نسبت به همه طوایف موضع گیری یکسانی داشته است.
ج: دفاع از حقوق مسیحیان و اقلیت‌های مذهبی: ایشان حتی پا را از وحدت اسلامی فراتر گذاشته و نسبت به حقوق شهروندان غیر مسلمان عراقی مانند مسیحیان نیز تاکیدات ویژه ای داشتند، آیت الله سیستانی در یکی از بیانیه های خود در واکنش به تخریب کلیساها در عراق می‌نویسد:« تعدادی از کلیساهای مسیحیان در بغداد و موصل شاهد اقدامات جنایتکاره ای بود که در نتیجه آن ده‌ها کشته و زخمی بر جای گذاشته و به املاک عمومی و خصوصی نیز صداماتی وارد شده است. ما این جرایم فجیع را محکوم کرده و بر ضرورت هم افزایی ـ دولت و ملت ـ برای مقابله با آن و جلوگیری از تکرار آن توسط مجرمان تاکید می‌ورزیم.»
آیت الله سیستانی در ادامه تصریح می‌کند:« ما بر وجوب احترام به حقوق شهروندان مسیحی و سایر اقلیت‌های دینی تاکید می‌کنیم و معتقدیم آنها نیز حق دارند در امنیت و آرامش در وطن خود عراق زندگی کنند.» (6)
هـ : پیام به نخستین همایش علمای شیعه و سنی عراق: از دیگر اظهارات آیت الله سیستانی در سال‌های اخیر که با اقبال زیادی مواجه شد پیام ایشان به نخستین همایش علمای شیعه و سنی عراق بود. آیت الله سیستانی در این پیام تصریح کرده بود: « اینگونه مجالس و دیدارها مهم و مفید است چراکه سنی و شیعه می‌فهمند که اختلاف حقیقی بین آنها وجود ندارد و نقاط اختلاف تنها در مباحث فقهی است. وی ادامه می‌دهد: شیعیان باید از حقوق اجتماعی و سیاسی اهل سنت قبل از حقوق خود دفاع کنند و گفتمان ما دعوت به وحدت است.»
آیت‌الله سیستانی تاکید کرد: « همانگونه که قبلا هم گفته‌ام می‌گویم نگویید «برادران ما اهل سنت» بلکه بگویید «جان ما اهل سنت» و من به خطابه ائمه جمعه اهل سنت بیش از خطبای شیعه گوش می‌دهم و ما بین عرب و کرد تفاوتی قائل نیستیم و اسلام همه ما را جمع کرده است.»
وی با اشاره به مباحث فقهی اهل سنت ادامه می‌دهد: «ما در کعبه، نماز، روزه و ... یگانه هستیم و هنگامی که برخی از اهل سنت در نظام سابق(دوران صدام) به من می‌گفتند ما شیعه شدیم می‌پرسیدم چرا؟ و آنها می‌گفتند برای ولایت اهل‌بیت(ع) و من می‌گفتم ائمه [چهارگانه] اهل‌سنت از ولایت اهل‌بیت(ع) دفاع می‌کردند.» (7)
تکفیر از منظر مرجعیت نجف اشرف:
مساله دیگری که امروز در جهان اسلام چالش برانگیز بوده و مصیبت‌های بسیاری را به دنبال داشته است، مساله تکفیر است. تکفیر پیروان سایر مذاهب اسلامی که به ویژه در سلفیت رواج ویژه ای در چند دهه اخیر داشته و مستمسک گروه‌های تکفیری برای کشتار غیرنظامیان شده یکی از دغدغه‌های حوزه نجف اشرف است. مراجع مختلف نجف اشرف در مدت اخیر با فتواهای مختلف تلاش داشتند تا به مقابله با این پدیده بپردازند. شماری از این فتواها را در ادامه می‌خوایند.
حضرت آیت الله محمد سعید حکیم: از ایشان در استفتائی پرسیده شده بود که آیا می‌توان هرکسی که پیرو یکی از مذاهب اسلامی ـ یعنی مذهب حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی، جعفری، زیدی و أباضی ـ باشد را مسلمان دانست؟ حدود تکفیر در اسلام چیست؟
ایشان تاکید می‌کند که:« در انطباق عنوان اسلام بر انسان اقرار به شهادتین، فرائض ضروری دین مانند نماز کفایت می‌کند. از این رو احکام اسلام بر فرد مانند حرمت مال، خون و سایر مسائل مترتب می‌شود.» ایشان همچنین یادآور می‌شود که در کتاب "فی رحاب العقیدة" به صورت مفصل به این موضوع پرداخته شده است. (8)
حضرت آیت الله اسحاق فیاض: در یکی از استفاتائات از آیت الله اسحاق فیاض، پرسیده شده است مبنای تکفیر در اسلام چیست؟ آیا می‌توان پیروان مذاهب اسلامی معروف را تکفیر کرد؟ حکم پیروان عقیده اشعریه و معتزله و همچنین سالکان طریقت صوفیه چیست؟
ایشان در پاسخ با تاکید براینکه پیروان همگی این مذاهب مسلمان هستند، می‌گوید: «معیار اسلام شهادت به وحدانیت خداوند متعال و به رسالت رسول اکرم محمد بن عبدالله (ص) است. هرکسی که به این مهم اعتقاد داشته باشد مسلمان بوده و همه احکام اسلامی بر او مترتب است. همانگونه که خون و آبرو و مال او بر دیگران حرام است.» این عالم عالیقدر حوزه نجف در ادامه تصریح می‌کند:« معیار در کفر انکار وحدانیت و رسالت است و از این رو نمی‌توان پیروان اشعریه، معتزله و سالکان طریقت سوفیه را تا زمانی که به وحدانیت و رسالت معتقد است، تکفیر کرد.»
آیت الله فیاض معتقد است:« در بین علمای کرام ما از زمان ائمه اطهار تا کنون هیچ عالمی را نمی‌توان یافت که پیروان سایر مذاهب اسلامی را تکفیر کند؛ چرا که همگی آنها معتقدند کسی که به وحدانیت و رسالت معتقد باشد مسلمان بوده و محقون الدم، آبرو و مال است.» (9)
حضرت آیت الله بشیر نجفی: از ایشان نیز در استفتائی پرسیده شده بود که آیا می‌توان هرکسی که پیرو یکی از مذاهب اسلامی ـ یعنی مذهب حنفی، مالکی، شافعی، حنبلی، جعفری، زیدی و أباضی ـ باشد را مسلمان دانست؟
ایشان در پاسخ می‌نویسد:« هرکس به توحید اقرار کند و معتقد به رسالت محمد بن عبدالله (ص) باشد و اینکه باور داشته باشد رسالت او خاتم پیامبری‌ها و رسالت‌های الهی است و معتقد به معاد بوده و هیچ چیز از آنچه از اسلام دانست و برایش به اثبات رسید را منکر نشود مسلمان است و همه احکام اسلامی شاملش می‌شود. برهمه مسلمانان واجب است از او و مال و آبرویش دفاع کنند.»
آیت الله بشیر نجفی در جایی دیگر از فتوای خود تصریح می‌کند:« هر کس که مروج فتنه طایفه ای باشد و طایفه ای از مسلمانان معتقد به آنچه گفتیم را تکفیر کند یا جاهل است، یا متجاهل و یا معاندی است که بین مسلمانان برای خدمت به مستکبر کافر نفوذ پیدا کرده است که هدف او چیزی نیست جز ضربه به وحدت مسلمانان و چند دسته کردن آنها.» (10)
این فتواها به خوبی نشان می‌دهد که رویکرد مرجعیت نجف اشرف همواره مبتنی بر تقریب بین مذاهب اسلامی و مقابله با پدیده تکفیر است. این نهاد مهم جهان تشیع که به واسطه ارتباط با قومیت عرب می‌تواند بسیاری از سوء تفاهمات را از بین ببرد در سال‌های اخیر توانسته است گام های مهمی را در این راستا بردارد. مرجعیت نجف اشرف همگام با جمهوری اسلامی ایران در برهه اخیر با تلاش‌های مضاعف، در صدد هستند تا شیعیان و اهل سنت را از واقعیت گروه‌های تکفیری و خطری که در کمین مسلمانان است آگاه سازند. گروه‌هایی که با اتکا به برخی مفتی‌های مرتبط با دستگاه‌های جاسوسی غرب از هیچ ابایی از دامن زدن به اختلافات مذهبی و برادر کشی در جهان اسلام نداشته و بنا به منافع خود دین مبین اسلام را دستمایه اهداف پلید خود قرار می‌‍دهند./983/ب701/ک
1 پایگاه اطلاع رسانی آیت الله العظمی سیستانی / 23 محرم الحرام 1427
2 ألا وان دماءکم وأموالکم و أعراضکم عليکم حرام کحرمة يومکم هذا في شهرکم هذا في بلدکم هذا، ألا ليبلغ الشاهد الغائب .
3 من شهد أن لا إله إلا الله وان محمداً رسول الله فقد حقن ماله ودمه الا بحقهما وحسابه على الله عز وجل.
4 من أعان على قتل مسلم بشطر کلمة لقى الله عز وجل يوم القيامة مکتوب بين عينيه: آيس من رحمة الله.
5 پایگاه اطلاع رسانی آیت الله العظمی سیستانی / 22 جمادی الثانی 1427
6 پایگاه اطلاع رسانی آیت الله العظمی سیستانی / 15 جمادی الثانی 1425
7 پایگاه اطلاع رسانی آیت الله العظمی سیستانی / 28 ذی القعده 1429
8 دور الحوزة العلمیة في وحدت الأمة الإسلامیة / ص 237
9 دور الحوزة العلمیة في وحدت الأمة الإسلامیة / ص 243
10 دور الحوزة العلمیة في وحدت الأمة الإسلامیة / ص 244