شرحی مختصر بر زندگی و سیره آیت الله قرشی

باقر فرزند شیخ شریف قرشی نجفی در سال 1344 ق. (1926 م.) در شهر القاسم از توابع حله در کشور عراق در خانواده ای اهل علم و تقوا به دنیا آمد.

پدر باقر یک روحانی در منطقه قاسم از مناطق حله بود. وی مادر خود را در خردسالی از دست داد و در سن شش سالگی پدرش تربیت و تعلیم او را عهده دار شد و وارد مدرسه دینی اهل بیت علیهم السلام شد.

جد وی مرحوم شیخ مهدی قرشی از شاگردان مرحوم میرزای بزرگ شیرازی بود. وجه تسمیه این خاندان به قرشی از آن روست که این خانواده اصالتاً اهل منطقه شمس شهر کوت و منتسب به عشیره‏ای به نام جعافره هستند و اگر کسی از این مناطق به نجف می‏آمد به او قرشی می‏گفتند.

از آنجا که در اوان کودکی وی مدرسه رسمی وجود نداشت باقر و برادرش هادی در مکتب و نزد علما و معلمان دینی به درس و تحصیل مشغول شد. وی پس از کسب مقدمات، برای تحصیل مراحل بالاتر به نجف اشرف رفت.

باقر از سال 1380 ه.ق به درس خارج فقه و اصول پرداخت و سالیان طولانی از محضر اساتید بزرگ نجف بهره برد. قرشی در این سال‏ها با تعمق و مشقت بسیار، کتب قدیمی و خطی که درباره تاریخ و فرهنگ اسلام بود را مطالعه کرد.

باقرمدتی به شاگردی شیخ باقر قفطان پرداخت و نوشتن و خط را آموخت و سپس علوم زبان عربی را فراگرفت تا اینکه در علم نحو استاد و معروف شد. در این هنگام به مدت هشت سال به تدریس گروهی از اهل علم در منزل خود و مسجد هندی پرداخت و کتابی در شرح کتاب نحوی شواهد ابن ناظم تالیف نمود.

عشق به تألیف و تصنیف از کودکی همراه باقرشریف بود؛ به طوری که وی در همان دوران آغاز تحصیل کتابی در شرح ابیات الفیه ابن مالک تألیف کرد. در دوران تحصیلات بالاتر نیز وی به نگارش دروس شیخ محمد طاهر راضی، آیت الله خوئی و دروس قبلی پرداخت و در کنار آن از تدریس علومی که با عشق و علاقه فراوان آموخته بود غفلت نکرد.

وی درمنطق از محضر شیخ محمد علی الدمشقی، در بیان از محضر علامه شیخ عباس مظف، درفقه و اصول سطح از محضر سید موسی البعاج، شیخ بشیر عاملی و آیت الله العظمی سید محمود مرعشی نجفی بهره برد و در خارج فقه و اصول شاگرد آیت الله ال خوئی، آیت الله شیخ محمد طاهر آل الشیخ راضی، شیخ محمد تقی الایروانی و آیت الله سید محسن حکیم بود.

مرحوم علامه پس از فراگیری علوم مختلف دینی در محضر اساتید و علما به نوشتن تاریخ علاقه مند شد و به خاطر اشتیاق فراوان برای نشر ارزش های اهل بیت(ع) در این علم متخصص شد و تمام وقت خود را به نوشتن درباره شناخت اهل بیت(ع) اختصاص داد.

اما تألیفاتی که باقرشریف را به عنوان علامه باقرشریف قرشی شهره آفاق ساخت، کتبی است که درباره تاریخ و سیره اهل بیت عصمت و طهارت به رشته تحریر درآورد. برخی از این آثار به شرح زیر است:

زندگی محرر اعظم و رسول اکرم محمد (ص) در 3 جلد؛ موسوعه امیرالمؤمنین (ع) در 11 جلد؛ زندگی سیدة النساء فاطمه الزهرا (س)؛ زندگی امام حسن (ه) در 2 جلد؛ زندگی امام حسین (ع) در 3 جلد؛ زندگی امام زین العابدین (ع) در 2 جل؛ زندگی امام محمد الباقر (ع) در 2 جلد؛ موسوعه امام جعفر الصادق (ع) در 7 جلد؛ زندگی امام موسی بن جعفر (ع) در 2 جل؛ زندگی امام رضا (ع) در 2 جلد؛ زندگی امام جواد(ع)؛ زندگی امام هادی(ع)؛ زندگی امام حسن عسکری (ع)؛ زندگی امام مهدی(عج)؛ عباس بن علی(ع) پیشوای کرامت و فداکاری در اسلام؛ زندگی مسلم بن عقیل(ع)؛ حضرت زینب(س) نمونه جهاد در اسلام؛ اهل بیت(ع) در قرآن؛ أهل البیت در سایه سنت نبوی؛ أخلاق النبی و أهل بیته از جمله آثار آیت الله قرشی است.

وی همچنین کتاب های اجتماع سقیفه؛ خطیرترین حادثه تاریخ سیاسی اسلام، نظام سیاسی در اسلام، نظام تربیت در اسلام، النظام الاجتماعی فی الاسلام، نظام خانواده در اسلام، النظام الاقتصادی فی الاسلام، انظمه الحکم والاداره فی الاسلام، العمل و حقوق العامل فی الاسلام، هذه هی الشیعة، بحوث عقائدیه مقارنه، الشیعة والصحابه، السجود علی التربة الحسینیة، أضواء علی زیاره أهل القبور، سلامه القرآن من التحریف، الفقه الاسلامی تأسیس اصالته، تقریرات فقه و اصول آیت الله خوئی (به صورت خطی در کتابخانه امام حسن(ع) در نجف نگهداری می‏شود)، بررسی و تحلیلی درباره مختار ثقفی را در زمینه اسلام‏شناسی، تاریخ، فقه، فرهنگ و اجتماع به رشته تحریر درآورده است.

خصوصیات آثار آیت الله قرشی

شیخ باقر شریف قرشی توانست با توجه به اختناق شدیدی که در عراق نسبت به چاپ کتاب های دینی به خصوص در زمان رژیم صدام وجود داشت به تألیف و چاپ کتاب هایی در زمینه اهل بیت (ع)، تشیع و عقاید اسلامی دست بزند. وی دراین باره گفته بود به خاطر سانسور و نظارت شدید بر چاپخانه ها، برای نشر آثار دینی شیعه به برخی چاپخانه ها پول می‏دادم تا آثار را منتشر کنند ولی نام مؤسسات نشر لبنان، دمشق، قاهره و مانند آن را بزنند تا آثار منتشره ضبط نشود.

توجه مؤلف در نگارش تألیفات به مسائل و نیازهای زمانه ویژگی دیگر تألیفات آیت الله قرشی درباره اهل بیت (ع) و ابعاد مختلف نظامات اسلامی است. به گونه ای که وی انگیزه اصلی خود از نگارش سیره الائمه الطاهرین (ع) را از زمانی می داند که در گفت‎وگویی با شهید محمد باقر صدر از طرف شهید چنین ذکر شد که کار علمی، موضوعی و روش‎مند در زمینه اهل بیت (علیهم السلام) صورت نگرفته است. و نیز زمان عبدالکریم قاسم که تفکرات کمونیستی در حال گسترش بود ایشان با مطالعات خود در این زمینه به نگارش کتاب های مختلفی از جمله العمل و حقوق العامل فی الاسلام، فی انظمه الحکم و الاداره دست زدند.

مراجعه به کتاب های شیعه و سنی و استنادات آن ها و پرهیز از مراجعه صرف به کتاب های شیعی از خصوصیت دیگر تألیفات این عالم شیعه به شمار می رود.

با مراجعه به تألیفات آیت الله قرشی درباره اهل بیت(ع) می توان سبک بخصوصی از تاریخ نگاری را ملاحظه کرد. وی در تاریخ نگاری از مراجعه صرف به کتاب های تاریخی پرهیز کرده و مبنای کار خویش در تألیف تاریخ أهل بیت (ع) را احادیث و روایاتی که از آنان رسیده است قرار داده که با نثری روان نقل کرده و حوادث تاریخی را از دل آن بیرون می کشد که خود منبع مهمی در دستیابی خوانندگان به احادیث ائمه (ع) در زمینه های مختلف فقهی، علمی، سیاسی که به صورت های مختلف از ائمه (ع) به دست ما رسیده است به شمار می رود. نویسنده حتی دعاهایی که معصومین (ع) در شرایط گوناگون ارائه داده اند را نیزدر آثار خود آورده است.

علاوه بر این که نقل و بررسی احادیث ابعاد مختلف زندگی اهل بیت(ع) را از زبان خود آنان برای خوانندگان روشن می سازد، مؤلف به اوضاع زمانه به لحاظ سیاسی، علمی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی نیز توجه داشته و با دادن اطلاعاتی به خواننده، به بررسی جایگاه معصومین (ع) با توجه به روایات می پردازد.

به لحاظ محتوایی نویسنده سعی در مطرح نمودن ابعاد تازه و مطرح نشده تاریخ معصومین (علیهم السلام) داشته است. به عنوان نمونه وی به بعد دیگری از زندگی امام سجاد (ع) که علاوه بر زهد، بانی تمدن اسلامی و سازنده دوباره اسلام بودند پرداخته و این که این امام شهر مدینه را مرکزی علمی ساختند، و تحلیل اثر امام سجاد (ع) در رساله الحقوق و صحیفه سجادیه، زندگی و حیات علمی امام (ع) از زمره آن است.

آیت الله قرشی در بخشی از کتاب خود در باره حیات علمی امام سجاد (ع) چنین آورده است: امام سجاد (ع) مسجد پیامبر (ص) را محل مرکز مدرسه خود قرار داد و در شبستان مسجد بحث و مذاکرات خود را برعلما و فقها القا می فرمود و این مباحث شامل علم فقه، تفسیر، حدیث، فلسفه، علم کلام و قوانین رفتار و اخلاق بود.

تألیفات وی علاوه بر این که ابعاد مختلف زندگی ائمه (ع) را نشان داده اطلاعات مهمی نیز درباره اصحاب و شاگردان ائمه(ع) نیز به خوانندگان ارائه می دهد که تلاش او را در رجال شناسی را نشان می دهد.

ویژگی دیگر نگارش کتاب‎های تاریخی این مؤلف این است که هر چند در ارائه اطلاعات تاریخی به احادیث و روایات رسیده از ائمه (ع) توجه خاص داشته اما به نقل صرف آنان نیز اکتفا نکرده و به لحاظ صحت و سقم احادیث از روش حدیث شناسی شیعه و بررسی راوی و روایت به لحاظ سندی و عقلانی استفاده کرده است.

آیت الله قرشی با طرح تمام موضوعاتی که متضاد به نظر می رسد با منطق و به دور از هیاهو به نقد آراء و نظرات مختلف پرداخته است.

یکی از مسائل مطرح در تاریخ این است که آیا می توان نویسنده کاملا بی طرف داشت یا خیر؟ و از آن جایی که عقاید هر شخص خواه ناخواه در زاویه دید گوینده و نویسنده تأثیر می گذارد ـ که البته داشتن زاویه دید با طرفداری مغرضانه تفاوت دارد ـ در تألیفات شیخ باقر شریف قرشی ضمن این که وی یک عالم شیعی بوده و استنادش در تاریخ نگاری به احادیث ائمه(ع) است ویژگی خاصی می‏بینیم. بر خلاف روش برخی افراد و مکاتب که ابتدا دیدگاه خود را مشخص نموده و سپس با آوردن یک سری دلایل جریان مربوط به خود را به حق جلوه می‏دهند، ایشان سعی نموده اند حوادث تاریخی و تاریخ معصومین(ع) را با آوردن احادیث ائمه(ع) و دلایل عقلانی خود ارائه کرده وحقانیت آنان را اثبات نماید.

با شیوع تفکرات سوسیالیستی در کشورهای عربی، مرحوم قرشی کتبی درباره معرفی اسلام و مقابله با کمونیسم در عراق نوشت و خود را فداکارانه در تقابل با قاسم رییس جمهور وقت عراق قرار داد و از اسلام در مقابل تئوری های الحادی دفاع کرد.

تاسیس کتابخانه امام حسن(ع)

علامه شیخ باقر(ره) کتابخانه امام حسن(ع) را در حالی تاسیس کرد که آن زمان به جز کتابخانه حسینی و کاشف الغطاء کتابخانه دیگری درعراق نبود. وی تلاش زیادی برای تألیف انجام داد و به این باور رسید که بهترین خدمت به تفکر و دانش، تاسیس کتابخانه است. به همین دلیل با همکاری برادرش شیخ هادی قرشی کتابخانه امام حسن(ع) تاسیس شد ولی در ابتدا پاسخگوی تعداد کمی از علاقه مندان بود و سپس توسعه یافت، تا اینکه پس از مدتی تلاش تعداد کتب موجود در کتابخانه به صدهزار جلد رسید و البته تعداد چهارصد نسخه خطی نیز در آنجا نگهداری می شد.

پس از مدتی با توجه به افزایش حجم کتب و علاقمندان کتابخانه ای با پنج طبقه ساخته شد تا بتواند پاسخگوی مشتاقان علم باشد؛ که چهار طبقه آن برای مراجعه علاقمندان و مخزن کتابخانه و طبقه پنجم جهت حضور پژوهشگران و اساتید حوزه و دانشگاه اختصاص یافت.

این دانشمند بزرگ جهان معاصر و یکی از متفکران برجسته حوزه علمیه نجف با تالیفات گرانسنگ خود کتابخانه ها را پربار ساخت و این تالیفات به شهرت رسید. و به همین خاطر جایزه قدیمی ترین مؤلف عراق را از وزارت فرهنگ دریافت کرد.
وی پنجاه سال آخر عمر بابرکت خود را صرف تالیف کتابه هایی پربار درزمینه معرفی سیره اهل بیت عصمت و طهارت کرد.

آیت الله علامه شیخ باقر شریف قرشی سرانجام پس از یک عمر خدمات علمی و فرهنگی سترگ، و بعد از تحمل یک دوره بیماری طولانی روز 26 رجب 1433 (29 خرداد 1391) در 86 سالگی در نجف اشرف دار فانی را وداع گفت./902/ی703/ک