نقد و بررسی تلخیص‌نویسی بر کتب حوزوی در جدیدترین ماهنامه حاشیه
به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، بیستمین شماره ماهنامه فرهنگی و اجتماعی حاشیه ویژه خرداد و تیر 94 به صاحب امتیازی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و مدیر مسؤولی علی اکبر رشاد روانه بازار نشر شده است.
در بخش «مکتوب ماه» این عناوین را مطالعه می‌کنیم: «میثاق در محاق»، «بدون آزمون؟!»، «اقامه» و «ما چنین مجهتدینی نمی‌خواهیم».
مطالبی همچون: «معلم نهج البلاغه»، «به امر امیر»، «او با نهج البلاغه تنفس می‌کرد»، «تکیه‌گاه پنهان» و «از مدرس تا مربی» را در بخش «یاد ماه» مطالعه می‌کنیم.
عناوین «ستادی برای ترویج احکام» و «دروس دوره تربیت مربی احکام!»، «آموزش احکام، در حوزه ضعیف است»، «تولد ستاد ترویج احکام»، «بیان حکام کار تخصصی است» و «نحوه امتحان حوزه اشتباه است؛ نه تلخیص کتب درسی» در بخش «گزارش ماه» آمده است.
«نحوه امتحان حوزه اشتباه است؛ نه تلخیص کتب درسی» عنوان گفت‌وگو با حجت الاسلام والمسلمین مسلم قلی‌پور گیلانی درباره جایگاه شناسی کتب و جزوات تلخیص در سیر تحصیل طلبه است.
در قسمتی از این گفت‌وگو آمده است: مطالبی مانند رسائل متأسفانه بر اساس کتاب درسی یا اسلوب لازم در تدوین کتب درسی نوشته نشده‌اند. در حقیقت هیچ کدام از کتب درسی ما بر اساس اصول و اسلوب لازم برای تدریس نگارش نشده‌اند؛ یعنی دانشمند و نابغه‌ای مانند شیخ انصاری و مرحوم آخوند بودند که لازم دیدند کتابی بنویسند. هرچند به انگیزه تدریس نوشتند؛ ولی در آن موقع این مسأله مطرح نبوده است که کتاب درسی چه اسلوبی باید داشته باشد.
به نظر من شاید خودشان هم باور داشتند که باید کتاب درسی، سنگین و سخت باشد. برخلاف نماز جماعت که رعایت اضعف مأمومین را می‌کردند، اما در درس و نگارش کتاب، گویا قوی‌ترین شاگرد را در نظر می‌گرفتند.
آنچه توهم آسیب‌زدن را ایجاد کرده است، اشتباه در نحوه امتحان گرفتن است. نحوه امتحان گرفتن ما مناسب صد سال پیش است و علمی و به‌روز نیست؛ بنابراین این توهم پیش آمده است که خلاصه‌نویسی اشتباه است؛ ولی این کار ما در جای خودش بسیار کارساز است و برخی از مراجع تقلید و بسیاری از استادان و بزرگان حوزه تقدیر هم کرده‌اند و می‌کنند و این طرح واقعاً مخالفان کمی دارد.
به هرحال این مطالب برای پیش مطالعه بسیار خوب است؛ یا وقتی درس را خواندید و مباحثه کردید، دوباره یک دور به این مطالب نگاه کرده و گاهی به آن مراجعه کنید. مثلا الان پنج سال است که در درس خارج هستید؛ ولی می‌خواهید یک دور دیگر مکاسب را نگاه کنید، کسی حوصله ندارد مطلب را از اول تا آخر دوباره بخواند، فایده این تلخیص‌ها این است که شمار در عرض یک هفته به جغرافیای بحث مکاسب و امهات آن آشنا می‌شوید و در ذهن شما یادآوری می‌شود؛ چون قبلاً این مباحث را خوانده و مباحثه کردید و به میزان زحمتی که قبلاً کشیدید مطالب به یاد شما می‌آید.
از سوی دیگر هم همه افراد توفیق تدریس ندارند و هم مدرسان هم آن حافظه را ندارند که بعد از یک دور با دو دوره تدریس تمام مطالب در ذهنشان باشد؛ بنابراین مدرسان ما هم نیاز دارند.
«باید روح تعمق و تأمل در طلبه زنده شود» عنوان گفت‌وگو با آیت الله مهدی بیدگلی ممتحن با سابقه امتحان شفاهی است که در بخش «استاد ماه» مطالعه می‌کنیم. در قسمتی از این متن می‌خوانیم:
اگر طلبه حافظه قوی داشته باشد، قطعاً در امتحانات کتبی با همین جزوه‌ها و تلخیصنویسی‌ها قبول خواهد شد؛ زیرا در امتحانات کتبی بیشتر سؤالات، کلی هستند. او هم تلخیص و ترجمه را خوانده و یاد گرفته است و حافظه قوی هم دارد؛ ولی اگر همین سؤالاتی که در امتحان کتبی از او شده است؛ متن کتاب را بیاوریم به او بگوییم متن کتاب راجع به این سؤال است؛ این را بخوان و مطلب آن را در بیاور؛ اینجا در می‌ماند.
ما از این آقایان فضلایی که این تلخیص و جزوه‌نویسی‌ها را آماده می‌کنند، استدعای عاجزانه داریم: این‌ها خدمت به طلبه نیست. خدمت طلبه این است که روح تعمق و تأمل در طلبه زنده شود.
او به صورت طوطی‌وار، تئوری یاد می‌گیرد جواب هم می‌دهد. خوب سؤال کتبی این است که وقتی سؤال را می‌خواند، جواب می‌نویسد و نمره می‌گیرد؛ ولی در امتحان شفاهی ما هستیم که او را به چالش می‌کشیم. آن وقت نمی‌تواند مطلب را درست بیان کند. پس معلوم می‌شود دقت نداشته است و همین طوطی‌وار این جزوه‌ها و تلخیص‌ها را خوانده و قبول شده است.
اگر برخی می‌گویند مقام معظم رهبری گفته‌اند در این کتب درسی باید تصرفاتی شود، باید مقصود ایشان را بفهمیم. مقصود ایشان این نیست که تعمق نشود.
تعمق شود، تفکر شود، ایشان هم همیشه روی تعمق و تفکر صحبت می‌کنند. می‌گویند در همان تفکر و تعمق صحبت می‌کنند. می‌گویند در همان تفکر و تعمق باید مقداری نگارش عوض شود. به هر حال برای این کتب درسی زحماتی کشیده شده است. زحماتی که شیخ در مکاسب کشیده است، شما مثلاً می‌خواهید کتاب مکاسب را عوض کنید، چه کتابی به جای آن می‌توانید بگذارید که بتواند طلبه را مجتهد بار بیاورد.
اما اگر بنا باشد بر اساس این تلخیص‌ها و جزوه‌نویسی‌ها باشد، آن‌ها این جزوات را حفظ می‌کنند، امتحان می‌دهند، قبول هم می‌شوند؛ ولی آن تعمق و تفکر را ندارند؛ در نتیجه ما در مسائل علمی دچار مشکل می‌شویم. نمی‌توانیم در آینده مجتهدان فراوانی داشته باشیم.
به نظر می‌رسد این جزوه‌نویس‌ها، هرچند این آقایان فضلا، استادان و برخی از ایشان آن‌ها را می‌نویسند؛ باید از آن‌ها خواهش کرد و بگوییم این کار آر نکنند.
الان خود من که 35 سال است که اینجا هستم، اصلاً بهترین سؤالات را می‌توانم مطرح کنم؛ می‌توانم در حدی یک کتاب دویست صفحه‌ای حل المسائل سؤالات حوزه بنویسم. به من پیشنهادهای بسیاری دادند؛ چه بسا این کتاب خریدار زیادی داشته باشد؛ پول حسابی هم به جیب ما می‌آمد؛ ولی من دیدم این خدمت به حوزه نیست و این رفته رفته حوزه را ضعیف می‌کند؛ از این رو من قبول نکردم.
بازخوانی دغدغه فکری و زندگی علمی حجت الاسلام و المسلمین عباس تبریزیان با عنوان «راه نجات؛ در طب اسلامی است» را در بخش «فاضل ماه» می‌خوانیم.
در بخش «پرونده ماه» مطالبی همچون «طلبه موحد جامعه‌ساز»، «اخلاق یعنی تقویت توحید»، «تربیت طلبه؛ از تشتت تا توحد»، «باید یک نظام تربیتی انقلابی پدید آوریم» پیش روی ما قرار گرفته است.
«باید امام خمینی رحمة الله علیه را به کانون ارزشی حوزه برگردانیم» و «فیض فیاض فیضیه» عناوین مطالبی هستند که در بخش «گعده طلبگی» بررسی شده است.
عنوان «طلبه شدیم تا مشکلی از جامعه اسلامی را حل کنیم» را در بخش «طلبه ماه» و مقاله «فنون شبهه افکنی» را در خش «مهارت ماه» مطالعه می‌کنیم.
«مادر؛ دختر»، «حتی در رؤیا»، «طلبه‌ای مسیر زندگی‌ام را تغییر داد» و «خداوند بخیل نیست» و «عمامه تکراری» در بخش «خواهرانه» بررسی شده است.
«گفت آن که یافت می‌نشود آرزوست» را در بخش «آخر ماه» مطالعه می‌کنیم.
گفتنی است بیستمین شماره ماهنامه فرهنگی و اجتماعی حاشیه با قیمت دو هزار و پانصد تومان از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی منتشر و راهی بازار نشر شده است./998/ن602/ق