هشتاد و ششمین شماره فصلنامه کلام اسلامی منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، هشتاد و ششمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی کلام اسلامی در بردارنده مقالاتی با عناوین زیر منتشر شده است:

سلفی گری دیرینه و نوین

پاسخ به شبهات وهابیان بر روایات عثمان بن حنیف در خصوص توسل

مصداق یابی صدیق و بررسی روایات اهل سنت در این رابطه

بررسی تطبیقی نظریه سلطنت نفس در اندیشه محقق نائینی، محقق خوئی و شهید صدر

تحول و تکامل در معرفت

اسلام و مدرنیته

«نقد نظریه معنویت گرایی منهای دین

سلفی گری دیرینه و نوین

حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی

علیرضا سبحانی 

چکیده: این مقاله به تبیین معنای صحیح قرن و سلف پرداخته و در ضمن آن به برخی از شبهات ابن تیمیه و پیروان او پاسخ گفته است. مقصود از قرن در اصطلاح قرآن، جمعی از انسان‌ها هستند که در شرائط خاصی از نظر دین یا فرهنگ و یا سیاست زندگی کرده و با هم قدر مشترکی دارند. بر این اساس مقصود پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله از قرن در حدیث خیرالقرون نیز عصری است که اسلام در آن طلوع و گسترش یافت. ابن‌تیمیه و پیروان او، با اخذ معنای جدید قرن (به معنای صدسال) ملاک حق و باطل را رفتار و گفتار مسلمین صدر اسلام دانسته و برای اعصار پس از آن حجیتی قائل نیستند. این در حالی است که اولا معنای قرن در اصطلاح قرآن مقید به زمان خاصی نیست. ثانیا مسلمین صدر اسلام دارای مشرب‌ها و روش‌های مختلفی بودند که نمی‌توان به همه آنها مراجعه نمود.

پاسخ به شبهات وهابیان بر روایات عثمان بن حنیف در خصوص توسل

محسن عبدالملکی

مهدی فرمانیان آرانی  

چکیده: عثمان بن حنیف از جمله اصحاب پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است که دو روایت با موضوع توسل را نقل نموده است. این دو روایت از جهت رجالی خالی از اشکال است. از جهت درایی و دلالی نیز بر جواز و وقوع سه نوع توسل دلالت می‌کند: توسل به دعای پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در زمان حیات و پس از حیات حضرتش، توسل به ذات پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در زمان حیات و پس از حیات آن حضرت و توسل به جاه و مقام پیامبراکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در زمان حیات و پس از حیات ایشان. وهابیان در میان موارد مذکور تنها توسل به دعای آن حضرت در زمان حیات ایشان را جایز دانسته، سایر موارد را نامشروع و بدعت می‌دانند. بر این اساس آنها تلاش کرده‌اند با طرح شبهات رجالی و دلالی درباره این دو روایت، آنها را مخدوش نموده و راه استفاده را بر مخالفان عقیده خود ببندند. این مقاله در صدد است با نقد و بررسی این شبهات، صحت سند و دلالت این هر دو روایت را اثبات نماید.

مصداق یابی صدیق و بررسی روایات اهل سنت در این رابطه

حامد دژآباد

چکیده: عنوان صدّیق و بحث پیرامون مصداق آن، از جمله مباحث پرچالشی است که از قرون اولیه میان دانشمندان فریقین وجود داشته و در کتب تفسیری و کلامی نیز راه یافته است. به نظر می‌رسد علت اختلاف در تعیین مصداق صدّیق روایات گوناگونی است که در منابع فریقین وجود دارد.اهل سنت، ابوبکر را مصداق آن دانسته و با همین باور، نتایج بسیاری در راستای اثبات فضایل برای او گرفته‌اند. اهمیت این موضوع به اندازه‌ای است که برخی از متکلمان و مفسران اهل سنت، همچون فخر رازی و قرطبی، از این طریق صحت خلافت ابوبکر را مطرح کرده و در همین رابطه به آیاتی از قرآن نیز استناد می‌کنند. این مقاله ادله روایی فریقین را مورد بررسی قرار داده است. حاصل اینکه روایات مورد ادعای اهل سنت ـ حتی بر مبنای منابع رجالی خودشان ـ ضعیف و غیرقابل استناد است.

بررسی تطبیقی نظریه سلطنت نفس در اندیشه محقق نائینی، محقق خوئی و شهید صدر

محمدعلی اسماعیلی

چکیده: مسأله تنافی قاعده ضرورت سابق با اختیار و نیز مسأله غیر ارادی بودن اراده جزو بحث‌های مهم در مسأله جبر و اختیار می‌باشند. فلاسفه در تبیین این دو مسأله راه‌حل‌هایی ارائه نموده‌اند. برخی از اصولیین متأخر همچون محقق نائینی، محقق خوئی و شهید صدر با ناکافی دانستن راه حل فلاسفه، نفی اختیار را لازمه دیدگاه فلاسفه دانسته و در مسیر حل مسأله جبر و اختیار دیدگاه جدیدی ارائه نموده‌اند که با نام نظریه طلب یا نظریه سلطنت نفس مشهور است. این نظریه نارسائی‌های فراوانی دارد که در این نوشتار مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

تحول و تکامل در معرفت

فضل الله روزبهی  

چکیده: صور ذهنی به جهت تجرد و ثبات خود، تغییر یا تکامل نمی‌پذیرند و امر صدق و کذب تصدیقات و گزاره‌ها بین وجود و عدم دایر است، یعنی صادق‌تر یا کاذب‌تر بودن تصدیقات معنا ندارد. تصدیق بدیهیات و ضروریات از تحول در امانند، هرچند فهم بهتر آن‌ها میسر شود. از طرف دیگر، نظریات تغییر پذیرند، هر چند یقینیات منطقی از جهت منطقی استوارند. فهم بهتر ـ به معنای تحول کیفی فهم ـ نیز، امکان‌پذیر است که با تکامل نفس پدید می‌آِید. نفس انسانی با تهذیب درونی و اتحاد با معلومات خویش تکامل می‌یابد و هرگونه تغییر یا تکاملی تنها در نفوس بشری واقع می‌شوند.

اسلام و مدرنیته

عبدالحسین خسروپناه  

چکیده: مدرنیته، ویژگی دنیای جدید است که از غرب آغاز و تا شرق دامن گستراند. پرسش مهم این است که گوهر مدرنیته چیست و آیا با اسلام قابل جمع است؟ گوهر مدرنیته از نظر دکارت، ابژکتیویته و از نظر کانت سوبژکتیویته است.  ابژکتیویته و سوبژکتیویته در فلسفه دکارت و کانت به معنای اصالت دادن به فاعل شناسای انسانی است، انسانی که هستی موجودات دیگر، حتی خدا و وحی توسط او تعیین می‌گردد. این گوهر، ممکن است به شناخت و اثبات خدا برسد یا نسبت بدان، شک ورزد و یا اینکه آن را انکار کند و در هر سه حال، فاعل شناسای الهی که به چیستی عالم و آدم بپردازد و از چگونگی تغییر آنها سخن بگوید، در پارادایم مدرنیته پذیرفته نیست. این مطلب نه تنها در مدرنیسم، بلکه در پست مدرنیسم نیز ساری و جاری است. همه دستاوردهای عصر مدرن، اعم از فلسفه، دانش، تکنولوژی و صنعت، سیاست، امنیت، معنویت، سلامت، هنر و معماری، رسانه و ارتباطات و...، جملگی از عقلانیت خودبنیاد و نفسانی انسانی سرچشمه گرفته است. اسلام با اینکه عقلانیت مستقل از وحی را می‌پذیرد، لکن با سوبژکتیویته مخالف است و بر فاعل شناسای الهی تأکید می‌ورزد. این مخالفت به معنای مخالفت با همه دستاوردهای عصر مدرن نیست. عقلانیت اسلامی به متدینان کمک می‌کند تا با رویکرد انتقادی و گزینشی به دستاوردهای مدرن بپردازند.

نقد نظریه معنویت گرایی منهای دین

مسلم محمدی

صفر نصیریان 

چکیده: در معنویت‌گرایی منهای دین، آموزه‌های دین و مسائل اخلاقی آن چون ریشه در احساسات و ایمان دارند، اثبات‌پذیر نیستند، بنابراین به هیچ وجه قابلیت عقلانی‌شدن را ندارند. در مقابل آموزه‌های معنویت‌گرا چون ریشه در تجربه دارند، اثبات‌پذیرند و قابلیت عقلانی شدن را دارند. این رویکرد با این نگاه شکل گرفته که دینداری اگر تعبد نداشته باشد، دینداری نیست و معنویت اگر متعبدانه باشد، معنویت نیست. این نوع نگاه به معنویت و انحصار آن در تجربه، از یک سو قلمرو عقلانیت را تضییق کرده و از سوی دیگر تجربه‌های غیرعقلانی را نیز داخل در تعریف عقلانیت کرده است، که این نگاه جامع و مانع‌بودن تعریف عقلانیت را مخدوش خواهد نمود. علاوه اینکه این نگاه و طرز تلقی از معنویت، چون تحت تأثیر مبانی مدرنیته، از جمله شک‌گرایی و نسبیت‌گرایی در دین شکل گرفته است، به هیچ وجه ثبات اخلاقی و اعتقادی را برنمی‌تابد. با تبیین درست عقلانیت، اخلاق دینی داخل در مقوله معنویت و اخلاقیات تجربی غیرمستند به عقل، خارج از این مقوله خواهند بود.    

شایان ذکر است، هشتاد و ششمین شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی کلام اسلامی، سال بیست و دوم ویژه تابستان 1392به صاحب‌امتیازی حضرت آیت‌الله سبحانی و مدیر مسؤولی علی ربانی گلپایگانی در 168صفحه و با قیمت 1500 تومان منتشر شده است./992/پ201/ق