زمان و مکان در تفسیر قرآن و سنت تأثیرگذار است

به گزارش خبرنگار خبرگزاری رسا در مشهد، حضرت آیت الله جعفر سبحانی، از مراجع تقلید در چهارمین جلسه از سلسله مباحث کلام اسلامی که صبح امروز در مدرسه علمیه عالی نواب برگزار شد، گفت: امروز جمعیتی بالغ بر دو میلیون در حج شرکت می کنند و امکان طوالف برای آن ها فراهم نیست و این امر شاید زمینه را برای آسیب های جسمی فراهم کند در این مرحله ولی فقیه می گوید «چون این مرحله ممکن نیست هرچه انسان برای طواف نزدیک‌تر باشد بهتر است» به عبارتی زمان و مکان حکم را عوض نکرده ولی کیفیت اجرای آن را عوض کرده است.

وی در ادامه با بیان مثالی پیرامون حکم ولی فقیه در خصوص معادن بیان کرد: در گذشته اینگونه بود که اگر صاحب و مالک زمینی که درون آن معدنی قرار داشت، مالک معدن نیز بود ولی نکته این است که در آن زمان افراد تا حدود 20 متر از عمق زمین را می‌توانستند استخراج کنند، در حالیکه امروز معادن تحت الارض(همانند نفت) وجود دارد و کشف آن احتیاج به ابزار پیچیده دارد، در این مبحث زمان و مکان می گوید که این معدن باید در اختیار ولی فقیه قرار گیرد و دولت اسلامی عادل باید آن را سیاست (اداره) کند و درآمد معدن باید در میان مردم تقسیم شود به عبارتی زمان و مکان در اجرا اثرگذار است.

این استاد سطح عالی حوزه علمیه قم، در مثالی دیگر مطرح کرد: گاهی پرونده هایی وجود دارد که در آن مسأله اختلاس، قتل و جاسوسی وجود دارد، لذا تنها یک قاضی نمی تواند آن را حل کند، زیرا در زمان رسول خدا(ص) مردم برای انجام گناه در این حد جسارت نداشتند، باید در این مبحث دادگاهی باشد که قضاوت جمعی صورت گیرد و این قضاوت محترم است به عبارتی قول قاضی از بین نرفته است و زمینه اش محدود به حد خاصی نیست چون حکم به این امر از توان یک قاضی خارج است.

وی به احکام پیرامون بیمه به عنوان مسائل نو ظهور اشاره کرد و افزود: زمان و مکان مسائل جدیدی را برای دین ایجاد کرده است، در حالی که آن مسائل در قدیم وجود نداشت و فقیه امروز با آن ها مواجه است و باید تحت مسائل چهارگانه و قواعد کلی قرآن و حدیث آن ها را حل کند، همانند بیمه؛ در زمان های گذشته مشکلات به مقدار امروزی وجود نداشت، مثلا کارگری که چندین سال کار کرده است در هنگام بازنشستگی اموالی داشت، ولی امروز این چنین نیست، لذا اصل بیمه برای کارگران و کارگزارانی که کار می کنند این است که برای آینده این کارگران تدبیر کنند، بیمه مسأله نوظهوری است و فقیه باید مشکلات اجتماعی مردم را از نظر شرع حل کند به عبارتی زمان و مکان سبب شده است که فقیه با مظاهر نو ظهور مواجه شود.

آیت الله سبحانی اظهار داشت: چندین سال است که مسأله استنساخ بشری(شبیه سازی) به وجود آمده است، به عبارتی نطفه ای را از مردی و زنی می‌گیرند و در آزمایشگاهی آن را پرورش داده تا به انسان تبدیل شود. باید بررسی کرد که این مسأله در خلقت تصرف دارد یا خیر؟ لذا زمان و مکان در این مباحث فقیه را با مسائلی جدید رو به رو می کند که باید پیرامون آن تفکر و تدبر کند.

وی با ذکر این که زمان و مکان در تفسیر قرآن مجید اثر می گذارد، تصریح کرد: زمان و مکان پرده هایی را از قرآن بر می دارد؛ از ائمه معصومین(ع) ذکر شده است «خدا قرآن را تنها برای مردم عصر پیغمبر نفرستاده است و تا روز قیامت پا برجا است» لذا باید قرآن محتوایی داشته باشد تا هر چه بشر بر روی قرآن کار کند به عمق آن نتواند نفوذ کنند؛ همانند عالم طبیعت که هر چه انسان بر روی آن کار می‌کند، دارای نقاط، نکات و مراتب ابهام است. قرآن فعل خداست همانگونه که طبیعت نیز فعل تکوینی خدا است.

این مرجع تقلید اضافه کرد: اگر همه آیات قرآن را جمع و مطالعه کنیم می‌بینیم که گذشتگان و امروزی‌ها چگونه آن را از نظر کیفیت درک کرده‌اند، از این رو باید آیات قرآنی را با مسائل امروزی که در طبیعت اتفاق می‌افتد تطبیق داد.

وی خاطرنشان کرد: زمان و مکان سبب می شود که حقایق نورانی قرآن کشف شود. سال ها است که بشر تلاش می کند بفهمد مضمون این حروف مقطعه در چیست. تا حدی مفسرین بحث کرده‌اند ولی امروز کامپیوتر می‌تواند ما را به حقایق بیشتری برساند، از امام هادی(ع) سؤال شد، ایشان فرمودند «قرآن می‌خواهد بیان کند که از همین حروف الفبا تشکیل شده است» این ممکن است در این معنی منحصر نباشد و شاید گفته این امام همام بدین جهت است که در آن زمان عقل بشر نمی توانست آن را درک کند؛ اگر توانستیم رابطه ها را درک کنیم، می توانیم بگوییم که زمان و مکان به تفسیر قرآن می تواند کمک کند و این به معنای نفی کامل گذشته نیست.

آیت الله سبحانی با طرح این پرسش که آیا زمان و مکان تنها در قرآن اثر دارد، و یا در سنت پیغمبر هم اثر دارد، گفت: رسول خدا هنگامی که در حدیبیه صلح کردند، عمربن خطاب به ایشان اعتراض کرد ولی نتیجه آن صلح، فتح مکه شد، گاهی صلح پلکانی برای پیروزی است؛ لذا اسلام یک بعدی نیست و زمان و مکان در آن تأثیر گذار است. دوران صلح امام حسن(ع) دوران خستگی عراقی ها بود و امام حسن(ع) وارث لشکر و سپاهی خسته بود لذا چاره نبود که حضرت صلح کنند تا مردم با گذشت زمان چهره واقعی معاویه را بشناسند، تا زمینه برای حکومت امام حسین(ع) مساعد شود.

گفتنی است، پنجمین جلسه از سلسله مباحث کلام اندیشه اسلامی، از ساعت یازده صبح شنبه 25 تیرماه در سالن اجتماعات مدرسه علمیه عالی نواب برگزار می شود./968/پ201/ع