نخستین شماره دوفصلنامه فقه و اجتهاد + چکیده

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، اولین شماره دو فصلنامه فقه و اجتهاد به مدیر مسؤولی آیت الله محمد جواد فاضل لنکرانی ویژه بهار و تابستان 93 از سوی مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم‌السلام راهی بازار نشر شد.

در این شماره از فصلنامه فقه و اجتهاد این مقالات را می‌خوانیم: «تولید و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی از دیدگاه فقه اسلامی»، «نگاه زن به صورت دستان زن نامحرم»، «بررسی فقهی سفارش ساخت کالا»، «تغییر جنسیت و مسائل فراروی آن»، «مبانی جرم انگاری در جرائم جنسی مستوجب حد در حقوق کیفری اسلامی»، «تأملی در مستثنیات دین»، «تأملی در حجیت خبر موثق»، «نسبت سنجی استدلال‌های فقهی و استدلال‌های اخلاقی»، «مأخذشناسی فقه و اخلاق»، «سقط جنین از منظر پزشکی»، «فقه و حقوق»، «موضوع‌های نوپیدا در فقه اجتماعی».

تولید و استفاده از سلاح‌های کشتار جمعی از دیدگاه فقه اسلامی

محمدجواد فاضل لنکرانی

چکیده: این نوشتار در پی اثبات تحریم ساخت و افتاده از سلاح‌های کشتار جمعی (اتمی، میکربی و هسته‌ای) از دیدگاه فقهی و اجتهادی است. منظور از سلاح‌های کشتار جمعی سلاح‌هایی است که قدرت تخریب فوق العاده دارند و علاوه بر نظامیان، افراد غیر نظامی را نیز مورد اصابت قرار می‌دهند. در این مکتوب با استدلال‌های عقلی و با استناد به برخی آیات و روایات نتیجه گرفته شده که حتی در فرض این که دشمن دارای چنین سلاحی باشد و از آن هم استفاده بکند، اسلام استفاده از چنین سلاح‌هایی را در جنگ اجازه نمی‌دهد. در مقاله تبیین شده که دین اسلام هرگز موافق این نسیت که مسلمانان هر عملی را که دشمنان و کفار در جنگ با آنان انجام می‌دهند؛ مرتکب شوند. به عنوان مثال، اگر کفار اسرای مسلمانان را به قتل برسانند و یا آنان را مثله نمایند، اسلام در چنین مواردی هیچ گاه اجازه مقابله به مثل نمی‌دهد.

نگاه زن به صورت دستان زن نامحرم

امین فروتن

چکیده: یکی از مسائل مورد ابتلا در جامعه اسلامی مسأله نگاه مرد به صورت و دستان زن نامحرم است که درباره آن نصوصی در قرآن کریم و سنت شریف وارد شده است. این نصوص هدف‌دار بوده است. مشتمل بر بیان راه‌کاری‌های جهت آسان شدن مراعات تکلیف است. افزون بر آن، حکم شرعی در آن‌ها به طور کاربردی ارائه شده است. از آن جا که کمتر کتاب یا رساله‌ای را می‌توان یافت که معترض این جهات شده باشد، نگارنده بر آن است که در این مقاله احکام این موضوع را به صورت کاربردی و با توجه به راه‌کارهای موجود در قرآن و روایات بررسی کند. این نوشتار مشتمل بر یک مقدمه، سه فصل و یک خاتمه است.

مقدمه مقاله، نگاهی است به انوان نگاه از جهت انگیزه و طرح سؤال‌هایی که جواب دادن به آن‌ها به فهم بحث کمک می‌کند. در این نوشتار بحث از احکام نگاه بدن در نظر گرفتن عناوین ثانوی و دسته‌ها خاصی از زنان است.

فصول سه گانه که مباحث اصلی را تشکیل می‌دهد بر اساس سه قول معروف در مسأله نگاه کرد به چهره و دستان (تا مچ دست) تنظیم شده است. در خاتمه نیز ضمن جمع‌بندی مطالب گذشته و پاسخ به سؤالات مور د بحث در مقاله، برخی راه‌کارهای و نکات مستفاد از نصوص ارائه شده است.

بررسی فقهی سفارش ساخت کالا

محمدعلی قاسمی

چکیده: از آن جایی که مسأله، سفارش ساخت که یکی از موضوعات مورد نیاز جامعه امروز است برای تبیین دیدگاه اسلام درباره آن مقاله حاضر آن را از منظر فقهی مورد کاوش قرار می‌دهد.

پژوهش حاضر، ابتدا به تعریف و تبیین موضوع سفارش کالا ساخت کالا می‌پردزاد و با بررسی پیشینه تحقیق و توجیه‌های طرح شده در پنج مرحله، اشکال‌هایی احتمالی آن‌ها را تببین می‌کند و سرانجام به این نتیجه دست می‌یابد که این دیدگاه به رغم صحت برخی از توجیهات آن‌ها از نظر قواعد فقهی و اصولی، به دلیل عدم هم‌خوانی با آن چه در جامعه رخ می‌دهد، کارآیی نخواهد داشت.

در این میان، توجیه، تعهد الزامی از سوی سفارش دهندهو سفارش گیرنده، قابل پذیریش و عمل در اجتماع است تا آن جا که هر کی از آن‌ها در صورت انجام ندادن آن چه قرار داد آمده، مورد الزام از سوی حاکم شرع و حکومت اسلامی قرار می‌گیرد.

در نتیجه، سفارش ساخت یا همان، استصناع، می‌تواد به عنوان یک عقد شرعی دارای الزام‌هایی باشد و روابط اجتماعی و قرار دادهای بین المللی نیز بر اساس آن قابل توجیه و الزام خواهند ماند.

تغییر جنسیت و مسائل فراروی آن

محمد مهدی کریمی

چکیده: یکی از مسائل جدی فقهی و حقوقی، بحث تغییر جنی است است. در این میان پرسش‌های زیادی فراروی حقوق قرار گرفته است. از جمله این که آیا عمل از نظر اسلام جایز است یا نه؟ تقریباً تمام فقها و حقوق‌دانان اهل سنت در این زمینه اظهار نظر کرده‌اند عمل تغییر جنی است را حرام و این کار را نوعی، تغییر در خلقت خدا، اکثریت قریب به اتفاق فقهای شیعه تغییر جنسیت را به شرط ملازم با کارهای حرام دیگری، مانند لمس و نظر حرام، نباشند جایز می‌داند. از نظر آنان، ما دلیل و مدرکی بر حرمت تغییر جنسیت نداریم.

پژوهش حاضر، جواز یا حرمت تغییر جنسیت و برخی احکام فقهی مربوط با آن را مورد بررسی قرار می‌دهد، احکام و مسائلی چون: بقای ازدواج، مهریه، ارث، عده، عناوین خانودگی و ولایت و سرپرستی کودکان، آن چه در این مقاله مطرح می‌شود نگاهی کلی به مسائل مهم و اساسی این موضوع است. البته بررسی تفصیلی نیازمند نوشتار دیگر است.

مبانی جرم انگاری در جرائم جنسی مستوجب حد در حقوق کیفری اسلان

 حسن مظفری

چکیده: مبانی جرم انگاری که جزء فلسفه حقوق به شمار می‌آید، یکی از مسائل بنیادین در قلمرو حقوق کیفری است. ایجاد محدودیت‌های رفتاری و تضییق دامنه فعالیت‌هایی ارادی به وسیله فرایند جرم انگاری، امری مغایر با اصل اولیه آزادی اباحه اعمال می‌باشد؛ و طبع آزادی خواه انسان مانع اطاعت از آن است؛ مگر روشن گردد که بر مبانی‌ای مستحکم و اصیل استوار است.

 این مقاله به تبیین مبانی جرم‌انگاری در جرائم جنسی مستوجب حد (زنا، لواط و مساحقه) درحقوق کیفری اسلام پرداخته است و برای وصل به این مقصود ابتدا مبانی مشترک و سپس مبانی اختصاصی جرم انگاری در این جرائم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.

تأملی در مستثنیات دین

سید مهدی میرداداشی

چکیده: مستثنیات به آن از مقداری از مال مدیون اطلاق می‌شود که برای پرداخت دین او نمی‌توان به قهر از وی گفت و به فروش رسانید. تمام کسانی که به نوعی با امر قضا و دادرسی سر و کار دارند به محض شنیدن اصلاح مستثنیات دین، به یاد آشفتگی موجود در قوانین این حوزه می‌افتند. پراکندگی مقررات در قلمرو موضوع و عدم اتخاذ رویه واحد در احصای مصادیق مستثنیات دین را می‌توان تنها گوشه‌ای از این مشکلات دانست. هدف این نوشتار بررسی تحلیلی متون فقهی امامیه می‌باشد تا در سایه آن بتوان مقررات واحدی را به مراجع تقنینی پیشنهاد نمود.

تأملی در حجیت خبر موثق

سید محمد نجفی یزدی

چکیده: بحث حجیت خبر موثق از مهم‌ترین مباحث علم اصول و علم رجال است، زیرا شیعه صدها حدیث به عنوان موثق معرفی شده که حجیت یا عدم حجیت آن‌ها تأثیر فراوانی در استنباط احکام شرعی دارد. اقوال در این مسأله گوناگون است که مهم‌ترین آن‌ها دو قول است: حجیت مطلقه که به مشهور نسیت داده شده است، به ویژه در چند قرن اخیر، عدم حجیت که شهید ثانی آن را نیز به مشهور قدما نسبت داده است.

ادله حجیت خبر موثق گذشته از برخی روایات، به طور عمده سیره عقلا می‌باشد، در مقابل، مخالفین حجیت خبر موثق به برخی آیات مثل آیه نبأ و آیه نهی رکون به ظالمین و روایت فراوانی که مستفاد از آن عدم رضای شارع به خبر موثق است استناد کرده‌اند و به ادله مثبتین اعم از روایت یا سیره عقلا پاسخ داده‌اند. این مقاله با بیان ادله طرفین، به این قول متمایل شده است که ادله مخالفین راجح است و حداقل احراز امضای رضای شارع به سیره عقلا با وجود آن روایات رادعه ممکن نیست.

نسبت سنجی استدلال‌های فقهی و استدلال‌های اخلاقی

حسینعلی رحمتی

چکیده: یک از مباحث مرتبط اخلاق و فقه، پرسش از نسبت بین این دو حوزه است. یکی از وجوه مشترک اخلاق و فقه آن است که هر دوی آن‌ها با احکام سر و کار دارند و البته این احکام نیز مبتنی بر استدلال است. با توجه به شباهت ظاهری که بین استدلال در این حوزه وجود دارد طبیعتاً یکی از مهم‌ترین پرسش‌هایی که رخ می‌نماید آن است که تفاوت احکام فقهی و آ حکام اخلاقی و در واقع استدلال‌های فقهی با استدلال‌های اخلاقی در چیست.

این مقاله ر واکاوی این موضوع را وجهه همت خویش ساخته است. پرسش بنیادین این مکتوب آن است که چه نسبتی بین این دو گونه استدلال و جود دارد و در چه مواردی باهم مرزبندی پیدا می‌کنند. فرضیه این پژوهش آن است که استدلال‌های فقهی با استدلال اخلاقی از جهت‌هایی چون علت صدور، تفاوت از نظر حکم، از توجیه، از نظر شمول، از نظر پیامدها تخلف از اوامر ناشی از استدلال و از جهت موضوع و محمول و صغری و کبرای استدلال با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند.

مأخذشناسی فقه و اخلاق

 عزت معلمی خزانی، نفسیه روشن‌بین

چکیده: این مأخذشناسی عهده‌دار معرفی کتاب‌ها و مقاله‌هایی است که به نوعی به رابطه فقه و آ خلاق مربوط می‌شوند. کتاب‌ها به صورت تفصیلی و مقالات به صورت اجمالی معرفی شده است و در شناسایی برخی از این آثار، از منابع اینترنتی نیز بهره گرفته شده است. در معرفی منابع از هرگونه ارزش داوری پرهیز شده و معرفی هر اثر لزوماً به معنای موافقت با محتوای آن نیست. هدف آن بوده که برخی از آثاری که در زمینه فقه و اخلاق نگاشته شده به علاقمندان معرفی کرد و هر چند تلاش شده که حتی المقدور منابع مرتبط با موضوع پرونده شماره حاضر معرفی شود ولی به دلایل گوناگون، از جمله نبود بانک‌های اطلاع‌رسانی جامع، نمی‌توان ادعای استقصای تام داشت.

نگاهی اجمالی به این فهرست نشان دهنده آن است که رابطه فقه و اخلاق و تبیین زوایای گوناگون این بحث، هنوز آن چنان که بایسته است در جامعه عملی ما مورد توجه قرار نگرفته است. با توجه به پیامدهای علمی تبیین نسبت بین فقه و اخلاق و کمک‌های شایان هریک از این دو به یکدیگر، شایسته است این حوزه آر حوزه‌های علوم وابسته به فقه، بیش از گذشته مورد امعان نظر اخلاق پژوهان و فقه پژوهان قرار گیرد.

سقط جنین از منظر پزشکی، فقه و حقوق

چکیده: برگزاری نشست‌های علمی و گر آمدن اندیشورانی که یک موضوع را از منظرهای مختلف بررسی می‌کنند، افزون بر آن که موجب فراهم شدن زمینه تظارب آرا می‌شود، افق‌های نوینی را نیز فراروی اندیشوران و محققان قرار می‌دهد. مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم السلام به عنوان یک مؤسسه علمی پژوهشی همواره میزبان اساتید و محققانی است که بررسی مباحث و موضوع‌های نو پیدا یا مورد نیاز جامعه را وجهه همت خویش ساخته‌اند. این گونه جلسات که با حضور اساتید حوزه و دانشگاه و طلاب و دانشجویان برگزار می‌شود شاهد مباحثه‌ای علمی و پرسش‌های و پاسخ‌هایی است که هر کدام به روشن شدن چراغ حقیقت یاری می‌رساند. مجله فقه و اجتهاد سعی می‌کند در حد توان خویش با ارائه مباحث طرح شده در این نشست‌ها زمینه بهره‌گیری امکان حضور ندارند فراهم نماید.

از ین رو در این شماره، گزارش نشست علمی با عنوان «سقط جنین از منظر فقه و حقوق» تقدیم علاقمندان می‌شود. این نشست در تاریخ 8 خرداد 1393 با حضور اساتید محترم، آیت الله شیخ محمد قائنی، محمود عباسی، محمد جواد سلمی زاده تشکیل شده است. دبیر این نشست نیز عهده حجت الاسلام حمید ستوده بوده است.

موضوع­های نوپیدا در فقه اجتماعی

محمد باقر ربانی

چکیده: یکی از اهداف و سیاست‌های مجله فقه و اجتهاد معرفی موضوع‌ها و مباحثی است که نیازمند تحقیق و پژوهش است و به نوعی گام‌هایی نارفته در عرصه پژوهش‌های فقهی به شمار می‌آید و از این رو سعی بر آن است که حتی المقدور در هر شماره مسائل، محورها و پرسش‌های مربوط سبک حوزه مشخص به محضر مخاطبان گرامی تقدیم شود. البته آن چه مطرحی می‌شود به معنای نادیده گرفتن تلاش‌هایی نیست که کم و بیش در این عرصه انجام شده است، بلکه تأکیدی است بر این نکته باید در این زمینه‌ها تلاش بیشتری انجام شود. امید است که اساتید، طلاب و دانشجویان علاقمندان نیز با ارائه نظرات و پیشنهادهای خود شدن این بخش از مجله شوند. در این شماره، برخی از پرسش‌ها مربوط به فقه اجتماعی مطرح می‌شود.

اولین شماره دو فصلنامه فقه و اجتهاد در 330 صفحه به قیمت 3000 هزار تومان از سوی مرکز فقهی ائمه اطهار علیهم اسلام راهی بازار نشر شد./998/ت301/ی