پیشنهاد رهبر انقلاب به روزه‌داران کتابخوان
به گزارش خبرگزاری رسا، «گفتارهای معنوی» نام کتابی از برخی سخنرانی‌های استاد شهید آیت الله مرتضی مطهری است. رهبر معظم انقلاب فرمودند: مطالعه کتاب «گفتارهای معنوی» شهید مطهری متناسب با همین ایام ماه رمضان است.
این کتاب اولین بار در سال 1365 و مشتمل بر سیزده سخنرانی از سوی ناشر در هشت فصل و سپس در چاپ نوزدهم با افزودن دو سخنرانی دیگر به فصل عبادت و دعا منتشر شد.
کتاب گفتارهای معنوی پس از چند چاپ از سوی ناشر به «آزادی معنوی» تغییر نام داد و تاکنون بیش از 52 بار تجدید چاپ شده است. این کتاب در 272 صفحه از سوی انتشارات صدرا به چاپ رسیده است.
فصل های کتاب
فصل اول ـ آزادی معنوی، شامل دو سخنرانی در سال 1348 شمسی که در حسینیه ارشاد تهران ایراد شده است.
فصل دوم ـ عبادت و دعا، شامل چهار سخنرانی در سال 1349 شمسی که در حسینیه ارشاد تهران ایراد شده است.
فصل سوم ـ توبه، شامل دو سخنرانی در سال 1349 شمسی که در حسینیه ارشاد تهران ایراد شده است.
فصل چهارم ـ هجرت و جهاد، شامل سه سخنرانی در سال 1350 شمسی که در مسجد نارمک تهران ایراد شده است.
فصل پنجم ـ بزرگی و بزرگواری روح، شامل یک سخنرانی که در سال 1349 شمسی که در حسینیه ارشاد تهران ایراد شده است.
فصل ششم ـ ایمان به غیب، شامل یک سخنرانی که در سال 1347 شمسی که در یک منزل شخصی ایراد شده است.
فصل هفتم ـ معیار انسانیت چیست؟، شامل یک سخنرانی در یکی از دانشگاه های کشور که تاریخ آن نامعلوم است.
فصل هشتم ـ مکتب انسانیت، شامل یک سخنرانی در دانشکده فنی دانشگاه تهران که تاریخ آن نامعلوم است.
محتوای کتاب
محور اصلی همه گفتارهای این کتاب مسأله خودسازی، تزکیه نفس و در یک کلمه «انسان شدن» است؛ که به طور اختصار به محتوای هر فصل اشاره می شود.
فصل اول: آزادی معنوی
استاد شهید در دو سخنرانی به تعریف و اقسام آزادی و ارتباط میان آزادی اجتماعی و آزادی معنوی پرداخته و اولویت را به آزادی معنوی یعنی آزادی انسان از اسارت نفس اماره می‌دهند واز خطبه 207 و نامه 45 نهج البلاغه امیرالمومنین علی(ع) نمونه‌هایی از آزادمردی واقعی را به عنوان شاهد ذکر کرده‌اند. تمایز میان «من انسانی» و «من حیوانی» و اقسام اسارت‌های درونی انسان و همچنین بحث وجدان از دیگر مباحث این فصل است.
چند عبارت برجسته این فصل:
«بشر باید در ناحیه وجود خودش، در ناحیه روح خودش آزاد بشود تا بتواند به دیگران آزادی بدهد. لذا آزادمرد واقعی جهان کیست؟ علی بن ابیطالب یا افرادی که از طراز علی بن ابیطالب و یا تربیت شده دبستان او باشند. چون این‌ها افرادی هستند که در درجه اول از اسارت نفس خودشان نجات پیدا کرده اند.» [صفحه 19]
«بزرگترین برنامه انبیا، آزادی معنوی است. اصلا تزکیه نفس یعنی آزادی معنوی: قد افلح من زکّیها و قد خاب من دسّها. (سوره ی شمس/آیات 9 و 10) و بزرگترین خسران عصر ما این است که همواره می‌گویند آزادی، اما جز از آزادی اجتماعی سخن نمی‌گویند، از آزادی معنوی، دیگر حرفی نمی‌زنند و به همین دلیل به آزادی اجتماعی هم نمی‌رسند.» [صفحه 37]
فصل دوم: عبادت و دعا
گفتارهای چهارگانه این فصل در ایام و لیالی محدوده شبهای قدر در ماه مبارک رمضان ایراده شده. تحلیل واژه «احیاء» آثار عبادت، تقوا، تقرب، تقرب به خدا، آثار منفی افراطی‌گری در عبادت و مسایل اجتماعی، ابعاد، شرایط و ویژگی‌های نماز صحیح و همچنین به مناسبت ضربت خوردن و شهادت امام علی(ع) بحث اسوه و نمونه بودن امیرالمومنین محورهای اصلی این فصل را تشکیل می‌دهد. چند عبارت برجسته این فصل:
«محور مسایل اخلاقی، خود را فراموش کردن و از خودگذشتگی و از منافع خود صرف نظر کردن است. همانطور که در سلامت بدن یک اصل هست که به منزله مبدا و منشا همه خوبی هاست و آن مساله «حمیه» یعنی ترک پرخوری است، در اخلاق هم یک مساله وجود دارد که اُس اساس همه مسایل اخلاقی است و آن رهایی از خودی و رها کردن و ترک «منیّت» است.» [صفحه 92]
«بندگی خدا همیشه مساوی است با آزاد شدن از غیرخدا؛ چون ادراک عظمت الهی همیشه ملازم است با ادراک حقارت غیرخدا، و وقتی انسان خدا را ـ هر چه بود ـ حقیر و کوچک دید، محال است حقیر را از آن جهت که حقیر است بندگی کند. حقیر را انسان به غلط عظیم می‌بیند که بندگی می‌کند.» [صفحه 104]
فصل سوم: توبه
در دو سخنرانی این فصل، استاد شهید به بحث درباره اولین منزل سیر و سلوک یعنی توبه پرداخته‌اند. اهمیت توبه، تعریف، شرایط، زمان، آثار و نمونه‌هایی از توبه‌های اولیا خدا از مباحث این گفتارها می باشد. چند عبارت برجسته این فصل:
«توبه عبارت است از یک نوع انقلاب درونی، نوعی قیام، نوعی انقلاب از ناحیه خود انسان علیه خود انسان. این قسمت از مختصات انسانی است.» [صفحه 113]
«این چه مسلمانی است که من و شما داریم و کبایر محترمات اسلامی را هم مرتکب می‌شویم؟ قرآن دیگر چقدر در مورد همین معصیت رایج میان ما، یعنی غیبت کردن و تهمت زدن داد بکشد؟ به خدا قسم انسان از این همه تهمت‌هایی که میان مردم است تعجب می‌کند. می‌دانید تهمت یعنی چه؟ ما در گناه کبیره درجه یک داریم: یکی از آنها دروغ گفتن است و دیگری غیبت کردن. گناه کبیره یعنی گناهی که انسانی به وسیله آن استحقاق جهنم رفتن را پیدا می‌کند.تهمت یعنی دروغ به علاوه غیبت؛ یعنی دو گناه که با همدیگر توام شدند اسمش می شود تهمت.» [صفحه 136]
فصل چهارم: هجرت و جهاد
از خواندنی‌ترین مطالب این فصل تبیین انواع هجرت از جمله هجرت انسان از گناه، هجرت برای کسب علم و هجرت برای مبارزه با ظالمین و حفظ دین و حفظ دین و همچنین انواع جهاد از جمله جهاد با نفس و جهاد مسلمان برای حفظ دین می‌باشد. آثار مثبت سفر و ستایش آن از نظر اسلام از دیگر مطالب مهم این فصل است. چند عبارت برجسته این فصل:
«دین مقدس اسلام از جنبه اجتماعی بر دو پایه هجرت و جهاد استوار است.»
«هجرت یعنی برای نجات ایمان، از خانمان و زندگی دست شستن و کنار رفتن و دور شدن و کوچ کردن و به سرزمین ایمان رفتن.»
فصل پنجم: بزرگی و بزرگواری روح
آثار همت بلند، تحلیل بزرگواری و بزرگی روح، و خسارتی که برخی تعلیمات متصوفه در مبارزه با نفس تحت تاثیر تعلیمات دیگر مکاتب به جامعه اسلامی وارد کردند، همچنین بررسی ارزش کرامت نفس در سخنان امام حسین، از مطالب این گفتار است. عبارت برجسته این فصل:
«آن کسی که هوای نفس خودش را بر خودش غلبه می‌دهد، آن کسی که تابع شهوت خودش و هواپرست است باید بداند که اولین اهانت را به خودش کرده، خودش را پست کرده است. شهوت پرستی نوعی پستی است. اصلا در منطق علی(ع) تمام رذایل اخلاقی در یک کلمه جمع می شود و آن پستی و بزرگوار نبودن است، و تمام فضایل اخلاقی در یک کلمه جمع می شود و آن بزرگواری روح است.»
فصل ششم: ایمان به غیب
بررسی مفهوم غیب و ایمان آوردن به غیب که در آیات متعددی از قرآن کریم ذکر شده مقدمه بحث استاد در این فصل برای رسیدن به موضوع امدادهای غیبی و نظر اسلام درباره امید به آینده است. چند عبارت برجسته این فصل:
«ایمان واقعیت و حقیقت است مربوط به روح انسان نه مربوط به بدن انسان، نه مربوط به پشیمانی انسان که آثار سجده داشته باشد یا نداشته باشد و نه مربوط به زبان انسان که متذکر خدا باشد یا نباشد، بلکه به ریشه این امور که عبارت است از یک حالت قلبی و فکری و اعتقادی مربوط است» [صفحه 214]
«معنی الذّین یومنون بالغیب ایمان به نهان و ایمان به مددهای غیبی و نهانی است، منتها مددها برای شخص به مقیاس شخصی برای اجتماع کوچک به مقیاس اجتماعی، و برای جهان بشریت به مقیاس جهانی است. حکومت واحد جهانی، سراسر عدالت سراسر امنیت، سراسر برکت، سراسر رفاه، سراسر آسایش، سراسر خوبی و سراسر ترقی خواهد بود.» [صفحه 226]
فصل هفتم: معیار انسانیت چیست؟
موضوع اصلی این گفتار بررسی 6 نظریه درباره معیار انسانیت است. استاد نظریات معیار بودن علم، خلق و خوی، انسان دوستی: اراده، آزادی، مسئولیت و تکلیف، و زیبایی را مطرح و وعده می‌دهند تا در جلسه بعد به ارزیابی این نظریات بپردازند که متاسفانه به دلیل عدم دسترسی به نوار جلسه بعد این بحث ناقص مانده است. عبارت برجسته این فصل:
«ما علی(ع) را که شیرخدا میدانیم، مرد خدا میدانیم، چون او در دو جبهه از همه مردتر بود: جبهه بیرونی، اجتماعی، میدان های مبارزه که هر پهلوانی را به خاک می‌افکند و از آن مهم‌تر، جنبه درونی خودش که بر خودش مسلط بود، اراده‌اش بر هر میلی، بر هر شهوتی، بر هر اندیشه ای حاکم بود.» [صفحه 237]
فصل هشتم: مکتب انسانیت
دور شدن بشر از مقام انسانیت در قرون اخیر و تلاش برخی متفکران برای بازگشت به مقام انسانیت موضوع اصلی این گفتار است که در ضمن آن نظریه «دین انسانیت» اگوست کنت مطرح و مورد نقد و تناقض موجود در مکاتب اصالت انسان نیز مورد بحث قرار گرفته است. عبارت برجسته این فصل:
«اسلام یک مکتب انسانی است، یعنی براساس مقیاس‌های انسانی است، بدین معنی که در اسلام آن چیزهایی که مبنی بر تبعیض‌های غلط بین انسان‌هاست وجود ندارد، یعنی در اسلام اقلیم وجود ندارد، نژاد وجود ندارد، خون وجود ندارد، منطقه وجود ندارد، زبان وجود ندارد. این‌ها ابدا در اسلام ملاک امتیاز انسان‌ها نیست. در اسلام آنچه که ملاک امتیاز انسان‌هاست، همان ارزش‌های انسانی است.»/998/د101/س