نشست «نهج البلاغه و خطر فکر کردن» برگزار شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، حجت الاسلام محمد سروش محلاتی استاد حوزه و نویسنده کتاب «شهر مردگان» و «دین و دولت در اندیشه سیاسی» در نشست هفتگی شهر کتاب با موضوع «نهج البلاغه و خطر فکر کردن» که بعد از ظهر دوم تیر ماه در مرکز فرهنگی شهر کتاب برگزار شد، گفت: فکر به عنوان راهی برای رهایی از خطا مطلوب است.

وی اظهار داشت: وقتی راهی را نمی شناسیم فکر می کنیم تا راه را بشناسیم، اما فکر کردن مخاطره آمیز است و همیشه فکر ما را به مقصود نمی رساند، تضمینی نیست کسی که فکر می کند به حقیقت برسد و ما ممکن است در این مسیر دچار اشتباه شویم.

نویسنده کتاب «شهر مردگان» با اشاره به آرای متفکران و نقد آنها گفت: متفکران لغزش های یک دیگر را به هم نشان می دهند و این کار بی مخاطره نیست، کسی که دعوت به فکر می کند باید راهکاری هم ارائه دهد.

حجت الاسلام محلاتی عنوان کرد: ما ممکن است دچار لغزش شویم و متفکرانی هم هستند که دچار لغزش شده اند، لذا با باز کردن راه فکر می توان به این افراد میدان داد.

وی با بیان این اصل که خطا در فکر وجود دارد، خاطرنشان کرد: این موضوع نیاز به استدلال ندارد معمولا در نظریات مختلف فلسفی اصل انکار خطا مورد توجه نیست اما کسانی که در فقه صاحب نظرند به هر نتیجه ای برسند ثواب و مربوط به دانش فقه و حقوق است، اما در دانش های دیگر این موضوع غیر منطقی است.

این استاد حوزه با اشاره به دیدگاه دیگری در بین علما و اندیشمندان گفت: نظریه ای از قرن های گذشته وجود دارد که که اگر فکر مطابق قاعده و انگیزه های درست باشد، از خطا مصون هستیم، استدلال این گروه از اندیشمندان این است خدا در قرآن فرموده است که هر کس در راه ما تلاش کند راهکار را به او نشان می دهد.

حجت الاسلام محلاتی با اشاره به نکته ای درباره این استدلال، افزود: کسی که در مسیر خدا و راه او قدم برمی دارد، رسیدن به هدف برای او تضمین شده است و در کنار آن علما و فقها معتقدند که در باب اصول دین هیچ کس معذور نیست و همه کسانی که مبانی اعتقادت اسلامی را نپذیرفته اند مقصر هستند.

وی ادامه داد: بر اساس این دیدگاه، چون خدا فرموده است که اگر تلاش می کردند راه را پیدا می کردند و در غیر این صورت کوتاهی کرده اند و در این استدلال ما افراد را نمی توانیم به دو دسته قاصر و مقصر تقسیم کنیم، در نتیجه کل مردم دنیا را مقصر می دانند که در انجام وظیفه خود کوتاهی کرده اند.

نویسنده کتاب شهر مردگان این استدلال را کافی ندانست و بیان کرد: مقصود از جهاد نظامی این است که کسانی که جهاد می کنند ممکن است دچار اشتباه شود، احتمال دیگر هم این است این جهاد با نفس باشد و خدا به این افراد کمک می کند، این مطلب را مفسران نیز می پذیرند که حمایت الهی در مسیر اخلاق و معنویت است.

حجت الاسلام محلاتی با اشاره به سخنی حضرت علی علیه السلام گفت: ایشان به طور مطلق روی ارزش فکر کردن تاکید دارد و نقل شده است که ایشان می فرمایند که اگر در همه کارها ابتدا فکر کنید عواقب کار در همه امور پسندیده خواهد بود.

وی با اشاره به دو دیدگاه آیت الله خوانساری در مورد کلام حضرت علی علیه السلام، گفت: یک دیدگاه این است که در همه کارها امور پسندیده یک دلیل عرفی و نه منطقی است یعنی در اکثر موارد کسی که با فکر کار می کند به نتیجه می رسد و معمولا این گونه است، دیدگاه دوم این است که شاید شخص از کار خود نادم شود، اما چون با فکر عمل کرده است این کار او ارزشمند تر از کار افراد بی فکری است که تیر ناگهانی رها می کنند.

این استاد اظهار داشت: شخصی که کاری را با فکر انجام دهد بعد از اشتباه پشیمان از اصل فکر خود نمی شود و از اینکه دقت لازم را در فکر را نداشته شاید پشیمان شود اما خودش را ملامت نمی کند.

حجت الاسلام محلاتی، شخصی را که با فکر عمل می کند نزد خداوند دارای معذوریت دانست و بیان کرد: این معذوریت بودن با ارزش است و نزد خدا حجت دارد، کسی که با فکر عمل می کند به نوعی همیشه راضی است و پشیمان نمی شود.

وی با اشاره به سخنی از حضرت علی علیه السلام گفت: ایشان می فرمایند که گاهی در تیراندازی تیر به خطا می رود و این واقعیت است،لذا در رفتار و گفتار ما معصوم نیستیم و ممکن است که در داوری ها دچار خطا شویم و باید این را بپذیریم که انسان ها در معرض خطا هستند.

نویسنده کتاب «شهر مردگان» با اشاره به سخن حضرت علی علیه السلام برای کاهش خطا می فرمایند: ایشان مسائل روان شناختی را بیان می کند، اینکه تعلقات خاطر بر روی فکر تاثیرگذار است، کسی که عاشق شد چشم او کور می شود و همه عیب ها را حسن می داند.

حجت الاسلام محلاتی با بیان این که فضای اندیشیدن برای فکر کردن باز باشد، اذعان داشت: باید امکان نقد وجود داشته باشد و فرصت برای آرای متضاد فراهم باشد، چرا که در این فضا فکر صاف می شود و عیب اندیشه کاهش می یاد.

وی با اشاره به حکمت 73 نهج البلاغه گفت: حضرت علی علیه السلام می فرماید کسی که از صعه صدر برخوردار است از آراء مختلف استقبال می کند و به دیگران اجازه نقد می دهد، لذا اگر بپذیریم که امکان خطا وجود دارد هیچ کس نمی تواند منکر آن شود.

این استاد حوزه در ادامه صحبت های خود با اشاره به خطبه 208 نهج البلاغه اظهار داشت: امیر المومنان علیه السلام می فرمایند که من خودم را بالاتر از این که خطا کنم نمی بینم و امکان خطا برای من هم هست، مگر خداوند از من دستگیری کند تا دچار خطا نشوم.

حجت الاسلام محلاتی با بیان این که حضرت علی علیه السلام در ادامه راه را هم نشان می دهد، بیان کرد: ایشان می فرمایند که از گفتن گفتار حق و ارائه مشورت عادلانه خودداری نکنید و غیر از این دچار خطا می شویم.

وی افزود: پس به جزء عامل غیبی و ماورایی عامل دنیوی هم وجود دارد و آن مشورت و اظهار نظر دیگران است، شما وظیفه خودتان را انجام دهید و این لازمه خطا پذیری است .

نویسنده کتاب «شهر مردگان» عنوان کرد: فکر همانند ریل راه آهن نیست که اگر لوکومتیو در این راه قرار گرفت جهت خود را پیدا کند، فکر مثل گنجشک است که هر لحظه بر روی هر درختی می نشیند و آرامش ندارد، اگر فکر آزاد نباشد پس فکر نیست اگر هم آزاد باشد نمی توان برای آن ریل گذاری کرد و دچار نوسانات است، لذا فکر گاهی انسان به ایمان نزدیک و گاهی به کفر نزدیک می کند.

حجت الاسلام محلاتی با بیان اینکه هر فیلسوفی داری فکر نیست، بیان کرد: ممکن است که کسی اهل فکر باشد اما فیلسوف نباشد و بلعکس شخصی اهل فلسفه است اما نمی تواند فکر کند.

وی با بیان این سخن امیرالمومنان علیه السلام که دراصول کافی هم ذکر شده است، گفت: ایشان می فرماید که یک ساعت فکر کردن از یک شب زنده داری با ارزش تر است و معنی آن این است که وقتی از کنار خرابه رد می شوید این سوال را از خود کنید که ساکنان آنها کجا هستند و چه اتفاقی برای آن ها رخ داده است.

این استاد حوزه با اشاره به فرمایش دیگری از امیرالمومنان علیه السلام بیان کرد: ایشان می فرمایند که نسبت به ایمان افراد زود قضاوت نکنید، چرا که ممکن است شخص در حال مرگ دچار تحول و دگرگونی شده باشد و این جمله زیبایی از ایشان است که نباید زود قضاوت درباره شخصی کرد.

حجت الاسلام محلاتی با بیان این که حضرت علی علیه السلام معتقد هستند که ایمان دو نوع است بعضی مستقر است، تغییر نمی کند و بعضی دچار نوسان است، خاطرنشان کرد: آیت الله شاه آبادی استاد عرفان امام رحمةالله علیه می فرمایند که هیچ کسی را لعن نمی کند مگر کسی را که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم آن شخص را لعن کرده باشد، استدلال ایشان این است که ممکن است شخصی که آدم بدی است قبل از مرگ تغییری در او اتفاق افتاده و در آخرت سعادتمند باشد و لعن من نسبت به این شخص بی مورد باشد و لعن بی مورد به خود فرد باز می گردد.

وی با تاکید بر این فرمایش امیرالمومنان حضرت علی علیه السلام بر این مساله که قضاوت قطعی در باره افراد نکنید، بیان کرد: ایمان افراد بالا و پایین دارد و سرنوشت انسان ها با خدا است انسان های که در مسیر حقیقت هستند، ممکن است دچار خطا شوند.

نویسنده کتاب «شهر مردگان» در پایان صحبت های خود با اشاره به نظر سخاوتمندانه امیرالمومنان حضرت علی علیه السلام در خطبه 60 نهج البلاغه در باره خوارج، گفت: ایشان می فرمایند خوارج را بعد از من نکشید چرا که بعد این عداوت دشمنی من ادامه می یابد اما با آنها کار نداشته باشید، چرا که خوارج افرادی هستند که طلب حق می کنند اما به اشتباه عمل می کنند. /818/پ201/ق