انتشار «دانشنامه مهر و حکاکی در ایران»
خبرگزاری رسا ـ «دانشنامه مهر و حکاکی در ایران» از سوی کتابخانه مجلس راهی بازار کتاب شد.
به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، «دانشنامه مهر و حکاکی در ایران» تألیف محمدجواد جدی با همکاری کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی و مرکز دایرة المعارف انسان‌شناسی و فرهنگستان هنر، منتشر شد.
این تلاش علمی که خود بیش از بیست سال از عمر مؤلف را مصروف خود ساخته، از جمله پژوهش‌های درازآهنگ در حوزه‌ای تخصصی است که در آن سعی شده چیزی از قلم نیفتد، و یک‌تنه بار تمام مقالات و آثار مختصر پراکنده را به دوش بکشد، و با عرضه و ارائه‌ی مستندات متعدد تاریخی و هنری دادِ سخن را آنگونه که بایسته است بدهد.
در این کتابِ مرجع، تاریخ مهر و حکاکی در ایران از شش هزار سال پیش تا دوران معاصر به صورتی علمی و موشکافانه مورد پژوهش و تحقیق جدی قرارگرفته است.
دانشنامه‌ی مهروحکاکی در ایران در واقع تجمیع مجلد اول و دوم کتاب مهر و حکاکی در ایران است که مجلد نخست آن پیشتر در سال 1387 تحت عنوان «مهر و حکاکی در ایران» از سوی فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی منتشر شده بود.
همچنین مؤلف این اثر گرانسنگ پیشتر دو اثر دیگر نیز در زمینه‌ی مهر منتشر ساخته‌بود: یکی مهرهای آستانه‌ی حضرت معصومه سلام علیها، و دیگر مهرهای سلطنتی شامل مهرها و نگین‌های موجود در کاخ‌موزه‌ی گستان، که کتاب نخست در قم و کتاب دوم در تهران و از سوی کتابخانه مجلس منتشر شده است.
دانشنامه‌ی مهر و حکاکی که در نوع خود بی‌نظیر است در چهارده فصل و 843 صفحه‌ی فارسی و بیست صفحه‌ی انگلیسی در قطع رحلی به صورت مصور (رنگی)، به همراه ضمایم و نمایه‌های مفصّل چدگانه به زیور طبع آراسته شده است.
در درآمدی که استاد آیدین آغداشلو بر این اثر نگاشته‌اند، می‌خوانیم: «هنر طراحی و حکاکی مُهرها، از اصیل‌ترین هنرهای ایرانی ــ چه پیش از اسلام و چه پس از اسلام ــ بوده است و در هر دورانی به صورت آیینهای تابان و راستگو، مفهوم و معنای انسان روزگار خود را منعکس و حتی در دشوارترین ایام تاریخی، سیاسی، اجتماعی و هنری نیمة دوم قرن سیزدهم هجری قمری نیز همچنان ــ به یمن هنرمندانی بزرگ و یگانه ــ نقش و وظیفة خود را ایفا کرده است...
حکاکی مهرها سابقه و عمری بیش از شش هزار ساله دارد و به حق، سرآغاز هنر گرافیک و نشانه‌سازی در تاریخ فرهنگ بشری است، هنری که به خاطر ذات و جوهر «تکثیر»ی خود توانست به صورت یک ضرورت در پهنة روابط اجتماعی و اقتصادی انسان به ظهور درآید و تا قرن گذشته، هر سندی را اعتبار بخشد. اما جنبة مصرفی آن، مانع کار خلاقه و شگفت‌انگیز استادان این هنر نشد. آنها مانند هر هنرمند ایرانی دیگری، همیشه در جستجوی آفاق رفیع معنوی، آن را بر صدر نشاندند و اولویت دادند. مهارت فنی و چیره‌دستی این هنرمندان، مخصوصاً در یک هزار سال گذشته، هنری اعجاب‌آور را به نمایش گذاشت که هنرمند حکاک می‌توانست زیباترین و بی‌نقص ترین نوشته‌های خوشنویسی شده را، آن‌هم در موارد بسیاری به طور معکوس، بر روی سنگ بنشاند و آراستگی و کمال خیره‌کننده‌ای حاصل دهد. این حکاکان قدیمی و استادان فروتن، هنری را دنبال کردند و تبلور دادند که تقریباً به نحوی مساوی، در اختیار قشرهای گوناگون جامعه قرار می‌گرفت و از پادشاه تا یک معلم ساده را پوشش می‌داد. طبیعتاً «مُهرهای سلطنتی» از امتیاز ویژة به کارگرفتن استادان برجسته و یگانه برخوردار می‌شدند، اما همین استادان شریف، هیچگاه هنر و کارشان را منحصراً در اختیار عالی‌مقامان دورانشان قرار نمی‌دادند و بسیاری از عالی‌ترین آثارشان به سفارش علاقه‌مندان و هنردوستانی که به این هنر عشق می‌ورزیدند پدید می‌آمد.
کتاب حاضر که به همّت یکی از سخت‌کوشترین محققین این رشته فراهم آمده است، در عین حال، از دانش و بصیرت گستردة مؤلف در دیگر زمینه های هنرهای رایج پس از آغاز اسلام در ایران برخوردار شده است و علاقة دیرین ایشان در این زمینه و مخصوصاً در حوزة خوشنویسی ایرانی، به گستردگی دیدگاه و پربار شدن این تألیف کمک بسیار کرده است. قرائت نوشته‌های پیچیدهای که بر سطح ظریف و محدود مُهرها نقش بسته است، خود نیاز به خبرگی خاصی داشته است که الحق از عهدة ایشان و شاید تنی چند از دیگر متخصصان باقیمانده برمی‌آمد و تعقیب و رمزگشایی نوشته‌های پیچیده و درهم تنیده و هنرنمایی بدیع طراحان و حکاکان گذشته، خود فضیلت و مهارتی است قابل تحسین و ستایش.
بجز درآمد، و پیشگفتار روشنگر و ارزشمند مؤلف، فصول چهارده‌گانه این دانشنامه عبارتند از: « تاریخ مهر و حکاکی »؛ « از مهر تا انگشتری »؛ « مهر از آغاز دوره‌ی هخامنشی تا پایان دوره‌ی ساسانی»؛ « خط کوفی، خطوط ششگانه و مهرهای دوران اسلامی»؛ «مهر و سیرتکاملی خط و خوشنویسی در ع صر ایلخانی»؛ «مهرهای دوران تیموری و صفوی»؛ «مهر در دوره‌ی قاجار»؛ «معرفی حکاکان بزرگ و نحوه‌ی کار آنان»؛ «هنر سجع‌سازس مهر»؛ «سجع‌مهر برخی از پادشاهان»؛ « سجع مهر برخی از رجال و شاهزادگان»؛ «مهرهای اماکن متبرکه، علمای اسلامی، مراجع تقلید، و هنرمندان»؛ «مهر در کشور عثمانی و شبهه قاره هند» و «فرهنگنامه مهر و حکاکی در شعر و ادبیات فارسی»
همچنین مؤلف نکات تکمیلی خود را در قالب سخن آخر گنجانده و تقریظ‌هایی که صاحب‌نظران بر این اثر و دیگر آثار مرتبط وی نگاشته‌اند را نیز در انتهای اثر درج نموده است.
کتابنامه و نمایه‌های مفصل 144صفحه‌ای آخرین بخش اصلی این کتاب را تشکیل می‌دهد. این نمایه ارزشمند که محتوای دانشنامه را دسترس‌پذیرتر می‌کند شامل نمایه متن و سجع مهرها، نمایه مهر صحافان، نمایه مهر وقف کتابخانه‌ها، نمایه مهرهای قرآنی، نمایه نام‌ها، نمایه مکان‌ها، نمایه حکاکی و زمینه‌های وابسته.
این اثر طبق معمول آثار فاخر و نفیس مقدمه‌ای هم به زبان انگلیسی دارد و فهرست فصول و تصاویر آن هم به زبان انگلیسی برگردان شده است. روکش و قاب زرشکی رنگ مزین به تصاویری از مهرهای نفیس بر زیبایی جلد این اثر افزوده است.
گفتنی است قیمت این کار پژوهشی با قاب سیصد هزار تومان و بدون قاب دویست و پنچاه هزار تومان است./998/د102/ق
ارسال نظرات