نسخه‌برگردان کتاب المحجة البیضاء فی أصول الدین منتشر شد
به گزارش خبرگزاری رسا، نسخه‌برگردان کتاب «المحجة البیضاء فی أصول الدین» به همت حسن انصاری و زابینه اشمیتکه از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب با همکاری مرکز ملی پژوهشهای علمی فرانسه منتشر شد.
این کتاب چاپ نسخه‌برگردان کتاب «المحجة البیضاء فی أصول الدین» تألیف حسام‌الدین عبد‌الله بن زید العنسی (د. 667 ق)، یکی از مهمترین دانشمندان و متکلمان و فقیهان زیدی یمن است. این کتاب در دانش کلام معتزلی / زیدی است و نسخۀ حاضر شامل چهار قسمت اول کتاب است و بحثهای مهم و ارزشمندی دربارۀ توحید، عدل، نبوت و مسائل وابسته به این موضوعات را دربرمی‌گیرد.
در مقدمۀ انگلیسی این اثر از نویسنده، آثارش و اهمیت اندیشه‌های کلامی او بحث شده است. به طور خلاصه اینجا باید به چند نکته در رابطه با اهمیت این کتاب اشاره کرد: نخست اینکه این کتاب یکی از آثار کلامی بر جای مانده از زیدیان معتزلی یمن است که مطالعۀ آن به‌ویژه برای فهم و درک مناسبات کلامی و اعتقادی شیعیان زیدی و مکتب معتزلی اهمیت فوق العاده‌ای دارد. درست است که از آثار زیدیان معتزلی یمن کتابهای کم و بیش زیادی و از سده های ششم تا هشتم قمری که در واقع مهمترین دورۀ کلام معتزلی یمن است در اختیار است منتهی تاکنون تنها تعداد محدودی از این آثار به چاپ رسیده است. مطالعۀ این کتاب می‌تواند پرتویی بر چگونگی دریافت و تفسیر کلام معتزلی از سوی زیدیان یمن بیافکند و ما را با بحثها و مناقشاتی که زیدیان در تعامل با مکتب اعتزال که کم و بیش از اوائل سدۀ ششم قمری با آن آشنایی مستقیمی پیدا کردند آشنا کند.
نکتۀ دومی که باید در ارتباط با اهمیت این کتاب مطرح شود آن است که این اثر که متعلق به سدۀ هفتم قمری است، برخلاف آثار و نوشته‌های کلامی نخستین نسلهای زیدیانی که در سدۀ ششم قمری با مکتب بهشمی معتزلی یعنی مکتب ابوهاشم جبایی و قاضی عبدالجبّار همدانی آشنایی یافتند نگاهی کم و بیش انتقادی به این مکتب دارد و بیشتر درصدد است تا بر اهمیت تعالیم امامان زیدی از میان اهل بیت تأکید کند. نکتۀ جالب توجه این است که در راستای این هدف، نویسندۀ کتاب از آشناییش با مکتب معارض با مکتب قاضی عبدالجبّار، یعنی مکتب ابوالحسین بصری (د. 436 ق) و محمود ابن‌الملاحمی (د. 536 ق) بهره می‌گیرد و گاه در مخالفت با مکتب سنّتی بهشمیان، در کنار مکتب ابوالحسین می‌ایستد. به همین دلیل این اثر جنبۀ بحثی و چالشی جالب توجهی را در معارضۀ این دو مکتب و تلاش نویسنده در ارائۀ مکتب کلامی متّبع در سنّت امامان اولیۀ زیدی به نمایش می‌گذارد. نگاهی به نمایه‌ای که در پایان این کتاب قرار داده‌ایم و نام اشخاص و کتابهایی که در این اثر از آنها یاد شده می‌تواند اهمیت المحجة البیضاء را آشکارتر کند.
آخرین نکته‌ای که در رابطه با اهمیت این اثر باید متذکر شد آن است که این کتاب کم و بیش در همان دورانی نوشته شده که در سنّت متکلمان امامیه و به‌ویژه به همت سدیدالدین حمّصی (پایان سدۀ ششم قمری) انتقاد از مکتب کلامی شریف مرتضی که می‌دانیم به مکتب کلامی بهشمی دلبستگی داشت در محافل امامیۀ ایران و سپس حله (عراق) آغاز شد و در این راستا سدیدالدین حمّصی گرایش قوی به مکتب مخالف، یعنی مکتب ابوالحسین بصری و محمود ابن‌الملاحمی پیدا کرد.
این گرایش جدید کم و بیش در میان دو مذهب امامی و زیدی همزمان آغاز شد و بنابراین المحجة اللبیضاء اثری کلامی است که ما را برای فهم درست‌تر مکتب واسطۀ سدید الدین حمصی یاری می‌کند، مکتبی که می‌دانیم بعداً به‌ویژه علامه حلی آن را پی گرفت و عمیقاً در شماری از نوشته‌های کلامیش تحت تأثیر آن بود. بدین ترتیب، چاپ نسخه‌برگردان اثر حاضر برای تعمیق شناخت ما از دوره‌ای مهم و سرنوشت‌ساز از تحولات کلام اسلامی و شیعی اهمیتی فوق‌العاده دارد.
نسخه‌برگردان کتاب «المحجة البیضاء فی أصول الدین» با شمارگان 200 نسخه در 488 صفحه به قیمت 20 هزار تومان از سوی مرکز پژوهشی میراث مکتوب با همکاری مرکز ملی پژوهشهای علمی فرانسه شده است./998/د102/ق
منبع: میراث مکتوب