نماز شب نردبان اوج اهل معرفت است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، آیت­الله سیدرحیم توکل، استاد اخلاق حوزه علمیه قم عصر دیروز در جلسه درس اخلاق با موضوع سیر تکامل انسان در کنترل نفس که در مرکز آموزش تخصصی شیعه­شناسی حوزه علمیه قم برگزار شد، خاطرنشان کرد: انسان­ در سیر معنوی خود دو مانع را در مقابل دارد: یکی از موانع در درون او بوده که به تعبیر قرآن، نفس اماره و به تعبیر روایات، بعد شهوت و به تعبیر علما، شیطان درون انسان است و دومین مانع نیز بیرونی بوده که عام شیطان است.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم درباره سیر تکامل انسان اظهار داشت: دو مانع در مسیر تکامل انسان وجود دارد و تا وقتی آن دو هستند، راه مسدود خواهد بود و تا هنگامی که راه مسدود باشد، انسان حرکتی ندارد و تا وقتی که حرکت نباشد، سیری نیست، و تا سیری نباشد، کسب مقامات در کار نخواهد بود؛ بایستی این دو مانع از بین برود تا مسدود بودن راه مرتفع شود؛ در این صورت امکان حرکت به وجود می­آید که با حرکت، سیر معنوی انسان شروع می­شود و با سیر معنوی، باب کسب مقامات امکان­پذیر خواهد شد.

وی درباره تسلط دو مانع در سیر معنوی انسان تصریح کرد: در صورتی که انسان بر این دو مانع مسلط نشود، آن موانع بر او مسلط خواهند شد؛ در صورتی که موانع سیر معنوی مسلط بر انسان مسلط شوند، ذلت در دنیا و ذلت عظیم­تر در آخرت برای انسان خواهد بود و در صورتی که مسلط نشود، عزت در دنیا و عزت بیشتر در آخرت نصیب انسان می­شود.

آیت­الله توکل درباره خطرناک بودن موانع ذکر شده گفت: در اینجا سؤالی پیش می­آید که کدام یک از این دو مانع خطرناک­تر است و در ما تأثیر بیشتری خواهد داشت که در صورت شناسایی می­توان آن را از میان برداشت.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم درباره رانده شدن شیطان ابراز داشت: در سوره «ص» آمده است که وقتی شیطان از درگاه الهی رانده شد و تمام زحماتش از بین رفت، به خدا گفت به عزت تو سوگند همگی را از راه به در می­برم»؛ شیطان فرد عادی از دنیا بی­خبر نبود و با ملائکه همنشین بود؛ قَسَمی که ابلیس بر زبان جاری کرد، بالاترین قسم در عالم بود.

وی با اشاره به آیاتی از قرآن کریم خاطرنشان کرد: آیات 16 و 17 سوره اعراف درباره عداوت شیطان است که شیطان گفت «پس به سبب آنکه مرا به بیراهه افکندی، من هم برای فریفتن آنان به طور قطعی بر سر راه راست تو خواهم نشست، آنگاه از پیش رو و از پشت سرشان و از طرف راست و از طرف چپشان بر آنها می­تازم و بیشترشان را شکرگزار نخواهی یافت»؛ شیطان با این کار می­خواست انسان را از صراط مستقیم باز دارد؛ این صراط مستقیم، عبودیت خداست.

آیت­الله توکل افزود: در اینجا شیطان به خداوند متعال گفت از هر جهتی به سوی انسان می­روم، اما جهت بالا و پایین را به زبان نیاورد؛ اگر انسان در هجمه­ها قرار گرفت، می­تواند دست به آسمان بلند کند و از خدا راه نجات و رهایی از شیطان را بخواهد و یا به سجده بیفتد.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم درباره کارایی مکر شیطان اظهار داشت: خداوند حال شیطان را بیان می­کند و در تعبیر زیبایی می فرماید«إِنَّ کَیْدَ الشَّیْطَانِ کَانَ ضَعِیفًا؛ نیرنگ شیطان ضعیف است»؛ او می­خواهد مکر کند، اما مکر او کاربرد ندارد.

وی افزود: قرآن وقتی به نفس اماره می­رسد، می­گوید نفس شما را بسیار تهدید می­کند و می­گوید خدا به تو رحم کند؛ نماز شب که نردبان اوج اهل معرفت است؛ در روایت آمده است که شرافت مؤمن به نماز شب او است.

آیت­الله توکل گفت: اگر خدا رحم نکند، این نردبان صعود، نردبان سقوط خواهد شد؛ ملا احمد اردبیلی(ره) آنقدر تقوای عجیبی از خود نشان داد که علما او را به مقدس تعبیر کردند؛ در دل شب در حال مطالعه بود که به مشکلی برخورد کرد و به حرم حضرت علی(ع) رفت و با مطرح کردن سؤال خود، پاسخش را دریافت کرد.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم درباره پناه بردن به خدا در برابر مشکلات تصریح کرد: به ملا احمد اردبیلی گفتند اگر تو را با زن جوانی خلوت بگذارند، چه می­کنی؟ گفت از این‌که چنین صحنه­ای برایم پیش بیاید، به خدا پناه می­برم؛ وقتی جلوه شهوت جلو بیاید، اگر خدا به کمک انسان نیاید، شکست خواهد خورد.

وی درباره خطرناک بودن نفس اماره اظهار داشت: نفس اماره خطرناک است که در قرآن نیز آن را نقل کرده و خطر بیشتر این است که از حال چنین دشمنی بی­خبر هستیم؛ هر کس باید بررسی کند که نفس امروز او با چند ماه گذشته او همانند هم است؟ از نفس خود خبر نداریم که این مسأله ضربه­پذیری را نزدیک­تر می­کند.

آیت­الله توکل درباره هنگام مرگ گفت: در دو جا از نفس خود با خبر می­شویم؛ در جایی از دست ما کاری بر نمی­آید و جبران مافات امکان­پذیر نیست؛ جایی که باخبر می­شویم، هنگام مرگ است و این زمان پرده­های حجاب کنار می­رود و ملک الموت، برخی ملائک و شیاطین را می­بینیم و این لحظه را که لحظه احتضار می­گویند، دلیلش این است که همه اینها حاضر می­شوند.

استاد اخلاق حوزه علمیه قم افزود: هنگام مرگ، ملک الموت رؤیت می­شود و اولین مشکل این است که دیگر توبه را در این موقع قبول نمی­کنند؛ هنگامی که ملک الموت می­آید، درون خود را می­بینیم؛ اگر مؤمن بود، باطنش نورانی است و ملک­الموت نیز نورانی می­آیند و اگر گناهگار باطنش ظلمانی باشد، ملک الموت نیز ظلمانی می­آیند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: انسان هنگام مرگ از عملکرد نفس خود مطلع می­شود، اما کاری از دستش ساخته نیست؛ در امتحانات است که از حال خود با خبر می­شویم و از گرفتار نفس­بودن و یا آزاد بودن اطلاع پیدا می­کنیم./822/پ201/ی