فقه شیعه نیازمند رویکرد جدی به قواعد فقه است

به گزارش خبرگزاری رسا به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، منظور از قواعد فقه، اصول و قواعدی است که برای به دست آوردن احکام شرعی از آن‌ها استفاده می شود، برای بررسی بیشتر ماهیت این قواعد و جایگاه آن‌ها در استنباط احکام در فقه شیعه، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام خادمی، عضو هیأت علمی پژوهشکده فقه و حقوق انجام شده که از منظر فرهیختگان محترم می‌گذرد.

قواعد فقه  به چه معناست و اهمیت آن در چیست؟

منظور از قواعد فقه اصول و قواعد کلی است که دربردارنده احکام کلی فقهی هستند و می توان موارد جزئی را از آن بدست آورد. توجه به قاعده فقهی می تواند گستره وسیعی را در پاسخگویی فقه ایجاد کند. اهمیت قواعد فقه از این نظر است که امروزه سرعت پیدایش مسائل مستحدثه زیاد است و استنباط حکم فقهی در مورد تک تک این موارد امکان پذیر نیست. به همین دلیل فقها باید قواعد کلی را استنباط کنند تا از طریق این قواعد بتوانند پاسخگوی مسائل باشند. در واقع قواعد فقه یکی از ارکان پاسخگو بودن فقه در عصر حاضر  است.

آیا در پژوهشکده فقه گروهی در این زمینه وجود دارد؟

به جهت همین اهمیت قواعد فقه در پژوهشگاه گروهی برای دانش قواعد فقه و اصول فقه قرار داده شده است. خود این گروه یک تلاشی خوبی را داشته و حتی توانسته قواعد فقهی غیر معروف که در کتب فقهای بزرگی مثل صاحب جواهر وجود داشته را بدست بیاورد،  و ان شاء الله در آتیه به جامعه علمی عرضه کند.

کدام دسته از قواعد فقهی کاربرد بیشتری در جامعه دارند؟

با توجه به ظهور مسائل اقتصادی و غیر عبادی در عرصه های علمی و بازارهای جهانی از جمله قواعدی که زیاد مطرح است قواعد مربوط به معاملات  است. در مورد قواعد فقه متاسفانه غیر از آنچه که مرحوم بجنوردی تلاش گسترده ای در زمینه بررسی قواعد کرده اخیرا تلاشی در آن گستره و عمق صورت نگرفته و لازم است  که یک دانشنامه کامل از قواعد فقه تنظیم شود. از طرف دیگر برای پاسخگویی به نیازهای فقهی در عصر حاضر کشف قواعد جدید براساس ادله معتبر لازم است، مانند مسائل معاملاتی در بورس و بازارهای جهانی و پاسخگویی به این مسائل صرفا از طریق قواعد فقه امکان پذیر است.

آیا در پژوهشکده در این زمینه کاری انجام شده است؟

بله، اخیرا در همین گروه موضوعی طرح شده که ان شاء الله در آینده اجرا خواهد شد و آن این که چگونه می توان با استفاده از منابع معتبر و اصیل، قواعد فقهی جدید تاسیس کرد. البته بعضی عقیده دارند همان قواعد موجود پاسخگوی نیازهای جامعه امروزی نیز هست. اما در مقابل این نظر برخی معتقدند که فقه و اصول فقه نیازمند توسعه و گسترش است که بطور طبیعی فقط از طریق گسترش قواعد و اصول فقه امکان پذیر است.

وضعیت علم قواعد در بین علمای اهل‌سنت چگونه است؟

علم قواعد در نزد اهل سنت به جهت فقدان ادله کافی روایی برای احکام شرعی از دیرباز رونق زیادی داشته است. اما در فقه شیعه به خاطر وجود روایات زیاد ائمه معصومین چندان جایگاه مهمی پیدا نکرد. شاهد آن این است که فقهای شیعه در زمینه قواعد کمتر تالیف کرده اند، و عمدتا از عصر فقهای متاخر مثل مرحوم شهید شروع شده است و حال اینکه در زمینه مسائل فقهی و اصول فقه خیلی زیاد تحقیقات داشته اند.

با این وجود آیا به نظر شما فقه شیعه نیاز به بازنگری ندارد؟

بله همین طور است، به نظر می آید امروزه با گسترش مسائل مستحدثه فقه شیعه نیز نیازمند رویکرد جدی به قواعد فقه است. خصوصا به اعتقاد برخی فقه موجود نیازمند اصلاح و گسترش مبانی و قواعد فقهی است. نکته بسیار مهم در پرداختن به قواعد فقهی این است که قواعد فقه زمینه ساز تولید علم و نظریه پردازی در عرصه فقاهت است. اهمیت نظریه پردازی در دانش فقه و اصول امروزه نیز برکسی پوشیده نیست. البته پرداختن به قواعد فقه به معنای تاسیس فقه جدید نیست، بلکه نگاهی تحلیلی و عمیق به منابع موجود است. با تحلیل و عمق نگری در منابع موجود می توان مسائل کلی را بدست آورد و با استفاده از ضوابط تاسیس قاعده، قواعد جدیدی را تاسیس نمود./997/د101/ی