شماره 49 فصلنامه تاریخ اسلام منتشر شد

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، چهل و نهمین شماره فصلنامه تخصصی تاریخ اسلام با هفت مقاله در موضوع تاریخ منتشر شد.

در این شماره می خوانید: «بررسی تاریخی حقوق بشر دوستانه در جنگ های پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم»، «بررسی تاریخی زمینه های بروز تعارض در مدینة النبی»، «پیمان نامه مدینه؛ نمونه ای تاریخی در زمینه حل اختلاف»، «درآمدی بر نسب نگاری طالبیان»، «سیاست علمی و فرهنگی فاطمیان در مصر»، «شمس الدین التتمش، نخستین فرمانروای مستقل مسلمان در دهلی» و «درآمدی بر تاریخ اجتماعی اسپانیای اسلامی».

بررسی تاریخی حقوق بشر دوستانه در جنگ های پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم

حمید رضا مطهری

چکیده: رعایت حقوق زنان ، کودکان، سالخوردگان و افراد ناتوان یکی از نکات مهم در جنگ است که از آن با عنوان حقوق بشر دوستانه (huanitarian law) یاد می شود. در عصر حاضر سازمان ها، گروه ها و برخی از افراد در نقاط مختلف جهان تحت این عنوان فعالیت می کنند. شناخت جایگاه این قانون در اسلام و تبیین مفاد آن در سیره نبوی از اهمیت ویژه ای برخوردار است؛ زیرا رعایت اصول جوان مردانه، خودداری از روش های غیر متعارف در جنگ، حمایت از زنان و کودکان، حفاظت از افراد ناتوان و سال خورده و منع به کارگیری سلاح های مخرب از نکات مهمی هستند که در قوانین امروزی بر آن ها تصریح می شود و این موارد در سیره نبوی نیز مورد تأکید قرار گرفته و اجرایی شده اند. این نوشتار بر آن است تا با نگاهی به جنگ های عصر نبوی و بررسی توصیه های آن حضرت صلی الله علیه و آله و سلم درباره گروه های ناتوان یا خارج از جنگ، راهکارهای پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم برای حفاظت از آنان را تبیین کند و به این پرسش پاسخ دهد که سیره رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم درباره زنان، کودکان و افراد ناتوان دشمن در جنگ ها چگونه بود؟

بررسی تاریخی زمینه های بروز تعارض در مدینة النبی

سید حسین فلاح زاده

حسین قاضی خانی

چکیده: اگر اختلاف و تعارض به عنوان واقعیتی غیر قابل انکار در جوامع بشری به درستی مدیریت نشود، می تواند به تنش و حتی بحران در جامعه منجر شود. از این روی، امروزه شاخه ای از دانش مدیریت به بررسی عوامل و زمینه های پیدایش تعارض و راه های مقابله با آن اختصاص یافته است. بررسی سیره نبوی نشان گر آن است که در جامعه اسلامی عصر نبوی نیز عوامل و زمینه های مختلفی برای بروز تعارض وجود داشته است و پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم با درایت و کاردانی، این تعارض ها را مدیریت می کردند. این نوشتار با بهره گیری از مفاهیم و مباحث مطرح در زمینه مدیریت تعارض، می کوشد بستر های بروز تعارض در جامعه اسلامی عصر نبوی را در دو بخش متغیرها و عوامل ساختاری و متغیرها و عوامل انسانی شناسایی نماید.

پیمان نامه مدینه؛ نمونه ای تاریخی در زمینه حل اختلاف

ترجمه و تدوین: شهلا بختیاری

زهرا نظر زاده

چکیده: پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم پیمان نامه مدینه را که نخستین قانون اساسی مستند در حوزه اسلام است برای روشن شدن روابط ساکنان مسلمان و غیرمسلمان داخل مدینه و ارتباط با مردمان خارج مدینه تنظیم کردند. این پیمان نامه در زمینه حل اختلاف از اهمیت ویژه ای برخوردار است. شیوه ها و ابزار به کار رفته و پیش ـ بینی شده در آن، سبب شده است که به عنوان یکی از کارآمد ترین نمونه های حل اختلاف جلوه کند. این مقاله در پاسخ به این پرسش طراحی شده است که در صورت مقایسه تطبیقی پیمان نامه مدینه با رویکردهای جدید حل اختلاف در غرب، چه موارد مشابهی میان این دو رویکرد یافت می شود؟ فرض بر آن است که در هر دو مورد، با وجود تفاوت های فرهنگی کوشش می شود که اختلاف ها با رویکرد به تعیین میانجی که در پیمان مدینه، پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم بودند، تقسیم اختلاف به مؤلفه های کوچک، تعیین اصول، پذیرش نظام طراحی شده میانجی گری و پذیرفتن اقتدار بالاتر حل شوند. چنین ساختاری که نسبت به زمان خود بسیارمترقی بود در جامعه، صلحی ماندگار ایجاد کرد و در مقایسه با رویکردهای کنونی حل اختلاف در غرب، نه تنها ضعف ندارد بلکه در مواردی از آن قوی تر طراحی شده است. چنین خصوصیاتی در پیمان نامه مدینه، آن را از یک پیمان محدود منطقه ای خارج می کند و در ردیف پیشرفته ترین اصول حل اختلاف قرار می دهد.

درآمدی بر نسب نگاری طالبیان

سید محمد رضا عالمی

چکیده: در قرون اولیه اسلامی، انساب نگاری آل ابی طالب چندان گسترده نبود و این رشته، مانند بقیه انساب عرب در کتاب های عمومی انساب عرب و قریش ثبت می شد اما از اواخر قرن سوم به بعد با توجه به آموزه های دینی، مذهبی و جایگاه خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در نزد مسلمانان و به خصوص شیعیان، انساب نگاری اختصاص طالبیان شکل گرفت. برای تألیف انساب طالبیان در آغاز از منابع انساب نگاری عمومی استفاده می شد اما به مرور زمان و تحت تأثیر روابط نقبا و نسب دانان تحت نظر ایشان، تألیفات درباره انساب طالبیان افزایش چشم گیری یافت و منابع آن بسیار به روز و کارآمد شد. بیشتر نویسندگان انساب طالبیان، شیعه و طالبی هستند که در میان ایشان، مؤلفان امامی مذهب در صد بیشتری را به خویش اختصاص داده اند. این نوشتار بر آن است تا با استفاده از کتاب های انساب، روایت و تحلیل درستی از روند شکل گیری انساب نگاری طالبیان و ارتباط آن با منصب نقابت، محدوده و نحوه ارتباط و ویژگی های انساب نگاران و منابع ایشان ارائه دهد.

سیاست علمی و فرهنگی فاطمیان در مصر

فاطمه جان احمدی

صفورا سالاریه

چکیده: این مقاله در صدد بیان (سیاست های علمی و فرهنگی فاطمیان) با تأکید بر ترویج تعلیم و تربیت است. فاطمیان از ابتدای حکومت در مصر، هم زمان با تثبیت قدرت به فعالیت های علمی و فرهنگی پرداختند؛ زیرا افزون بر این که یکی از پایه های اساسی استمرار قدرت و اقتدار، علم و تقویت فرهنگ عمومی با رویکردی عالمانه است، برای جلوگیری از انفعال در برابر دو رقیب سیاسی و علمی (بنی عباس و آل بویه) باید استقلال علمی و متکی به فرهنگ غنی بومی خویش را تقویت می کردند. پیشینه علمی ـ فرهنگی سرزمین مصر هم مشوق خوبی برای فعالیت های فرهنگی فاطمیان بود. بر این اساس، فاطمیان بیشترین تلاش خویش را در پی ریزی یک شاکله مستحکم علمی با تمام جوانب از نظرساختاری، محتوایی و نخبه پروری مبذول داشتند. آنان برای تحقق اهداف خود، مراکز آموزشی و پژوهشی فراوانی مانند مساجد، کتابخانه و مدارس تأسیس کردند و امکانات مادی و معنوی بسیاری را در این مسیرصرف نمودند و حتی برای استفاده از توان علمی موجود در سایر مناطق اسلامی، عالمان و دانشمندان دیگر سرزمین ها را به دربار خود دعوت نمودند. نتیجه این تلاش های بی وقفه، شکل گیری کانون های علمی و حلقه های متعدد پر رونق درس و بحث در حوزه های گوناگون علمی بود.

شمس الدین التتمش، نخستین فرمانروای مستقل مسلمان در دهلی

اسماعیل حسن زاده

محترم وکیلی سحر

چکیده: دهلی مهم ترین شهر هندوستان شمالی است که راجه پرتوی (prithvi) آن را بنا کرد و در میان هفت شهر منسوب به این نام، قدیم ترین آن ها محسوب می شود.به دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه این شهر، سلسله های مختلفی در آن حکومت کرده اند که یکی از مهمترین آن ها، سلاطین دهلی معروف به (شمسیان هند) نخستین سلسله اسلامی که بر هندوستان پیش از دوران سلطنت مغول بر این سرزمین است. شمس الدین اتتمش نخستین پادشاه این سلسله و مهندس اصلی سلطنت دهلی است که به عنوان نخستین حاکم مستقل مسلمان دهلی از اهمیت و منزلت خاصی برخوردار است، در این مقاله چگونگی به قدرت رسیدن التتمش، مهم ترین وقایع دوران حکومت او و سیاست های او در تحکیم قدرت مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

درآمدی بر تاریخ اجتماعی اسپانیای اسلامی در منابع تاریخی و جغرافیایی قرن چهارم تا هفتم هجری

مریم سعیدیان جزی

چکیده: سرزمین اندلس که به فاصله کمی پس از فتوحات اسلامی از پیکره سیاسی دستگاه خلافت عباسی جدا شد، به دلیل شرایط ویژه اقلیمی، تاریخی و انسانی همواره مورد توجه مورخان، جغرافی دانان، ادیبان و دیگر نویسندگان مسلمان قرار داشته است. در میان اخبار و روایت های مربوط به این خطه از جهان اسلام، گزارش های مربوط به تاریخ اجتماعی آن از جایگاهی ویژه برخوردار است.این مقاله پس از مروری بر سیمای کلی جغرافیای اسپانیای اسلامی می کوشد با تکیه بر گزیده ای از منابع تاریخی و جغرافیایی قرن چهارم تا هفتم هجری، به شیوه سند پژوهی، تاریخ اجتماعی این منطقه را با تأکید بر موقعیت اقتصادی و تجارت، مشاغل، گروه های اجتماعی، اقوام و گزارش های مذهبی مورد بررسی اولیه قرار دهد تا زمینه ای برای پژوهش های گسترده تر در این شاخه نو پدید تاریخ نگاری را فراهم آورد.

چهل و نهمین شماره فصلنامه تاریخ اسلام به صاحب امتیازی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام و مدیر مسؤولی شمس الله مریجی در 230 صفحه با قیمت 2500 تومان منتشر شده است./913/پ202/ق