مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد منتشر شد

 

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا، با توجه به ابعاد گوناگون حج و رابطه حج و اقتصاد با هم، پژوهشکده حج و زیارت را بر آن داشت تا مجموعه ای از مقالات در این موضوع را به صورت همایشی در تابستان 1391 به جامعه علمی کشور ارائه دهد که اکنون به صورت کتاب مجموعه مقالات اولین مجموعه همایش حج و اقتصاد انتشار یافته است.

 

در میان عبادات، حج از جامعیت، پویایی، تنوع و گستردگی ویژه ای برخوردار است. از این رو پژوهش در عرصه ها و ابعاد مختلف این اقیانوس بیکران و صید گوهرهای گرانبهای آن و کشف راهکارهایی که بتواند این عبادت سترگ را مایه قوام جامعه بشری قرار داده و انسان را به ساحل سعادت رهنمون کند، همواره ضرورت دارد.

 

در موضوع حج و نیز موضوع اقتصاد به صورت جداگانه و تک نگاری پژوهش هایی ارزشمند صورت گرفته اما نوع رابطه این دو موضوع و تأثیر آنها بر یکدیگر و بسیاری از دغدغه های دیگر متولیان این دو عرصه، چندان مورد بحث و کاوش قرار نگرفته است.

 

با توجه به ابعاد گوناگون حج، پژوهشکده حج و زیارت بر آن شد که رابطه حج و اقتصاد را به بحث گذارده و آن را به صحنه محافل علمی و پژوهشی بکشاند و نتایج آن را در قالب همایش حج و اقتصاد به جامعه علمی کشور ارائه دهد.

 

موضوع این مقالات در پنج محور کلی سامان یافته است:

1ـ کلیات شامل مباحث اقتصادی حج در قرآن و سنت، اقتصاد حج از منظر امام و رهبری، مباحث اخلاقی اقتصاد حج و مباحث دیگر؛

2ـ مباحث فقهی حج و اقتصاد مثل ثبت نام حج و عمره، تأثیر هزینه سوغات و ولیمه حج در استطاعت و شرایط درآمد برای استطاعت؛

3ـ مباحث اقتصاد خردی حج شامل تبیین استطاعت و محاسبه آن، اصلاح فرهنگ سوغاتی در حج، عوامل مؤثر بر تقاضا برای حج و محاسبه آن و عوامل اجتماعی مؤثر بر تقاضای حج؛

4ـ مباحث اقتصاد کلانی حج مثل بودجه بندی در حج، تأثیر حج بر عاملان اقتصادی و اقتصاد عربستان؛

5ـ مباحث مربوط به اقتصاد بین الملل شامل نقش حج در تأسیس بازار بین الملل اسلامی و نقش آن در افزایش مبادلات تجاری و همگرایی اقتصادی کشورهای مسلمان و مبادلات ارزی و نرخ ارز.

 

بخش اول (کلیات) شامل مقالات ذیل می شود: گستره ابعاد اقتصادی حج، بررسی ظرفیت های اقتصادی حج ابراهیمی ـ محمدی صلی الله علیه و آله با رویکرد نظام وار (سیستمی) در پرتو بیانات امام خمینی قدس سره و مقام معظم رهبری، تحلیل کارآمدی دستگاه حج و ارائه بسته آغازین برای بهره ور سازی حج ابراهیمی (اقتصاد حج از زاویه ای دیگر)، ظرفیت های اقتصادی حج از دیدگاه امام خمینی قدس سره، چالش های اخلاقی در اقتصاد حج، تأملی در نحوه تأمین مالی حج تمتع، نگاهی کلی به اقتصاد و بازار حج (با تأکید بر رفتار اقتصادی ایرانیان و نگاهی به کشورهای اسلامی در آن)، معیارهای اقتصادی حج در قرآن و سنت، ابعاد اقتصادی و مالی حج از دیدگاه قرآن و عترت و حج و اقتصاد.

 

حج و موضوعات فقهی عنوان بخش دوم است که شامل امکان محرومیت از حج در باب معاملات ممنوعه، اوراق عمره ابزاری جایگزین در ثبت نام عمره، چالش ها و راهکارهای تأمین مالی ثبت نام عمره و پژوهشی فقهی در تأثیر هزینه سوغات و ولیمه حج در استطاعت است.

 

بخش سوم که موضوع آن حج و اقتصاد خرد است شامل استطاعت محاسبه آن و بررسی رابطه اش با شئون، سوغاتی در حج و ضرورت تغییر فرهنگ موجود، تخمین تابع تقاضای ایرانیان برای سفر حج، برآورد کمی استطاعت مالی حج با رویکرد حداقل معیشت خانوار، بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر تعداد زائران در مراسم حج و برآورد تابع تقاضای حج و تقاضای عمره در ایران با استفاده از داده های تابلویی استان های کشور می شود.

 

بخش چهارم با موضوع حج و اقتصاد کلان، شامل این مقالاتی است: بررسی تأثیر سفر حج بر اقتصاد عربستان، پتانسیل و ظرفیت حج و توزیع درآمد در کشورهای منتخب اسلامی، تأثیر حج ابراهیمی بر رفتار عاملان اقتصادی برای تأمین توسعه پایدار تحلیلی بر اساس مدل رشد فراگیری با انجام کار با نرخ پس انداز درون زا، بکارگیری بودجه ریزی عملیاتی در سازمان حج و زیارت به منظور تثبیت و کاهش هزینه های اداری عملیاتی و نقش حج در تحقق توسعه اقتصادی مطلوب اسلام.

 

در بخش پنجم و پایانی این کتاب که حج و اقتصاد بین الملل موضوع آن است، این مقالات آورده شده است: رابطه حج و گردشگری، ساز و کار ایجاد بازار مشترک اسلامی با بهره گیری از نشان تجاری (برند) و آثار اقتصادی آن بر حج، نگاهی آماری به ظرفیت های بازرگانی کشورهای اسلامی با یکدیگر، حج بارزترین مصداق گردشگری اسلامی، حج و زمینه های همکاری اقتصادی بین کشورهای اسلامی و حج و همگرایی اقتصادی.

 

برای آشنایی بیشتر، از هر بخش مقاله ای به عنوان نمونه انتخاب و چکیده آن از نظرتان می گذرد:

 

سید احمد سیادتی

احسان صائمی

 

چکیده: ابعاد اقتصادی و مالی حج و عمره از جمله مباحثی است که امروزه به نوعی تمام افرادی که به حج مشرف می شوند، به آن دچار هستند. در آیه معروف حج، عبارت ها و کلماتی وجود دارد که نشان می دهد مسأله حج با ابعاد اقتصادی، فرهنگی و عبادی آمیخته است. همچنین پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در فرا خواندن مردم به حج گزاری، دنیا و آخرت را با هم مطرح می کنند. با توجه به احادیث فراوانی که ابعاد اقتصادی حج را نشان می دهد، می توان دریافت که حج به همان میزان که عبادی است به همان قوت اقتصادی، سیاسی و فرهنگی است. واضح است که در میان جمعیت های مختلفی که از تمام نقاط گیتی هر ساله در مکه گرد هم می آیند افرادی هستند که در امور تجاری و اقتصادی تخصص دارند و مسلمانان اگر بخواهند به حکم اخوت اسلامی و به حکم این که هر مسلمانی وظیفه دارد به مسلمانان دیگر کمک و مساعدت نماید می توانند نیازمندی های یکدیگر را بر طرف نمایند و درباره امور اقتصادی و تجاری و صنعتی به گفت و گو و تبادل نظر بپردازند. این مقاله با هدف یافتن ابعاد اقتصادی و مالی حج از منظر قرآن و روایات و نیز بررسی آثار معیشتی، دنیوی و اقتصادی حج تهیه شده است. در این مقاله سعی شده است ضمن تبیین مباحث فوق به ارائه پیشنهاداتی راهبردی پیرامون گسترش جهان شمول بعد اقتصادی حج پرداخته شود.

 

سید محسن سجادی

 

چکیده: در این مقاله، سیستم ثبت نام فعلی و عقود گوناگون مبادله ای و مشارکتی برای تأمین نقدینگی ثبت نام عمره از لحاظ شرعی و قانونی بررسی شد. این عقود که در قانون عملیات بانکی بدون ربا تعریف شده است، به جهت قانونی نمی تواند برای تأمین نقدینگی متقاضیان عمره استفاده شود. از جهت شرعی نیز، فقط عقد قرض الحسنه استفاده می شود که از جهت قانونی، چون عمره از نیازهای ضروری و عمومی نیست، بانک ها مجاز به پرداخت از طریق این عقد، برای ثبت نام عمره نیستند. بنابراین پیشنهاد می شود سیستم ثبت نام تغییر کند و تمام مبلغ، زمان مشخص شدن افراد برنده در قرعه کشی پرداخت شود. روش تحقیق در این مقاله توصیفی و تحلیل محتواست.

 

دکتر حسین صادقی

اقلیم تمری

 

حج یکی از مهم ترین مناسک دینی در آیین مقدس اسلام است که سالانه میلیون ها نفر از مسلمانان سراسر جهان را در اجتماعی بزرگ گرد هم می آورد. در این تحقیق اثر عوامل اجتماعی بر درصد زائران به مکه مکرمه از کشورهای اسلامی، مورد مطالعه قرار گرفته است. به همین منظور در ابتدا به انواع سرمایه (انسانی، فرهنگی، اجتماعی) اشاره شده و سپس ضمن ارائه تعاریف متعدد هر نوع سرمایه و ذکر شاخص های متعدد به بررسی نقش ارتباط و نمود مؤثر و مهم آن ها بر تعداد زائران در مراسم حج از کشورهای مسلمان منتخب با بیشترین تعداد زوار طی سال های 2005 ـ 2010 با استفاده از رویکرد «پانل دیتا» پرداخته شده است. یافته های تحقیق نشان می دهد، شاخص های انتخاب هر کدام از سرمایه ها، سبب افزایش تعداد زائران در مراسم حج می شود. علاوه بر این از بین انواع سرمایه، افزایش سرمایه انسانی و سرمایه فرهنگی، تأثیر بیشتری بر تعداد زوار هر کشور داشته است.

 

محمد اسماعیل زاده

 

چکیده: اسلام همواره بر توسعه اقتصادی تأکید کرده است و تاکنون به ابعاد گوناگونی از آن توجه شده است. امری که مغفول مانده این است که تاکنون، تلاش و پژوهشی برای تبیین نقش حج، در تحقق توسعه اقتصادی مطلوب، انجام نگرفته است. هدف مهم از این مقاله، بررسی توسعه اقتصادی و ابعاد آن از اسلام و نقش حج در تحقق آن است.

 

محمود حاجی یوسفی پور

 

چکیده: با نگاهی به کشورهای اسلامی متوجه این نکته می شویم که مشکلات عدیده اقتصادی و تلاش گسترده به منظور جلب سرمایه گذاری در بخش های مختلف، از جمله نیازمندی های اساسی کشورهای مسلمان در حال توسعه بوده و همین امر تا حد زیادی آنان را به سوی وابستگی اقتصادی و در نتیجه فرهنگی و سیاسی به کشورهای بیگانه و رقابت منفی بین خود سوق داده است.

تمرکز این پژوهش، نگاهی آماری به وضعیت بازرگانی و صادرات و واردات کشورهای اسلامی می باشد و گویای این مطلب است که دولت های اسلامی با بی اعتنایی به توانمندی های بین خود به استفاده از منابع کشورهای بیگانه روی آورده اند. از آنجا که فریضه عظیم حج، یک گردهمایی بزرگ در مکان و زمان مشخصی برای مسلمین است، جا دارد که از پتانسیل موجود در این اتحادیه برای همگرایی اقتصادی و به تبع آن همگرایی سیاسی بین مسلمین استفاده نمود. در پایان نیز راهکاری برای تحقق توسعه تجارت بین کشورهای اسلامی در موسم حج آورده شده است.

 

مجموعه مقالات اولین همایش حج و اقتصاد در تابستان سال 1391 از سوی پژوهشکده حج و زیارت منتشر شده است./969/پ202/ق