مهاجرت به قم، فرصت یا تهدید

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در اهواز، علم و علم آموزی از قدیمی ترین خواسته های بشر بوده و تلاش برای دست یابی به دانش سبب شده تا انسان همه سختی ها و مشکلات این مسیر را تحمل کرده، در جهت افزایش علم خود به مناطق دور دست مهاجرت کند.

پیامبر اکرم(ص) در احادیث بی شماری علم اندوزی را مایه عقل گرایی انسان و تحمل سختی ها در این راه را سبب شناخت بهتر خداوند توصیف می کند. امیر مومنان علی(ع) نیز در حدیثی خود را بنده و غلام کسی می داند که به او تنها یک حرف بیاموزد. زندگینامه ائمه اهل بیت(ع) نیز روشنگر و نشان دهنده تاکیدهای بی نظیر آنان به فراگیری علوم است.

همچنین شیعیان افتخار می کنند که در میان پیشوایان خود دانشمندی زاهد و مؤمنی پارسا همچون حضرت امام جعفر صادق(ع) دارند که پرچمدار فقه و اصول اسلامی و انسانی برای تمام جهانیان بودند.  

در کشور ما پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی با گشایش دروازه های مراکز دینی، مسیر فراگیری علم هموار گشته و ایرانیان به خاسته های دیرینه خود در جهت علم آموزی دست یافته اند. اما در این میان برخی شهرها به سبب وجود ویژگی های مذهبی و دینی از تقدس خاصی برخوردار بودند. مشهد مقدس و قم از جمله شهر های مهم مذهبی ایران هستند. مشهد با در آغوش گرفتن بارگاه امام هشتم(ع) شیعیان و قم به سبب وجود حرم مطهر حضرت معصومه(ع) و مسجد مقدس جمکران از قطب های جذب کننده طلاب علوم دینی می باشند.

اما مدت زمانی است که مهاجرت بی رویه طلاب علوم دینی به این شهرهای مقدس، به ویژه شهر قم، سبب بروز مشکلات و کاستی هایی شده که در این باره با حجت الاسلام رضا کلاه کج، قائم مقام دفتر مجمع جهانی اهل بیت(ع) در خوزستان گفت و گویی داشتیم که به شرح زیر است.

رسا - فراگیری علوم دینی پس از انقلاب اسلامی را چگونه ارزیابی می کنید؟

تحصیل علوم دینی قبل از انقلاب با محدودیت های که رژیم ستمگر طاغوت به سبب اندیشه های غرب گرایانه اش قرار داده بود، برای هر کسی قابل پیگیری نبود؛ زیرا این رژیم از رشد دین و مذهب در جامعه هراس داشت. به همین دلیل نظریه غربی جدایی دین از سیاست را به عنوان برنامه اساسی خود به اجرا گذاشته، دین ستیزی را در مراحل گوناگون به کار گرفت؛ غافل از اینکه این موضوع، وضعیت را برای رژیم بدتر خواهد کرد. شاه که درک درستی از قدرت و ظرفیت نهاد دین درجامعه نداشت و به حمایت آمریکا دل خوش کرده بود، به جای این که به دین و فرهنگ ایرانی توجه کند، تفکرات غربی را جایگزین آن کرد و این از علل اصلی سقوط این رژیم و پیروزی انقلاب اسلامی است.

پس از انقلاب، دین جایگاه خود را باز یافت و حوزه های علمیه به عنوان کانون پرورش و تربیت نسل مذهبی کشور کار خود را به صورت فعال آغاز کردند.

رسا - شما مهاجرت برای علم آموزی دینی بعد از انقلاب را چگونه توصیف می کنید؟

در گذشته سیستم فراگیری علوم چنین بود که افراد برای گذراندن مقاطع درسی به مناطق گوناگون منتقل شده و تحصیل خود را با تحمل بسیاری از سختی ها ادامه می دادند. اما در سال های اخیر شاهد دگرگونی های بزرگی در فرآیند یادگیری جهان و کشور شدیم؛ به صورتی که هر شهر دارای امکانات علمی و آموزشی مورد نیاز افراد آن شهر برای گذراندن مقاطع گوناکون تحصیلات تکمیلی بود. هر چند که در این میان برخی شهرها سعی در حفظ برخی از امتیازات ویژه برای خود بودند، ولی بدون شک پیشرفت علم به سرعت بسیاری مرزبندی ها را از بین برد.

امروزه ما همه شاهد هستیم که جهان به یک دهکده کوچک تبدیل شده و ما می بینیم که آموزش علوم از شکل سنتی خود به شکل پیشرفته ای در حال اجرا است. در کشور ما نیز همراه با پیشرفت علمی جهان، بسیاری از مراکز و کانون های علمی، فرهنگی، اقتصادی و دانشگاهی بزرگ شکل گرفته و در حال ارائه خدمات به مردم هستند. به صورتی که امروز بسیاری از کانون های علمی در داخل کشور، در حال رقابت با مراکز بین المللی هستند.

اما با این وجود برخی از مناطق در کشور هنوز هم از فقر فرهنگی رنج می برند و این وظیفه مسؤلان است که برای این مسأله یک راه حل علمی و عملی بیابند تا دیگر  برای تحصیل علم، کسی مجبور به سفرهای طولانی و پرداخت هزینه و زمان زیادی نباشد.

به ویژه در رابطه با علوم دینی، با توجه به این که نظام ما نظام اسلامی و الهی است، توجه به علوم دینی باید با سرعت بیش تر و فوری تری پیگیری شود.

رسا - به نظر شما دلایل مهاجرت رو به رشد طلاب به سوی شهر قم چیست؟

قم جزء آن دسته از شهر هایی است که دارای آب و هوای مناسب نیست و جایگاه شهری آن نیز در مقایسه با شهرهای بزرگ ایران، متوسط است؛ اما وجود بارگاه مقدس حضرت معصومه(س)، مسجد جمکران و مراکز علمی و دینی گسترده، این شهر را برای طلاب به اقیانوسی از علم و معرفت تبدیل کرده و این ویژگی سبب شده تا مسیر بیشتر سفرهای دینی کشور به سوی آن باشد. همچنین طلاب برای گذراندن برخی از مقاطع تکمیلی تحصیل دینی خود به صورت اجباری باید به قم مسافرت کنند و این به سبب وجود گرایش های علمی به صورت ویژه در حوزه های علمیه قم است.

متاسفانه مراکزی علمی استانی از ارائه این گروه رشته ها به طلاب ناتوان هستند و این مسأله علاوه بر این که سبب ایجاد کاستی ها و ناهنجای های زیادی شده، در آینده نه چندان دور، مشکلات شهرنشینی شهر قم را نیز افزایش خواهد داد.  

بنابراین، نبود مراکز علمی گسترده و توان مند در مراکز شهرستانی از یک سو و گسترش آن ها در شهر قم، یکی از بحران هایی است که سبب افزایش مهاجرت طلاب به شهر قم می شود.

به نظر من گسترش مراکز علمی و دینی در قم و محروم شدن شهرهای دیگر از چنین مزیت هایی، سبب فقر فرهنگی آن شهرها شده و این با خواسته علمی طلاب که در اندیشه فراگیری علوم بیشتر هستند، همخوانی ندارد.

همچنین نبود اساتید توان مند حوزه های علمیه شهرستان ها و یا مهاجرت و سکونت کردن آن ها در شهر قم، یکی دیگر از کاستی هایی بوده که پیش روی طلاب حوزه های علمیه شهرستان ها قرار گرفته است و تا زمانی که این روند ادامه یابد، مهاجرت طلاب به شهر قم نیز کاهش نخواهد یافت.

از طرف دیگر هنگامی که طلاب در شهرستان های خود احساس خلاء علمی کنند، بدون شک باقی ماندن در آن جا را سبب پس رفت علمی خود دانسته و برای پرکردن این خلاء، به جای دیگر مهاجرت خواهند کرد.

رسا - پیامدهای منفی مهاجرت طلاب به قم کدامند؟

در حقیقت جا به جایی و مهاجرت از شهری به شهر دیگر در سراسر جهان هیچ گاه به عنوان یک تهدید شمرده نمی شود؛ بلکه انسان ها آزاد هستند که محل مناسب زندگی، کار، تحصیل و حتی اوقات فراغت خود را به دست خود انتخاب کنند و در این مسیر مختار هستند و این حق آن ها است؛ اما زمانی این فرصت به عنوان یک تهدید شمرده می شود که اثرات و کمبودهای ناخواسته را به دنبال داشته باشد، یا سبب بروز برخی کاستی ها و ناهنجاری ها در مبداء یا مقصد مهاجرت شود.

بدون شک هر گاه مسیر علمی در هر جایی یک طرفه باشد و فقط در جهت مقصد یا مبداء حرکت کند، تنها می تواند به یکی از جهت ها سود برساند و در این میان جهت دیگر ضرر خواهد دید.

و این چیزی است که به نام فرار مغزها در همه کشور ها از آن یاد می شود؛ یعنی مهاجرت گروهی تحصیلکرده به سبب محدودیت علمی از مناطق که در آن زندگی می کنند، به مناطق دیگر.

 البته مهاجرت های علمی داخلی نسبت به مهاجرت های خارجی دارای آسیب های کمتری هستند؛ زیرا هجرت فردی از کشوری به کشوری دیگر، علاو بر ایجاد خلاء، سبب آسیب رساندن به جامعه علمی و فرهنگی کشور شده و پیشرفت کشورهای مقصد و پسرفت کشورهای مبداء را به دنبال خواهد داشت و این چیزی است که کشورهای استعمارگر همیشه به دنبال آن بودند.

پس مهاجرت داخلی، چون درون مرزهای یک کشور است، در نهایت سبب پیشرفت یک کشور می شود؛ اما گاهی مهاجرت های داخلی دارای زیان های جبران ناپذیری برای مناطق مبداء مهاجرت هستند. برای مثال حرکت انسانی از روستاها به شهرها برای شهرنشینی در شهرهای بزرگ، علاوه بر تراکم انبوه انسانی در یک شهر، محدوده خدماتی آن شهر را نیز مختل می کند.

در کشور ما مهاجرت طلاب علوم دینی به قم، از جهتی سبب رشد فرهنگی و علمی قم و پیشرفت مؤسسات آموزشی در آن شده و از جهت دیگر فقر فرهنگی و محرومیت را برای شهرهای مبداء را در پی داشته است. پس در مهاجرت فراگیر طلاب به قم آسیب های جدی وجود دارد.

همچنین متاسفانه تحقیقات نشان داده که رشد و گسترش فرقه های انحرافی و تکفیری در مناطقی شکل می گیرد که دچار محرومیت و فقر فرهنگی هستند.

همان طور که همه ما می دانیم، هدف اصلی فرقه های انحرافی، افراد ساده لوحی هستند که توان علمی بالایی ندارد و یا بی سواد هستند؛ به خاطر آن که افراد تحصیل کرده به راحتی می توانند به شبه های آنان پاسخ دهند و این یکی از پیامدهای خطرناک مهاجرت همیشگی طلاب از شهر های خود به سوی قم است.

در این میان مرکز مدیریت حوزه های علمیه قم در ایجاد بستر مناسب برای این نوع مهاجرت های گروهی مسؤل است و باید راهکارها و راه حل هایی عملی ارائه دهد.   

رسا - راهکارهای مناسب برای حل این مسأله کدامند؟  

با توجه به این که پیشگیری بهتر از درمان است، بنابراین هیچ راه حلی نمی تواند مفید واقع شود، مگر این که منجر به مناسب سازی کانون های فرهنگی و اصلاح زیرساخت های علمی در منطقه مهاجر فرست، یعنی شهرهای مبداء این حرکت در کشور شود.

پس برای جلو گیری از آثار ویران گر مهاجرت افراد تحصیل کرده از شهرهای خود و رشد فرقه های انحرافی و فتنه پراکنی آن ها، باید ریشه های فرهنگی و علمی مبداء مهاجرت حل و محرومیت ها برطرف شود و این بدون حفظ و بقای افراد تحصیل کرده در مناطق خودشان با ایجاد مراکز علمی و دینی امکان پذیر نخواهد بود.   

البته راه حل این مسأله فرهنگی و علمی، یکپارچگی سازمان های گوناگونی را می طلبد؛ زیرا ابعاد آن فراتر از گستره حوزه های علمیه استان ها بوده و به همکاری سازمان های فرهنگی و آموزشی کشور به اضافه رسانه ها نیازمند است تا به صورت ریشه ای حل شود.

/9452/402/ر